C002 v1.20

C. 2, pp. 2-5.

Donderdagh den {16590529} 29en Maij 1659.

Om de jegenwoordige roverije der Hottentoos te beter tegen te staen is na rype deliberatie goedt gevonden alle de vryeluijden die niet bouwen cunnen tot 10 stuijvers daegs aen te nemen om ons daermede soo veel doenelijcq te verstercqen, ende eenige partyen volcx in ‘t velt of embuschade te houden &a., verstaende voor niet langer tyt als de noodt sulcx ten dienste van d’ E. Compe. alhier sal vereijsschen, ende voorsz struijckroverije duijrende blyven, synde tot meerder affschricq van de selve oocq goedtgevonden te planten twee 5 ponder stucken aen Comps. schuijr daer men de overluyden mede can beschieten, noch een twee ponder op de steene redout, Corenhoop , daer der mede soodanich al een legt: om Hendricq Boom ende Jan Reyniersz aen de noordt, mitsgaders Ot¹ ende Stevens bouwerijen en de huijsen aen de Zuijdt seijde te beschermen, als mede een 4 ponder aen den bosheuvel , tot oocq der vry houdtsagers meerder beschermingh ende sullen 20 van de sleghste koebeesten met de voorsz partyen uijtgesonden worden: om met een a twee loose² schildtwachten quansuijs te weijden ende de Hottentoos te locken daer d’ onse haer ‘s nachts sullen verbergen.

Mede gesien dat geen van alle de persoonen welcqe haer met de retourscheepen hebben versteecqen per ‘t Galjot Zuylen van St. Helena en sijn wederom gecomen: is verstaan hare reecqe. te sluijten ende te goedt synde saldos voor d’ E. Compe. geconfisqueert aff te schrijven synde deselve genaempt ende geweest als te weeten:

		Toe goedt	Te quaedt.
Vrijel 2. {	Pieter Heijnse uijtte Rijp vry timmerman		ƒ91:10:-:
	Wernaer Cornelisz van Nunspeet vry landtbouwer
	Aen d' E. Compe. over vaderlandtz schult ƒ84. 8. 11
	ende over genot staende sijn vrijdom: ƒ485. 14. 1		ƒ569:18:12
	Aen diverse vrijel		ƒ84:18:-:
			ƒ654:16:12

		Toe goedt	Te quaedt.
Vrijel 2. {	Pieter Heijnse uijtte Rijp vry timmerman		ƒ91:10:-:
	Wernaer Cornelisz van Nunspeet vry landtbouwer
	Aen d' E. Compe. over vaderlandtz schult ƒ84. 8. 11
	ende over genot staende sijn vrijdom: ƒ485. 14. 1		ƒ569:18:12
	Aen diverse vrijel		ƒ84:18:-:
			ƒ654:16:12

		Toe goedt noch te quaedt.
Vrijeluijden kneghts 8. {	Jan Pietersz van Aenraedt
	Jan Hendricxsz van N. Nierop	ƒ9:11:08
	Carel Meleyn van Brugge		ƒ71:16:-:
	J Claes Geraerds van Leeuwen		ƒ54:02:-:
	Pieter Jacobsz van Bodegrave.		ƒ60:13:02
	Dircq Cornelis Grutter van Hoorn	ƒ97:10:08
	Jan Cruijcq van Antwerpen		ƒ65:14:-:
	Dirck Dircksz van Mondtfordt		ƒ128:16:-:
Comps. dienaers 6. {	Cornelis Geleijns van Atte		ƒ48:14:08
	Abel Sjours van Seruijsum	ƒ20:06:09
	Jan Elias van Leijden	ƒ40:08:15
	Hendrick Jansz van Norden	ƒ42:04:07
	Jochum Eijssen		ƒ59:15:-:
	Hendricq Heunich		ƒ28:10:03
Bandijten 3. {	Frans Helmich
	Ertman Gleuge van Straelsondt
	19.	Domingo van Bengale

		Toe goedt noch te quaedt.
Vrijeluijden kneghts 8. {	Jan Pietersz van Aenraedt
	Jan Hendricxsz van N. Nierop	ƒ9:11:08
	Carel Meleyn van Brugge		ƒ71:16:-:
	J Claes Geraerds van Leeuwen		ƒ54:02:-:
	Pieter Jacobsz van Bodegrave.		ƒ60:13:02
	Dircq Cornelis Grutter van Hoorn	ƒ97:10:08
	Jan Cruijcq van Antwerpen		ƒ65:14:-:
	Dirck Dircksz van Mondtfordt		ƒ128:16:-:
Comps. dienaers 6. {	Cornelis Geleijns van Atte		ƒ48:14:08
	Abel Sjours van Seruijsum	ƒ20:06:09
	Jan Elias van Leijden	ƒ40:08:15
	Hendrick Jansz van Norden	ƒ42:04:07
	Jochum Eijssen		ƒ59:15:-:
	Hendricq Heunich		ƒ28:10:03
Bandijten 3. {	Frans Helmich
	Ertman Gleuge van Straelsondt
	19.	Domingo van Bengale

Bij den schipper van ‘t jacht Zuijlen den Raedt voorgedragen ende gedaen blijcqen synde het quade comportement &a. van sijnen bottelier genaemt Gerrit Pietersz van Reijn, ter saecqe van ontrou in Comps. provisien, is den selven als per sententie naer schuldt bekenninge ende biddinge om gratie neffens confiscatie van 2/m gagie³ 1/2 pro fisco ende 1/2 voor den armen gedessendeert van bottelier a 18 gul. tot cuijper a 14 gulden ‘s maendts, ende in sijn steede op ‘t voordragen voorsz weder gestelt den quartiermeester Arien Willemsz Top voor bottelier a 18 gul. ende wyders den bossr. Jan van Linge in voorsz Arien Willemsz plaetse tot quartiermeester bij halveringh a 13 gulden, alles op aprobatie⁴ van haer Ed. tot Batavia ende de gagie heden inganck nemende.

Ende alsoo Cornelis Luijten van Amsterdam uijt vaderlandt hier aen de Caep gecomen den 22 Meert verleeden per ‘t schip de Princes Roijael voor bossr. na dat voor dato sijn tyt hier als constabel ende oocq 2e ofte meester tuijnman heefft uijtgedient, ende dat die syn plaetsz voor 16 gul. ‘s maendts becleedt had corts overleeden is, soo wordt den selven bij desen op sijn versoecq ende vereyssende bequaemheijt weder als meester tuijnknecht (sedert sijn jongste aenwesen gebruijcqt synde) geconfirmeert ende verbeetert tot op 16 gulden, daer voor dan sijn tyt hier aen de Caep weder sal uijtdienen ende do. gagie van den dagh synes aencomste alhier ingaen.

Goris Claesz van Langeracq uyt eygen vrijwilligheijt aen St. Helena van de retourvloote sich gepresenteert bij d’ onse tot geselschap te leggen ende per ‘t fluijtien Zuijlen oocq herrewarts gecomen daerom van d’ E. Hr. Koedycq⁵ Commandr. over gemelte retourvlote is 14 gul. maendelijcks offte quartiermeestersgagie mitsgaders als nu sijn dienst verder presenteerende om op ‘t Schapejachien in voorsz qualite gebruijckt te worden, is vermits sijn daertoe hebbende bequaemheijt volgens de getuijghenisz van d’ opperhooffden des voorsz fluytien Zuijlen , ende dat ons oocq soodanich een persoon gebreecqt daertoe by den Raedt aengenomen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum uts.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] STEVEN FORAN.

⁶

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 6-7.

Maendagh den {16590602} 2en Junij ao. 1659.

’s Morgens omtrent negen uijren den sargeandt thuijs gecomen wesende met raport, dat haer gister tegen den avondt omtrent 50 a 60 Hottentoos (gevoert wordende van Doman en de andere bekende) redelijcq schoon waren bij gecomen, daer hij sich seer wel in drij troupen embuscade op verborgen had, met apparentie om deselve fray te sullen cunnen waernemen &a., doch dat door onvoorsichtigheijt van den vrijborger Herman Remanjenne, te vroegh ondeckt ende alsoo van hun desseijn versteecqen gebleven waren, Soo is goedtgevonden sulcx hoe eer hoe liever te hervatten, Ende ten dien eynde morgen vroegh den Commandr.neffens den schipper van‘tfluijtjen⁷ met 3 a 4 paerden ende eenige soldaten selffs heel tot over ende verbij den Bosheuvel uyt te gaen, quansuijs om een ronde of het oogh over al der vryeluijden bou eens te laten gaen, gelijck de Hottentoos van denselven doch somtyts wel gewoon sijn, Ende ‘s avondts eeven stercq weder na huijs te keeren, mitsgaders den sargeandt weder uijt te laten blijven, met een trop van 18 a 20 van de beste soldaten uijt Comps. dienaers ende vryel. te kiesen, ende tegen den nacht bedectelijck na den bosheuvel te senden, bij des Comps. 20 slechste beesten daer tot waegh-halsen, met 5 man bewaart om de Hottentoos op d’ een of d’ ander middel te abuseeren, Ende eens een goede stoot mogelycq sijnde te laten voelen, dewyl men mits onse jegenwoordige cleyne macht voor eerst noch anders op deselve niet doen can, bij welcqe voorsz soldaten oocq geresolveert is 4 fixe slaven g’armeert met hasegaijen toe te voegen om in ‘t vluchten eenige Hottentoos te onderlopen ende levendich te mogen in handen crijgen &a.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] STEVEN FORAN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, p. 8.

Saterdagh den {16590607} 7en Junij ao. 1659.

Alsoo ons Godt de Heere om onser overtredinge wille cortelijcks heeft gelieven te comen besoecken, soo met sterffte onder Comps. bestiael, als oocq met roverije onder ‘t vee van de vryeborgers, door den oorloge ende moorderije deser landts brutale menschen (ons seer schielijck ende onverdacht over den hals gevallen) tot groote schade ende onderdrucqinge van deselve ende totale ondergancq eeniger landtbouwers daer wij nochtans altijt ende oocq tot noch seer genegen sijn gebleven met de genoemde natie in alle minne ende vrundtschap te leven ende om te gaen, doch siende dat sulcx niet heeft mogen helpen: maer de wapenen hebben moeten in de handt neemen, omme haren moedtwil (daer se noch niet van af houden) tegen te staan, soo is goedtgevonden voortaan alle Woensdagh ‘s namiddaghs tegen vier uijren een vast ofte bidtpredicatie te laten doen, omme den toren Godts⁸ door bidden ende smeecken van ons aff te bidden, Ende dat het Sijne Mogentheyt gelieve ons in de plaetse te begenadigen met Syne Zeegeninge ende hulpe tegen dese gemelte onse vyanden ten eynde wij over haer victorie crygende ende behoudende, met deselve in goede rust ende vreede weder mogen handelen ende wandelen ‘t welcqe dan morgen na de Sondagspredicatie de gemeynte sal bekentgemaecqt worden op dat sich ijder daertoe preparere ende ten gestelden tijde wete te vervoegen ter plaetse van de ordinaire vergaderinge des godtsdienst.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] GIJSBT. VAN CAMPEN, secret.

C. 2, p. 9.

Vrydach den {16590620} 20en Junij ao. 1659.

Alsoo men vertrout door de middel ende ordre gister noch jonghst ende nader gestelt de noch overich hebbende beesten (veel schoon jongh goedt ende recht bequaem staende te worden tegen ‘t aenstaende jaer tot de ploegh &a.) wel sullen bewaert blijven, Ende gecalculeert is boven dien noch een tropjen van 30 a 40 man uijt vryeluijden &a. soude cunnen uytgemaeckt worden om de Caepmans eens mede te gaen besoecken aen haer leger waer toe wij tot dato noch niemandt hebben cunnen gevangen crijgen om door dwangh of andersints ons te doen wijsen waer deselve leggen, soo is na langwijlige deliberatien eijntelijck goedtgevonden Herrij van ‘t eylandt te halen ende die daer toe (wel bewaert) te gebruijcken onder belofte van goude bergen sonder meninge van effecten, waer toe dan vermits ‘t moye weer ten eersten na dese raedtspleegingh een roijschuijtien⁹ derrewarts is heen gesonden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hoope datum als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 10-13.

Saterdagh den {16590621} 21en Junij 1659.

Bij d’ onderhandelingen van Oedasoas affgesanten niet anders cunnende vernemen als dat het dien overheere der Cochoquas (de rechte Saldanhars sijnde) oprecht met d’ E. Compe. is menende, volgens oocq het gevoelen van den beginne, ende oijt of oyt elcq een daer van gehadt; Ende welcqe jegenwoordich even recht over de baij achter ‘t vracq van Haerlem aen d’ ander sij van de staert van ‘t Luparts geberchte meest noord oostwaerts ongeveer maer 1/2 dagh reijsens van hier met veel duijsende menschen stercq is leggende.

Wijders geconsidereert dat sijne aenbiedinge van nader ende vaster alliantie gansch noodtsaeckelijck dient geaccepteert, ende in ‘t alderminste gedacht om die te verwerpen noch oocq syne affgesanten sonder verseeckeringe van onse daer toe hebbende inclinatie wederom te laten gaen, soo ten aensien van dat ons syne macht tegen te staen te groodt is, oocq voor d’ E. Compe. te costelijck soude vallen, vermits men reede siet dat men met al des Comps. ende vrijeluijden macht dese twee cleijne trouppen van de Caepmans en de tabacqdieven, haer roven ende moorden en can beletten, invoegen om meer vijanden over den hals te halen gansch ongeraden: maer vrunden te maecqen ‘t noodtsaeckelijcksteitem ook Godt de Heere ‘t behaeghelijckste¹⁰ sij, voornamentlijck met die altijt voor discrete luijden sijn vermaert ende van wie d’ E. Compe. doorgaens haer meeste beestiael door minnelycke handelinge heefft becomen, welcqe anders siende hun affgesanten (in dese oorlogstijden op groote resico gansch vertroudt aen ons gesonden) niet met het vereyssende bescheijt ende respect wederom quamen; ende dat de Gorachouquas ende Goringhaiquas ons alleen dus cunnen quellen, met sijn ontelbare macht van menschen, ons noch vrij meer benaeuwen ende een heel ander spel mochte comen maecken, ja soodanich wel dat geen menschen niet alleen ergens buijten op ‘t landt souden cunnen woonen, maer oocq selffs hieromtrent gerustigh in Comps. tuijnen gewerckt, of geen brandthoudt (ver van de handt synde) en soude gehaelt cunnen worden, ende wes meer te langh om aen te halen, Soo is omme alle die ende meer andere pregnantien ende hooge noodtsaeckelijckheeden in dese occurentie na wel rype deliberatien goedtgevonden ende g’arresteert, voorsz Oedasoas aenbiedinge van nader ende vaster aliantie met bethooninge van aengenaemheijt te accepteren ende sijn versoecq toe te staen; sijnde, dat wij sijn vrous suster de tolcqinne Eva (die de Goringhaiquas geseyt hadden dat bij ons aen kettings geslooten ende gevangen gehouden wiert) met voorsz affgesanten mede wilden laten keeren, neffens soo veel volcq van d’ onse (ende soo vertrout gelijck hij de syne aen ons gesonden had) als wij begeerden, ‘t sij weynich of veel was hem indifferent om daermede door oprechte vertalinge van Eva dan nader te spreecqen, ende syne vordere dessijnen ende voorslagen tot ruijne der voorsz Gorachouquas ende Goringhaiquas (ons ende syne vyanden) te openbaren ende goedt overlegh te maecken.

Ende door beleefde opdringinge van de voorsz gesanten dan vernomen hebbende, dat deselve blyven persisteren 10 Duytsen genoech te sijn, ende geconsidereert, dat schoon offer hondert medegingen, wanneer desen heere het verkeerdt voor had; het vermits sijn groodt getal volcx eeven veel helpen soude ende wij veele afsteekende (dat oocq de beste moeten wesen) bij ongelucq ons sulcx te machtigh krenken ende verswacqen soude evenwel of misschien de voorsz vijanden mochten toeleggen d’ onse onderwegen te overvallen, Soo is om wat diffenciver te wesen ende een redelycke trop te mogen wederstaen, goedtgevonden onder ‘t gesagh van den sargant 13 van de fixste soldaten uijt te maecken, neffens een wagen tot haer meerder deffentie ende oocq om de vereeringe met het verijste fatsoen aen Oedasoa te brengen dat sij voor een groote eere schijnen te houden ende soo sij selffs seggen door ‘t ganse landt tot reputatie van haren heere gereputeert ende verbreijt is, ende dies hem ‘t selve oocq op ‘t alderhoogste behagen sal; mitsgaders daerbij vastelijck sich inbeelden ende verseecqert houden van onse genegentheijt tot een onverbreeckelijcke vrundtsz ende alliantie: volgens allen ‘t welcke dan d’ onse gelast sijn voorsz Oedasoa na de vereyste groete ende overleveringe van de vereeringe dit navolgende uijt onsen name aen te seggen:

Dat ons syne eerst gedane legatie ende aenbiedinge van nader aliantie &a. op ‘t hoogste aengenaem is bevallen, ende wy dienvolgende in reciproque niet minder willende doen, oocq hebben goedtgevonden niet alleen sijn vrous suster Eva met deselve te laten keren maer oocq onse Gecommitteerdens om hem van onse genegentheijt t’ synwaerts ten selven eijnde oocq te verseeckeren, ende tot teijken van ‘t welcque den Commandr. hem dese vereeringe liet toebrengen, met versoecq deselve te willen aengenaem als van eijgen broeder van een hert ende sin accepteren: mitsgaders d’ onse gelijck wij de sijne soo cort als mogelijck met bescheyt wederom laten thuijs comen, met gecommitteerden ofte wel sijn persoon selffs, om den anderen nader te sprecken;

Ende ingevalle het hem geliefden door eenige van sijn volcq alleen of in compe. van weijnige onser soldaten op te laten soecken ofte te doen verspieden waer men onse ende sijne vijanden coste vinden dat sulcx ons seer aengenaem wesen ende hij ons die daer aengewesen hebbende wel haest bevinden soude hoe ernst het ons was haer alle mogelijcke affbreucq te doen &a.

Doch indien hij spracq van seacken om met dese 13 man ende eenige van de sijne daer op ten eersten aen te vallen dat sulcx dese mael met soo weynich volcq beleeft ende politicq als daer toe geen last hebbende, excuseren soude, ende maar den selven afhoren hoe hij ‘t meende aen te leggen &a., ende op alle sulcx antwoorden ‘t selve den Commandr. te sullen rapporteren met wie hij dan over ende weer ‘t sij selffs of door gecommitteerden nader coste handelen latende sijn volcq met eenen oocq vrij met beesten aen ‘t fort comen om te verruijlen, alsoo bij den Raedt om verscheyden insichten niet coste raedsaam of goedtgevonden worden voor eerst noch met coopmanschappen in ‘t landt te gaen: maer in plaets van dien te sien of men de saecken daer toe coste brengen dat sij altijt selffs met haer vee aen ‘t fort quamen om alle te vreesen onheijlen te min subject te mogen blyven tot oocq te meer gerustheijt ende andere considerable redenen meer.

Aldus geresolveert ende g’arresteert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, p. 14.

Dinghsdagh den {16590624} 24en Junij ao. 1659.

Onaengesien de stoutigheijt begaen bij den vryborger Elbert Dircxsz ende sijn schoonmoeders knegt Hans Jacobsz op den 10en verleeden, namentlijck dat sij hebben beclommen de wallen van Comps. buijtenwercq ofte beestecrael ende aldaer den schiltwacht sijn geweer ontnomen sonder hem nochtans slapende te vinden, terwyl den selven sijn gevoegh was doende, ende dat sij door hem nagevolght ende ‘t geweer affgevordert hebbende, noch dapper affsloegen, niet als Christen maer of se barbarise menschen waren geweest daer se tot ondersoecq van des forts wachten geen ordre hadden, vorder als deselve buyten om passerende empassant toe te roepen ende te antwoorden wanneer se van deselve aengeroepen worden, Invoegen sijlieden daeraen begaen hebbende seer sware crimen bijsonderlijck in dese jegenwoordige oorlooghstyden van seer dangireuse gevolge, ‘t welcke voor den Crijghsraedt comende dapper qualijck soude aflopen, Soo heeft nochtans den Commandr. uijt medogentheijt van voorsz Elberts vrou sulcx eerst voor den dagelijcxen Raedt (versterckt met de Borgerraden) gebracht, welcke dan ten insichte voorsz ende uijt puijre gratie hebben goedtgevonden, de saecke voor den Chrijgsraedt niet te laten comen, maar de gemelte personen civilijck op te leggen een amende te betalen voor den armen van 10 Ra. van 8en te weten Elbert 6 ende Hans Jacobsz 4 Ra. mitsgaders den fiscael vorders toe te staen met de selve wegen syne pretentie te composeeren, mits niet te min betalende dubbelt sluijtgelt aen den geweldiger.¹¹

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ‘T mercq X van HENDRICK HENDRICX BOOM, vry Borgerraedt.

[Signed:] ‘T merck X van JAN REYNIERSZ.

[Signed:] GIJSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, p. 15.

Saterdagh den {16590628} 28en Junij ao. 1659.

Om Oedasoa den oppersten der Saldanhars te eerder tot ons aff te locken, is goedtgevonden heden desen dagh ten eersten een expresse besendingh van 7 personen aen hem te doen met wat vereeringe van tabacq ende coper, ende hem aen te laten seggen datter jegenwoordigh een schip is g’arriveert; of ‘t hem derhalven gelieft nu bij den Commandr. te comen sien watter van sijn dienst mochte gevonden worden, ten eynde men te eerder gelegentheijt become, met den selven in nader onderhandelinge te treden &a.

Siende ende dagelycx meer ende meer merckende de minder prijs van den brandewijn betaelt wordende bij den burgers (geen herbergiers synde) ende de daer onder schuijlende sluykerijen veele verhoolen debouches ende smockeltapgens sijn veroorsakende, is goedtgevonden den brandewijn uijt Comps. magasijn voortaen elcq tot eenen prijs wesende 56 stuijvers ‘t mingelen te laten betalen, omme alle indirectien ende ongeregeltheden &a. soo veel mogelijck voor te comen.

Aldus gedaen in ‘t Fort de Goede Hope datum uts.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, p. 16.

Sondagh den {16590629} 29en Junij ao. 1659.

Om dewijl dit schip hier noch legt wat deegs op onse vyanden te mogen uytrechten sonder do. schip daerom op te houden, ende oocq te min volcq van ‘t selve te lichten ende anderen pregnantien meer, als oocq om te min tyt te verliesen, is goedtgevonden, voorsz Oedasoa tegen morgen andermael te besenden, ende dat om te meerder aensien door den fiscael quansuijs met eenen wagen voor hem tegemoedt nevens weder wat tobacq, coralen, coper ende do. cnopen tot vereeringe, met last den selven met alle doenelijcke vrundelyckheijt te bewegen dat hij mede compt of sulcx noch langer uytstellende serieus ende beleeft te versoecken eenelijck maer eenige weijnige van sijn volcq tot weghwijsers, alsoo wij soldaten genoegh hadden om de rovende vyanden te verslaen, haperende het ons daer aan maer, dat wij niet weten waer se leggen noch deselve door geenige uytgesonden spions tot heden hebben cunnen opvinden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum uts.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GIJSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 17-19.

Dinsdagh den {16590701} eersten Julij ao. 1659.

Den fiscael Abraham Gabbema desen namiddagh van Oedasoa den oversten der Saldanhars wederom gecomen wesende, met raport hij den selven gansch pijnelijck ende debijl had gevonden, ende derhalven noch ongereedt (vermits oock de sieckte van sijn kint dat seer lief scheen te hebben) om voor jegenwoordigh noch mede te gaen, Item mede niet heel wel tevreden soo ‘t scheen op de tolcqinne Eva dat sij maeckten wijluijden dus veele moeijten te vergeefs heen ende weer deden, als latende seggen, dat om herrewarts te comen geen wagen soude behoeven, vermits het hossen niet en soude cunnen verdragen, selffs niet op een os, na hun maniere, Invoegen na beeter dispositie (soo ‘t scheen soo wel van sijn kint voorsz als hem selffs) moeste wachten ende dan soo al sachiens afcomen, sulcx te presumeren sij, Eva van de wagen sal hebben gesprooken, meest om haer selffs om niet te voedt te gaen, ende sij ons in ander saecken oocq wel wat meer wys maeckt als Oedasoa haer doet overtolcqen, Ende waeromme denselve soo ‘t scheen sulcx oock menende op haer al eenich misnoegend gelaedt thoonden sonder evenwel sich anders tegen d’ onse te gelaten¹² als de aengebooden vrundtschap ende nader alliantie met ons ende den oorlogh tegen de Caepmans &a. oprecht te menen, ende te verseeckeren sich soo haest doenelijck bij den Commandr. in ‘t fort te begeven, om met den selven na syn voorige seggen dan mondt aen mondt te spreecken ende nader overlegh van saecken te maecken.

Ende nademael den fiscael in ‘t verbygaen van Ngonnomoa (sijn 2e scheynende te wesen soo ‘t heden aen verscheyden dingen bleeck) ende oock van Eva verstaen had dattet vastgestelt was hij Ngonnomoa met haer van daghe soude aen ‘t fort gecomen hebben ‘t welck Ngonnomoa heden bij Oedasoa geweest hebbende, door hem nu was tegen gehouden, ende den fiscael laten weten hadt, den Commandr. te seggen dat geen moeyten meer doen soude hem te besenden, als moeijende sich de vermoeijtheijt van ‘t volck ende dat men daer vast op soude staan hij ende sijn kint beeter gedisponeert sijnde sonder fault wel soude comen, ofte des niet Ngonnomoa met Eva afsenden.

Doch nademael hij niet hadde cunnen resolveren op des fiscaels versoeck maer 1, 2 a 3 man te consenteeren om ons te wysen waer men de rovende vyanden haer leger soude cunnen opvinden, ende dat d’ onse oock een beest met een tou aen de hoorens gevonden gelijck Comps. treckbeesten na Oedasoas crael op hun vertrecq door 3 Hottentoos tegen quam, welck een en ander ons al wat vreemde bedenckinge dede geven, Soo is bij den Raedt (versterckt met den schipper, coopman ende sargeant van ‘t hier ter rheede leggende schip Orangie ) na wel rype deliberatien goedtgevonden ende beslooten weder 10 spions van ons eijgen volcq uijt te senden om voorsz ons vyanden selffs op te soecken ende dat van de hoge steenbergen deser Caep aff, langhs door al de hoge duijnen van de baij Fals tot in ‘t Hottentoos Hollandt omtrent O.Z.O. thien uijren gaens (recht aen) van hier achter ‘t eerste overgeberchte van Africa leggende, omme na wederomcomste van deselve dan vorders te overleggen wat ten meesten dienste van d’ E. Compe. sal dienen voorgewendt ende doorgaens soowel op hoeden te blyven op voorsz Oedasoa als de rovende openbare vyanden, welcke verleden nacht noch een aenval op d’ onse aen den bosheuvel hebben gedaen; mitsgaders in te wachten wat middelerwijl van voorsz Oedasoa sich nader openbaren ende Godt de Heere ten besten sal gelieven te geven.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] HENDRICK VAN DE PUT.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] PIETER DE COCQ.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] NATANIEL WALTER.

[Signed:] GIJSBT. VAN CAMPEN, secrets.

¹³

C. 2, pp. 20-21.

Donderdagh den {16590703} 3en July ao. 1659.

Ingesien dat conform ‘t raport van den fiscael Abraham Gabbema van Oedasoa geen volck te becomen was, om ons de wegh tot de Caepmans en de tabacqdieven legers te wijsen, sulcx dierhalven voor eergisteren in Rade is goedtgevonden 10 spions uijt te senden, omme te probeeren of men se selffs in corte soude cunnen opvinden ende dan dewijle dit schip Orangie hier noch light, sonder verleth van ‘t selve of onnoodigh retardement in ‘t spoedigen sijner voijagie na Batavia, met te meer macht van volck een capitale attacque op onse rovende vijanden te doen, Ende gemerckt de gemelte spions na alle apparentie niet voor overmorgen avondt ofte Sondaghochtent sullen cunnen t’ huys wesen, ende dan oocq niet eer als dien Sondagh tegen den nacht, op ‘t alderspoedighste (soo ‘t oock goedt weer blyft) sullen cunnen uijtgaan, vermits bij nacht maer mogen marcheren, om bij daegh niet ondeckt te worden, ende de gemelte vijanden voor den dagh op den hals te mogen vallen, als wesende ons bij dagh te vlugh ende te vangen als een voogel in de vlucht, Invoegen door dit alles den tijt tot voorsz schips nodigh vertreck, vrij sal comen te verlopen, vermits tegen Maendagh of Dinghsdagh ten langhsten staedt t’ zeijl reedt te wesen, ende volgens dien geen cans gesien wordt, met capitale macht uijt ‘t selve tot ons voornemen te sullen cunnen comen, ten ware bij ophoudinge van hetselve, dat voor d’ E. Compe. in ‘t generael gansch ondienstigh wordt geoordeelt.

Nochtans dewijle wij ons alhier te swack van volcq bevinden niet alleen tot eenige exploicten maer selffs in dese oorlogs ende troubel tyden, om Comps. bestiael voor ‘t steelen der gemelte rovende vijanden als oocq den bou ende huijsingen op ‘t landt voor brandtstightinge ende andere ongemacken te bewaren, Soo is omme voorsz schip in sijn vertreck emmers de minste oogenblicq te beletten na welgenomen deliberatien goedtgevonden ‘t selve na geenige exploicten op te houden: maer in plaetsz van dien sommige persoonen (beeter ter zee als in de militie dienende) tegen soo veel soldaten te verwisselen ende ons bovendien met noch 25 a 26 te verstercqen, ende vorders te sien wat met de compste van de naeste schepen, empassant sal cunnen gedaen worden, ende hoe sich de saken tusschen wijlen vorders sullen mogen toedragen, tot welcke verwisselinge ende lightinge ten eersten door den Commandr. Ordonnantie sal worden gepasseert om de reecqe. over ende weder sonder tijtverleth oock in der ijl vaerdigh te laten maecken, ten eijnde ‘t volck op de noodige plaetsen voor eerst tot bewaringe mogen uytgeleyt worden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut ante.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, p. 22.

Saterdag den {16590705} 5en Julij ao. 1659.

Den verleden Woensdagh uytgesonden spions heden morgen weder thuijs gecomen sijnde, sonder yts te hebben cunnen opvinden, ofte vernemen waer de Caepmans (onse vijanden) met haar leger leggen, Ende dienvolgende noch veel tijt soude verlopen, eer men met macht ijts soude cunnen op deselve te weegh brengen,

Soo is, vermits dit hier ter rheede leggende schip Orangie op Maendagh toecomende ‘t alderuijterste t’ seyl reedt sal sijn, bij den Raedt (versterckt met d’ opperhoofden van do. schip) eendrachtelijck verstaen ‘t selve in ‘t alderminste te retarderen ofte op te houden maer op ‘t spoedighste tot bevorderinge sijner voijagie (de verversinge daertoe aen boort gehaelt hebbende) op Maendagh voorsz te depescheren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] HENDRICK VAN DE PUT.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] PIETER DE COCQ.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, p. 23.

Donderdagh den {16590710} 10en Julij ao. 1659.

Gemerckt dat men van den oppersten capn. ofte overste der Cochoquas Oedasoa geen volck tot weghwijsers na de Caepmans ende Gorachouquas legers (onse openbare vyanden) can optineeren om op deselve met onse jegenwoordige ende van ‘t Slot van Honingen hier noch synde daerbij te voegen macht ijts notabels uijt te rechten, ende dat men oock noch niemandt daertoe van de struijckrovers heeft cunnen beloeren ofte in handen crygen, hoe naeu daer op alomme toegeleijt wordt,

Soo is na welgenomen deliberatien verstaan ende goedt gevonden Herrij ten eersten met de sloep eens weder hier te laten halen ende horen of men uyt hem (als de wegen ende schuylplaatsen overal beeter dan ons bekent sijnde) ijts sal cunnen vernemen ‘t geene ten dienste van d’ E. Compe. endetotaffbreuck onser jegenwoordige vyanden soude mogen strecken,Itemwat van Oedasoa apparentst te geloven sij, met de Caepmanste willenoorlogen of conjungeren, ende wes meer bedenckelijck mochte wesen hem op uytte horen.¹⁴

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 24-25.

Saterdagh den {16590712} 12en Julij ao. 1659.

Heden aen ‘t vissershuijs becomen hebbende seecker Hottento uyt der tabackdieven ofte Gorachouquas onse grootste vyanden haer leger, ende den selven bedecktelijck buyten kennisse der jegenwoordich hier sijnde Saldanhars met dreijgementen ende andersints door vertalinge van Herrij (van ‘t Robbeneylandt gehaelt) soo verde gecregen hebbende dat ons van verre niet alleen heeft aengewesen waer voorsz Gorachouquas ende Caepmans neffens Ankaisoa te samen sijn leggende, maer oock belooft ons als aenwijser te dienen ende onse macht daerbij te brengen tot hoedanige occagie seer lange ende vergeefse moeijten t’ sedert eenigen tijt herrewarts sijn gedaen, Soo is na wel rijpe deliberatien bij den Raedt (versterckt met d’ opperhoofden van ‘t schip Honingen ) eenstemmigh verstaen dese gemelte occagie niet te laten passeren maer dewijle ons Godt de Heere oock de gelegentheijt geeft om ons uyt dit schip soodanich te cunnen verstercken dat men een cappitale macht sonder belet in voorsz schips vertreck &a., can uytmaecken, deselve waer te nemen, ende ten dien eijnde alles daer na aen te leggen om tegen morgen avondt metstyff180¹⁵ man uijt ‘t schip ende omtrent 70 van hier soo Comps. dienaers als vrijwillige vrijeluijden, in den name des Heren te marcheren om bij daegh niet ontdeckt te worden ende, mogelijck sijnde, onse vyanden ‘s morgens met den dagh schielijck over den hals te vallen: mitsgaders met Godes hulpe soodanigen slagh te geven, dat onder deselve sulcken schrick mach worden gebracht dat se d’ onse (alhier ingeseten ende vrij bloot over al wonende) voortaen in beeter rust ende vreede mogen laten &a.

Tot voeringe van welcken train g’ordonneert sijn den fiscael Abraham Gabbema als hooftvan d’ armade, verdeelt in 3 compe. mitsgaders over deselve als Commandrs. en in plaets van capiteyns te stellen¹⁶ den sargeant van ‘t fort Pieter Everharts, den sargandt van ‘t schip Honingen Francsois Dominicus, den corporael van d’ adelborsten Pieter CruijthoffComps. boumeester, elck over 48 a 50 coppen¹⁷ neffens 2 corporaels van ‘t fort ende 2 do. van ‘t voorsz schip Honingen .

Ende omme deselve ende al ‘t volck te meer moets te geven, is gepersisteert bij de vorigh gestelde premie, synde voor den tolcq Domans levendige lijf 100 gul. ende voor andere gemeene Hottentoos 40; doot halff soo veel, ende aengaende ‘t beestiael na den buijt van dien groodt of cleijn sal wesen.

Is oocq goedtgevonden 6 a 8 slaven g’armeert met hasegayen te laten mede gaen om ‘t een ende ‘t ander te dragen ende beesten te bewaren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] SANDER GERRITSZ VAN OSSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. QUARLIS.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] PIETER CRUDHOFF.

[Signed:] GIJSBT. VAN CAMPEN, secrets.

¹⁸

C. 2, pp. 26-27.

Sondagh den {16590713} 13en Julij ao. 1659.

’s Namiddaghs een aental van over de 80 soldaten van ‘t schip Honingen ende daerneffensnoch¹⁹ by de 70 cloecke coppen van ‘t fort ende vrijel. mitsgaders alsoo 150 man uijtgemaeckt ende jegenwoordigh in wapenen voor 4 dagen geprovideert binnen ‘t fort vaerdigh staende, tot aenvangh van de op gister geresolveerde landttocht te doen tot afbreuk van onse brutale vijanden alhier,

Ende schoon over die cappitale macht (om met te meer voorsichticheijt te mogen worden geregeert) den fiscael Abraham Gabbema als opperhooft is gestelt als hebbende verscheyde malen diep te landt in geweest, endedierhalven²⁰ de natuijre der wegen ende legers van de Hottentoos kennende, soo heeft nochtans den Commandr. (voorstellende de wichtigheijt van saken hangende aen dese te doene landttocht) den Raedt (versterckt met d’ opperhooffden van voorsz schip neffens alle derselver ende deses forts crijghsofficieren²¹ bij de resolutie van gister gespecificeert), in nader bedencken gegeven of niet wel soo goedt ja beeter soude wesen dat den Commandr. selffs in eijgen persoon mede gingh soo om te meer vreese onder de vyanden als oock te grooter moedt ende couragie onder ons volck te verwecken: mitsgaders de gemelte crijgsofficieren in alle voor te vallen saecken t’ elckens met te meer raedt ende daet t’ adsisteren: oock sijn intentie doorgaens te vernieuwen ende in verser memorie te doen houden &a.

Waer op bij de bovengenoemde Raedtspers[on]en om verscheijde bij gebrachte pregnante redenen meest stemmigh g’adviseert ende geconcludeert is, dat sich den Commandr. soo verde in ‘t landt niet van Comps. besettinge ende ommeslagh en behoorde noch behoefde te begeven als achtende den fiscael tot allen ‘t voorhaelde sufficant ende capabel, met genegentheijt oock om den selven (als des Commandrs. persoon representerende) te respecteren. Item oock tot de minste van de Caepse crijghsofficieren (ervaringe van saken hebbende) hun selffs volcomen ende genoeghsaem van alles g’informeert gelijck mede de scheeps crijghsofficianten als dese raedtsplegingh oock by sijnde, sulcx dat bij de resolutie van gister dienaengaende geparsisteert bleeff namentlijck dat den Commandeur soude thuijs blijven om datter oocq boven den fiscael aen den ondercoopman Roeloff de Man mede bequame stoff genoech was.

Is wyders mede raedtsaem g’acht dat dewyl den gevangen Hottentoo d’ onse tale weynich verstaen can (beneffens den selven) oocq Herrij soude (wel bewaert) mede genomen worden om den anderen onse intentie in ‘t wysen onser vijanden legers recht te doen begrijpen ende nacomen &a.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] SANDER GERRITSZ VAN OSSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. QUARLIS.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] FRANSCOIS DOMINIKUS.

[Signed:] PIETER CRUDHOFF.

[Signed:] ROBBERT LAURENSSEN.

[Signed:] ELIAS GIERS.

[Signed:] ‘T mercq van X GABRIEL MALE.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

²²

C. 2, pp. 28-29.

Sondagh ‘s morgens den {16590721} 21en Julij ao. 1659.

Den Raedt (versterckt met den schipper Jacob Bartelsz van ‘t hier ter rheede leggende schip ‘t Hoff van Zeelandt ) gecommuniceert synde, dat sich in troubelofte hadde begeven Adriaen van der Goes ondercoopman op ‘t schip den Achillis met d’ eerbare jonge dochter Anna Geens van Amsterdam nichte ende onder vooghdije sijnde van den ondercoopman Nicolaes de Raedt bescheyden op voorsz Hoff van Zeelandt , welcke versoeckende met toestaen van den gemelten ondercoopman de Raedt omme metten anderen wettelijck in den H. echten staet te mogen werden bevesticht: mitsgaders ten dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt heden na ‘t sermoen mochte affgecundicht worden door dien bovengemelte schepen jegenwoordich ten naesten bij seijllvaerdich sijn: om met den eersten te vertrecken, Soo is om deselve schepen ter sake voorsz in haer te doene reijse niet te retarderen ofte op te houden by den Raedt (versterckt als boven) niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beijde liber ende vrije personen waren welcke met niemandt ter weerelt volgens haer als oock voorsz ondercoopmans eygen verclaringe ijtwes dienaengaende uytstaende hadden verstaen, dese jonge luyden haer billick versoeck te consenteren mitsgaders ten dien fine ende om redenen voorsz desen morgen na ‘t eyndigen des Christelijcken sermoens haer eerste affcundinge te laten doen ende alsoo vervolgens alle dagen ‘s avonts na ‘t gebet tot de derde incluijs om als dan na de laeste affroepinge op Woensdag toecomende (biddagh wesende) door den predicant Cornelius Jansonius²³ de solemnisatie voor alle den volcke wettelijck te laten geschieden ende met de trou publieck voort te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] JACOB BARTELS.

²⁴

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 30-33.

Dinghsdagh den {16590722} 22en Julij ao. 1659.

In Rade (versterckt met d’ opperhooffden van ‘t schip ‘t Hoff van Zeelandt ende**²⁵ gedaen door den persoon Lucas Caspersz van Neder Cassel, wegen eenige vuijlicheeden die hij soude gepleeght hebben met de jongens Barent Barentsz Noorman ende Jan Fransen van den Block, luijdende van woorde te woorde als te weten-

Donderdagh den 12en Junij ao. 1659.

‘Den Raedt over de saeck van Luijcas Caspersz van Neder Cassel vergadert synde omme ‘t wit van saecke, wegens de grouwelijcke abondonnable²⁶ sodijmijtie sonden, door de jongens Jan Franse Block ende Barent Barentsz Noorman soo ten deele ons bekentgemaeckt, waer op ondervraecht sijnde verclaert, eenmael ‘t selve werck hadde trachten te doen, maer dat syn natuijr niet was geschooten ende dat ‘t selve maer tegens ende niet in den jongen van Jan Fransens lichaem waer geweest sonder meerder &a. Dato ut suppra, onderstondt ende was onderteijkent: CORNELIS REIJERS. CRIMPEN, ADRIAEN VAN DER GOES, HERMAN WILLEMSZ VOS, H.I.: ‘t merck gestelt bij HERMAN JANSZ, ende DIRCK JANSE VAN DE VELDE, X: ‘t merck gestelt bij CORNELIS MARTENSZ.’

Waer op den voorsz jongen Barent Barents Noorman geroepen ende voor den Raedt deser fortresse (versterckt als boven) verclaert heeft, dat den persoon Luijcas Caspersz bij hem in de kooij was comen leggen ende geseght, dewijl hij Barent Barentsz te kennen hadde gegeven dat sieckelijck en koudelijck was, hij hem wel soude verwarmen ende als doen in de handt hadde gegeven syn mannelijckheijt ende hem daermede had laten vuijlicheden met de handt bedrijven dat hij jongen oock seght gedaen te hebben.

Na desen jongen voor den Raedt oock geroepen synde den jongen Jan Franse van der Block, verclaert dat den persoon Luijcas Caspersz tot drij avonden na malcander bij hem is gecomen ende twee avonden hem hadde van vooren aen ‘t lijff met sijn mannelijckheijt ende den derden avondt met syn schamelheijt van achter aen ‘t lichaem gestooten, doch daer niet ingeweest maerdaer²⁷ op terstondt neder van de kist (daerop lagh) gevallen synde, heeft sulcx aen d’ andere jongens gesecht &a.

Waer op denconfessant²⁸ Luijcas Caspersz van Neder Caspel²⁹ op voorstaende synde gedane bekentenis voor den Scheepsraedt van ‘t schip den Achillis voors andermael ditto syne confessie van woorde te woorde distinctelijck voorgelesen synde, persisteert wel dat het voorige tegen den Scheepsraedt heeft bekendt maer dat sulck quaedt werck soude soo verde gepleeght hebben, seght niet recht te weten, alsoo dan droncken was geweest, doch wel wiste dat hem namentlijck Jan France de broeck had affgetrocken ende tegen syn bloote lichaem geraeckt maer niet met voorsz lidt.

Ende ingesien aen dese saecke met ‘t nemen van nader informatie ende vordere proceduijren soo veel werckx soude vallen dat het hier qualijck sonder verlies van tijt ende retardement der scheepen soude cunnen ten uyteijnde affgedaen worden, ende dat voornamentlijck tot sulcke saecken oock wel vereijssen luijden haer volcomen de rechtenvan India wetendein de grondt verstaende &a., Soo is bij meerderingh van stemmen goedtgevonden sulcx alhier niet vorder aen te roeren: maer den delinquant en de jongens met de bescheijden op ditto schip voorts gesloten naer Batavia te laten vertrecken, ende aen haer Ed. aldaer (‘thoge recht van India wesende)te renvoijeeren: om de voorsz scheepen in haer vertreck oock te min beleth te causeren.³⁰

Bij den Commandeur (dewijl den Raedt dus sterck by een is) met alle omstandicheden gecommuniceert synde de jegenwoordige gelegentheijt van oorlooge der Hottentoos alhier, ende dat verscheijde lieffhebbers ofte avontuijriers tot 15 a 20 incluijs haer dienst presenteren om een attacque te doen: uyt de Saldanhabaij (met onse ende vrijeluyden vaertuijgen darrewarts te varen) van achteren op onse vyanden daer de selve nu heen geweecken sijn, ende volgens dien daerop versocht ijders advijs ende gevoelen dewijle oock den schipper Jacob Bartelsz een oudt ervaren persoon wesende veele experientie van uijtvall sommiger saecken is hebbende. &a., Soo is na overlegh van alles, ingesien sulcx veele swaricheden subject sij, eijntelijck verstaen ‘t selve voor eerst noch niet raedtsaem te wesen, te meer men doch qualijck genoech den ommeslach hier omtrentcan³¹ besetten ende bewaren, ende volgens dien best g’oordeelt daerop te passen ende beloeren diegeene welcke haer hier comen begeven om de beesten te steelen ofte moort ende brandtstichtinge aen te rechten: om oock op geen verkeerde legers van de Saldanhars onweetende aen te vallen ende alsoo te veele vyanden op den hals te halen dewijl men siet ons dese reede soo veel spel cunnen maken &a.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum uts.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] JACOB BARTELS.

[Signed:] CORNELIS REYERSE CRIMPEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] NICOLAUS DE RAEDT.

[Signed:] ADRIAEN VAN DR. GOES.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBERT VAN CAMPEN, secrets.

³²

C. 2, pp. 34-39.

Saterdagh den {16590809} 9en Augusty ao. 1659.

Langs soo meer ervarende dat dese brutale natie ons jegenwoordigh noch niet met vreden schijnen te willen laten: schoon deselve nu tot 2 reijsen al een tamelijcke nederlage ende affbreuck in hare persoonen, wapenen ende huijsen, soo door den fiscael Gabbema als jongst door den corporael Elias Giers hebben geleeden, maer het noch al dagelijcx daer op aenhouden om d’ E. Compe. en de vrije ingesetenen hun beesten (die se noch hebben) voorts aff te roven: om ‘t welck haer te beletten men langhs soo meer bevindt qualijck middel uijt te vinden sij, als met macht van veele soldaten daer op expres over al buijten in ‘t velt te houden tot bysonder grooten last ende onsmakelijcke excessive costen van d’ E. Compe. ende waeromme den Commandr. al van over jaren langh gespeculeert heeft op middelen om buytensodanige³³ groote lasten met minder volck ‘t vee te mogen bewaren, voornamentlijck nu dese laeste dagen in ‘t bijwesen van sijne Raedtspersonen ende principaelste borgers ende landtbouwers; sulcx dan na veele gedane moeijten bevonden dat de verse revier Liesbeecq van Jan Reijniersens woninge af tot aen den crommen boom boven Jan Martens van Vrelandts woninge incluijs, van de ruijghte gesuijvert sijnde, soo diep ende steyll te wesen, dat het onmogelijck is daerover eenigh bestiael te dryven, als op drij a vier smalle plaetsen die lichtelijck te diepen sijn, ende dat de Hottentoos dierhalven haer overdrifft al nemen tussen de zeecandt ende voorsz Jan Reyniersz (ongeveer 500 roeden breedt gemeten) mitsgaders oocq tusschen voorsz crommenboom ende ‘t Bos ³⁴ van den vry houdtsager Leendert Cornelisz van Sevenhuijsen (na gissinge 11 a 1200 roeden distantie) ‘t welcke met graven ofte andersints soude moeten geholpen worden, welck graven op sommige plaetsen door de sandicheijt onstantvastigh geoordeelt wort als met groote moijten ende costen van palen ende rijswerck, dat oock seer licht in den brandt can gesteecken worden, ende andere plaetsen door de clippigheijt ende meeste gronden hare hardigheijt schier onincomelijck invoegen sulcx seer langh, swaer ende machtigh costelijck werk soude vallen, gelijck oock is het bestiael dagelycx met sooveel soldaten te moeten bewaren sonder noch seecker te wesen, vermits de Hottentoos te bijsonder slimsijn³⁵ : om daer onder te comen ende met deselve (mits hare raddigheijt) dan deur te gaen sonder dat men se can achterhalen als met paerden: die men oock maer 4 passelijck bequaem heeft, ende soo veele ruijters daerop dagelijcx te houden mede niet min costelijck voor d’ E. Compe. valt, ende dat nochtans evenwel ‘t een of ‘t ander dient aengewent ofte gecontinueert, Soo is eijntelijck na lange overlegginge (dewijle het doch principael daer op aencompt om ‘t weghdryven der beesten te beletten) uijtgevonden, ‘t oncostelijckste te sullen wesen, dat men voorsz distantien in plaetse van het moeijelijck ende costelijck langhduijrich graven, sal cunnen affpalen offte besetten met een schuttingh als de beestenmarcten in ‘t vaderlandt sijn van palen ende 2 hoge gordings ofte bomen 44. voeten Rijnlandts boven de grondt ende dick 6 duijm in ‘t cruijs om de beesten daer tegen te keeren, ende dagelijcx langhs deselve expresse schou ende toesicht te laten nemen, ten eijnde die schuttingh door de rovende Hottentoos nergens by nacht of ontijde en werde aen stuck gehackt offte gebroocken; dat se oock maer eenl.³⁶ bij nacht sonder verlies van lijf of leven sullen cunnen doen, als wanneer dan oock de beesten noch niet soo juijst gereedt hebben om datelijck deur te drijven, die se ‘s nachts uijt de vaste cralen (van goede pallesaden gemaeckt synde) niet wel cunnen in stilte of sonder geweltende³⁷ geraes weghalen, vermits d’ een d’ ander dan gereedt is te secunderen: maer bij daegh weten sy der bijsonder raedt toe: om mede deur te gaen, voornamentlijck als ‘t doncker dijsich ende regenachtigh weer is, dat d’ onse haer schiedtgeweer niet cunnen gebruyken offte hun van verre en sien aencomen, welcken volgende dan ‘t een soo wel als ‘t ander ingenomen sijnde, vastgestelt ende g’arresteert blijft, de voorsz schuttingen op de geroerde 2 distantien ten eersten te laten maken, soo om de minste costen als oock dat het vermits de dagelyckse toesicht voor ‘t breecken sal cunnen bewaert worden ende suffichandt wesen om de beesten voor te keren; mitsgaders ‘t bestiael binnen ‘t selve (schone weyden genoegh hebbende) bewaert syn, alsoo daer geen ander corenlandt als dat van d’ E. Compe., Stevens, Vredens, Boompie ende Jan Reijniersz (samen omtrent 170 mergen wesende) meer en sal noch can uytgegeven worden om al tyt weyde genoegh voor de beesten binnen deselve schuttingh te houden, volgens oock de wel gevat[t]e opinie ende ordre van mijn Hre. van Goens aen welcke schuttingh oock 100 roeden van de reviere Liesbeeck , ende Soute revier , als mede op de duijnen aen de zeecandt goedtgevonden is, 2 houte wachthuijsiens van 12 voeten viercant te hechten, omdat daer de beste uijtsicht ende meeste doorloop van de Hottentoos ende Saldanhars sij,als oock tusschen den vrij houdtsager Leendert Cornelisz ende de landtbouwers van Vasagies geselschap besuyden den³⁸

Ende om dat werck dan ten eersten in aller ijl te spoediger voortganck te doen hebben, is goedt gevonden de distantie tusschen Jan Reijniersens woninge en de zeecandt voorsz bij Comps bosvolck ende timmerluijden telaten³⁹ affmaken, als mede de gemelte 2 wachthuijsen, aldaer ten hooghsten nodigh ende ‘t ander, namentlijck de grootste verheijt gemelt door den vrij-houdtsager Leendert Cornelisz voorsz als hebbende 8 knegts in sijn vrijen dienst, ende volgens dien daertoe sterck genoegh van werckluyden wesende, welck werck hem dan aengeboden is aff te maken voor 16 stuijver ijder roe, (t’ eijnde maet t’ eijnde gelt)⁴⁰ ende dat het houdt door hem in ‘t bos te hacken ende vaerdigh te maecken op Comps. costen door derselver volck of ander vrijel. aen te besteden uyt ‘t bos gesleept ende ter gedestineerde plaetse sal gebracht ofte gevoert worden, ende dat do. houdt sal moeten wesen van dese navolgende swaerte, namentlijck op yder roe 2 palen dick 6 duijm in ‘t cruijs, aen ‘t dun eynd, ende langh 8 voedt: mitsgaders 4 voedt gebrandt om 3 voedt in de grondt geslagen te worden om te langer te duyren ende 5 voedt daer boven te staen: met bomen van insgelijcke dicte ende 13 voeten langhte daerboven opgelipt ende over den anderen gelast, mitsgaders op de helft van do. palen tusschen do. bovenste boom⁴¹ van idem lenghte, ende 4 duijm dicte in ‘t cruijs op datter de beesten alsoo weijnich onderdeur, als boven over souden cunnen gejaeght ende te beter gestut mogen worden, met dese verdre conditie dat het werck in 3 a 3 1/2 maenden affgemaeckt sijnde, na ende op de roijingen hem aff te bakenen: hij de helfft in contant gelt sal genieten ende de rest op affcortinge van sijn schult aen de Compe. valideren, waermede den selven die dan oock haest glad sal te boven wesen; doch heeft voorsz Leendert Cornelisz hier op een dagh 2 a 3 sijn bedencken genomen dat hem toegestaen sij, des oock den Commandr. ‘t werck voornemens in de nieuwe weeck mede wat nader af te speculeeren.

Jacob Meijndersz van Quaenen, soldaet a 9 gul. hier te lande gecomen met ‘t schip Princesse Roijael den 9en Meert deses jaers, welcke sedert sijn aenwesen alhier als timmerman gebruijckt ende bevonden is een goedt naerstigh werckman te wesen wordt bij desen op syn versoeck ende bequaemheyt als huijstimmerman geconfirmeert ende toegeleijt van nu af een beloninge van 16 gulden maendelijcx mits daer voor gehouden blijvende sijn tyt uijt te dienen.⁴²

Johannis Diel van Goedenburch adelborst hier te lande gecomen met ‘t schip Breda den 31 October ao. 1656 a 10 gul. welcke sedert als metselaer ende naderhandt van Meert verleden als baes van dien gebruijckt is, in plaets van den na ‘t Patria vertrockenen; waerinne dan tot heden contentement gedaen hebbende, wort bij desen op syn versoeck ende bequaemheijt tot baes metselaer geconfirmeert ende toegeleyt een beloninge van 16 gulden maendelijcx heden ingaende ende verbonden blyvende daer voor sijn tijt aen de Caep uijt te dienen.⁴³

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA, 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 40-43.

Woensdagh den {16590813} 13en Augustij ao. 1659.

Gister by nader ondersoeck ende wel naeu genomen inspectie ondervonden synde, dat om het bestiael door ‘t wegh ende overdrijven der Hottentoos te keren, de reviere Liesbeecq van den crommenboom af tot aen den vrij-houdtsager Leendert Corneliszs Bos incluijs (ongeveer 1500 roeden distantie) sich uijtte natuijr seer bequaem vertoont vermits deselve daer meest overal aen de oost ofte overcandt redelijck dicht bewassen is, met vrij dicke, stercke, ruijge, getackte krekel-bossen⁴⁴ ende bomen qualijck moghelijck om beesten door te dryven, als op eenige open plaetsen die van deselve bomen (daer in abondantie over al meest dicht bij ende omtrent staende) met geringe moeijten ende cleijne costen g’oordeelt worden voorts wel soo dicht sullen te maken wesen dat tusschen voorsz groote distantie geenich bestiaelmeer⁴⁵ sal cunnen over ofte deur gejaecht worden, Soo is bij nader deliberatien goedtgevonden sulcx voor het ander werck (namentlijck de schuttingh aldaer geprojecteert) te prefereren vermits het boven de minder oncosten oock vaerdiger voortgangh sal neemen: ende dies alle nodige saken klaer te maken: omme ‘t selve met ongeveer 30 man soo van Comps. dienaers als eenige vrijel. (op daghgelden daer toe te huijren) onder ‘t gesagh van den sargeandt ende een corporael in de toecomende nieuwe weecke al ten eersten aen te vangen, waermede ten minsten een duysent Ra. van 8en voor d’ E. Compe. sal verspaert worden, dat voorsz schuttingh vermits oock het aenvoeren van ‘t houdt (door vrijel. te doen) om dat d’ E. Compe. jegenwoordigh daer toe onversien van ossen is, ende spijckers &a., wel rijckelijck soude gecost hebben ende nu meest door de soldaten (daer omtrent doch op de wacht moetende leggen) sonder extraordinaire costen (met hun geweer bij haer) als empassandt sal cunnen affgerecht ende met eenen bij deselve de nodige wachten op onse rovende vijanden aldaer cunnen waergenomen worden.

Doch aengaende de openheyt van 500 roeden distantie tusschen Jan Reijniersens bouwerij ofte woninge ende de zeecandt daer geen geboomte altoos bij offte omtrent sij: maer over algansch⁴⁶ gulle losse sandtgrondt, is niet wel practicabel bevonden op ander maniere te besluijten als met de geproijecteerde schuttingh in voorige resolutie van Saterdagh verleeden gedeclareert, sulcx die plaets aengaende daer bij gepersisteert blijft, ende Comps. bos-volck van Maendagh verleden oock al hebben begonnen de nodige houdtwercken toe te hacken, mitsgaders de timmerluijden bij ‘t fort gestelt aen de geprojecteerde 2 wachthuijsen van gebinten ende plancken groodt 12 voedt in ‘t viercandt met een houtte capien⁴⁷ in der haest mede vaerdigh te maken: omme aldaer (ten hooghsten nodigh) dan gesloopt te brengen, ende op te slaen als synde de principaelste plaetsen daer ons ‘t bestiael meest ende bequamelijcxt can ontjaecht worden, welcke openheyt men nu daghelycx met 4 ruijters ende veele soldaten moet bewaren emmers soo naeu als de gemelte 1500 roeden, tusschen de crommen boom ende Leenderts bos &a.

Ende omme emmers ter deegen oocq te mogen weten hoe de reviere Liesbeecq tusschen voorsz 2 besluytingen gelegen ende off se over al oock diep ende stijll genoegh sij, Is mede goedtgevonden ende oocq al datelijck in ordre gestelt dat de vrijel. deselve ijder soo ver syn landt daer langs heen streckt, ten aldereersten 2 voeten breedt op de candt van de ruijghte sullen hebben te suijveren omme te speculeeren waar deselve op eenige ondiepten noch noodigh soude mogen ende moeten geholpen worden; ende alsoo de besettinge te seeckerder ofte segourder te maken, tot versparinge van veele soldaten nu boven ordinaires moetende tot bewaringe van ‘t bestiael expres gehouden, ende dan na voltoijinge wel sullende mogen g’ excuseert worden, hoewel men (menichvuldiger van bestiael wordende) echter somtijts wel buyten voorsz besluytinge met Comps. bestiael sal moeten weijde gaan soecken: maer daer sal dan met al de macht van volck ende ruijters alleen op behoeven gepast: daer men nu alle openheeden ende te veele plaetsen te besetten heeft ende noch qualijck genoech ‘t bestiael voor dese brutale rappe Hottentoos bewaren can.

Ende nademael meer aengetogen vrij-houdtsager Leendert Cornelisz ‘t aengebodene wegen de gemelte schuttingh tot 16 stuijvers yder roe niet heeft willen accepteeren (als hem na sijn duncken te weijnich sijnde) ende dat d’ E. Compe. met luttel houdthackers ende timmerluijden versien sijn, Soo is goedtgevonden 4 van sijn beste bosvolck ofte houdthackers in daghhuijr a 10 stuyvers daegs ende de vrije cost aen te nemen tot voorsz hooghnodich werck t’ eenemael sal affgemaeckt wesen ten eijnde het oock te spoediger voortgaen ende ingevolge met de naeste scheepen parthije volck t’ onser ontlastinge van hier na Batavia gelargeert mogen worden.

Aldus gedaen ende geresolveert mitsgaders oock gearresteert ende vastgestelt in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA, 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, pp. 44-45.

Saterdagh den {16590816} 16en Angustij ao. 1659.

Nademael de eerde wallen van ‘t fort, mits de scheuijnheijt van deselve gemackelijck cunnen opgelopen worden, insonderheijt van dese rappe Hottentoos &a., ende de stormpalen langen tyt daer in gelegen hebbende, oocq veele al wat vergaen sijn, die daeromme gansch licht bij entreprinse⁴⁸ te breecken soude wesen, Soo is verstaen tot meerder versterckinge van ‘t fort een stercke staketsel rondtsom onder op de barm te stellen van sporten 8 voeten langh, 4 duijm breedt ende 2 duijm dick gelijck ‘t crael voor de beesten gemaeckt is, welcke sporten dan om dat werck oock al ten eersten te laten voortganck nemen, den vrij-houdtsager Leendert Cornelisz van Sevenhuysen sijn aenbesteet tot 3 stuijvers ‘t stucq te sagen ende boven scherp te maecken mits men deselve op Comps. costen door vrijel. wagens sal laten thuijs halen.

Tielman Hendricxz van Uijtrecht jonghman out 27 jaren, vrij bouknecht van d’ heer Commandr. Jan van Riebeeck, sich in troubelofte hebbende begeven met Maijken Hendricx van den Berch geboortich van Cooltiens Plaet , out 34 jaren, weduwe van Jacob Teunisz van Cooltjens Plaet, gewesen vrijborger alhier aen Cabo de Boa Esperance, welcke versoeckende omme metten anderen in den H. echten staet wettelijck te mogen worden bevesticht; mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt morgen na ‘t sermoen mochte affgecundicht worden,

Soo is bij den Raedt (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beyde lieber ende vrije persoonen waren welcke met niemandt ter weerelt volgens haerl. eijgen verclaringe onder presentatie van eede ytwes dien aengaende uijtstaende hadden) goedt gevonden dese luyden haer billick versoeck te consenteren: mitsgaders ten dien fine op morgen na ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens haer eerste affcundinge te laten doen, ende alsoo vervolgens alle Sondagen tot de derde incluijs omme als dan na de laeste affroepinge, door den Secretaris van onsen Raedt (alsoo geen predicandt hebben) de solemnisatie voor alle den volcke (in openen raedtcamer) wettelijcken te laten geschieden ende met de trou voort te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, pp. 46-47.

Dinghsdagh den {16590819} 19en Augustij 1659.

Alsoo sicheenigeop gisteren wat onwillich hadden aengestelt om de houtwercken uijt het bos te slepen, g’ordonneert, tot schut ende affweringe onser jegenwoordige vijanden, Soo is goedtgevonden omme soodanige meerder inobedientie voor te comen te promulgeeren, ende den fiscael (na den sargeandt gesonden wordende om de noodige wercken aldaer sijn voortgangh te meer te doen nemen) oock mede te geven ende aldaer insgelijcx te pronuncheren ende affigeren dit navolgende⁴⁹

EXTRACT UIJT DEN GENERALEN ARTICULBRIEF.

‘Articul 108.’

‘Alle chrijghsofficieren ende soldaten als oock desnoodt synde alle andere in den dienst van de Compe. wesende (geene uijtgesondert) sullen gehouden wesen soo wel tot haer verseeckeringe ende deffentie als tot den dienst van de Hooghmoogende Heeren Staten Generael ende de Compagnie, ter ordonnantie van den Gouverneur Generael ende Raden van Indien als oock van alle andere over haer gestelde overheeden ende bevelhebberen te arbeijden, aen het maken ende repareren, van forten, batereijen ende loopschanssen offte andere wercken sonder daer voor meer dan den vrije kost geduijrende den tyt van ‘t arrebeijden boven haer bedongen gagie te genieten.’

‘Des nademael eenige sich op gister tegen dit articul hebben begost te opposeren ende alsoo haren schuldigen dienst aen d’ E. Compe. te weygeren, Soo is bij den Commandr. en de Raedt goedtgevonden hetselve articul den selven volcke ende oock allen anderen in ‘t openbaer te publiceerenende affigeren⁵⁰ met wel expresse last ende bevel dat sich ijder daer na come te reguleren op pene van gestraft te worden als men soodanige ongehoorsame gasten gewoon is te doen, namentlijck die haer laten verleyden, met verjagingh uijt de melitie, ende den oprockenaers aen lijve ende leven na exigentie van saecken.⁵¹ ‘

Aldus gedaen ende gepubliceert in ‘t Fort de Goede Hope ende oock daerbuijten overal bij ‘t werckvolck desen 19en Augustij ao. 1659 mitsgaders alomme g’affigeert ten selven dage.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] Den sargeant Pieter Everard absent bij ‘t werck volck in ‘t landt. GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 48-53.

Woensdagh den {16590827} 27en Augustij ao. 1659.

Nademael den vry-meulenaer Wouter Cornelisz Mostert van Uijtrecht aengevangen heeft te maken een nieuwe watermeulen vermits de rosmeulen (uijt ‘t vaderlandt gecomen ende onder een bequaem huijs met sijn toebehoren al van over langh opgestelt) door ‘t ontrooven van Comps. ende meestal der vrijel. treckossen niet can op de gangh gebracht worden,

Item oock dat men volcomen preuve heeft de ossen al genoegh hebbende hun gansch qualijck in do. rosmeulen willen schicken, boven dat men mede merckt daer aen alle jaren veele ossen staen affgedreven te worden, waermede men in de plaetse veel ende noodiger werck soude cunnen doen aen den corenbou &a.

Ende gesien voorsz vry-meulenaer met sijn begonnen werck niet veel voortgangh can maken: ende dat (vermits het laest gelichte hardt broot uijt de schepen neffens oock den rijs en de grutte gansch op ‘t eynde loopt) de meulen noodtsakelijck aen de gangh gebracht sal moeten worden, om voortaen broot te mogen backen van ‘t coren jegenwoordigh uijt ‘t Caepse gewas (Gode loff) wel voor omtrent 6 maenden tot den ganschen omslagh alhier op solders leggende, Soo is op ‘t hooghste noodigh geacht ende goedtgevonden, den voorsz vrij-meulenaer op syn ernstigh versoeck, in ‘t vorderen van voorsz watermeulen (van redelijck succes doch anders van trage voortgangh sich latende aensien) te adsisteren ende de handt te bieden, ten eijnde d’ E. Compe. ende vrije borgeren daer van te eerder haer noodigh gerief mochten genieten, doch onder dese conditie dat in gevalle hem de meulen te duijr valt d’ E. Compe. deselve als dan, aen haer behouden, ende syn tot nu gedane werck soo veel daer van te stade can comen behoorlijck taxeeren ende vergoeden sal.

Ende nademael dan gelijck voorsz de potspijse t’ eenemael begint op te raken sulcx men langer geen lepelcost voor de luijden sal cunnen laten schaffen gelijck men scheep doet, ende tot noch in sulcker voegen voor ‘t gemeene volck hier in gebruyck is geweest vermits men uijt de aencomende schepen mede langer geen gort can lichten omdat se daervan doorgaens niet te overvloedigh tot hunne vordere te doene reijsen na India geproviandeert bevonden worden, Soo is, tot nader ordre onser Heeren Maijores (daer oock over geschreven sij) goedtgevonden des Comps. dienaers voortaen altemalen, van den eersten der aencomende maent September aff na de maniere van India Costgelden uijt te reijcken exepto die in ‘t sieckenhuijs leggen, daer altijt apart na ouder gewoonte voor geschaft sal worden, ten eijnde deselve haer behoorlijcke deegh blijven genieten ende tot voorsz costgelden wijders bij te voegen, in plaetse van 40 lb. rijs ter maendt, 30 lb. hard off40 lb.⁵² vers gebacken broot, na gelegentheijt des tijts, sijnde elck persoon 1 1/3⁵³ pondt daeghs ofte 9 2/3 lb.⁵⁴ vers broot⁵⁵ ‘s weecks, conform de reecqe. daer van maentelijcx in de negotie ende soldijeboecken te doen houden ende na te sien: maerde⁵⁶ soldaten die gelijck jegenwoordigh aen de pega-pega tot de schutweringe off aen eenige wercken anders gestelt worden, sal men soo langh sulcx duijrt alsoo daer weijnich te coop sij, met 1 1/2 lb. broodt ende 1/2 lb. speck daeghs sonder costgelt versien, mitsgaders dewijl soo wel de werckluyden als de soldaten oock des naghts moeten waken ende de soldaten beneffens haer toght ende wachten alhier mede wercken, soo sal tot nader ordre als voorsz oock de costgelden onder deselve eguael verstreckt worden: mitsgaders daer tegen wedergecontinueert⁵⁷ ‘s morgens een halff mutsien brandewijn, aen yder een te geven uijtgenomen die wachtvrij sijn, vermits de nachten hier coudt vallen ende den volcke te min genegenmogen⁵⁸ sijn hare costgelden in de herbergen te verquisten. Synde oock goedtgevonden tot meerder gerief van deselve eenige statsborgers omtrent ‘t fort wonende te previliseren, allerleij winckel ende vettewarij⁵⁹ te vercopen: mits die halende voor contant uijt Comps. magasijn ‘t geen daer te crygen sij, waer uijt beneffens de schone Caepse visserijen &a., melck ende booter: mitsgaders de abondante moescruijden, aert ende tuijnvruchten toespijs alhier genoegh te becomen wesen sal, Ende op dat⁶⁰ d’ een ende d’ ander soude mogen bestaen ende niemant met ijts en monopolisere; is verstaen op de volgende waren de onderstaende prijsen te stellen namentlijck:

Visch. {	Verse vis met grom en al, 1 braspenningh de 3 lb. doch bij 't hondert pondt 2 gul.	} Doch 't geene d E. Compe. hiervan nodigh heeft voor slaven off andersints al gelevert worden ten prijse voor dato beraempt.
	Gesoute do. de 2 lb. 1 1/2 braspenningh maer bij de hondert pondt 4 gul.
	Drooge vis 2 lb. voor 2 braspenningen ofte een stooter bij de hondert lb. 5 1/2 gul.
Schape-vleys alsser geslacht wort 3 stuijvers 't lb.	} Mits dit ende wes meer van d' E. Compe. gehaelt wort den voorcoopers wat minder bij 't gros sal gegeven worden, om behoorlijcke winningen te mogen hebben.
Koebeeste-vleys alsser geslacht wort 2 stuijvers 't lb.
Caeps verke-vleys geslacht 4 stuijvers 't lb.
Do. levendigh 2 1/2 stuijvers 't lb.
Hollandtsz ende Caepse botter 't lb. ten hoogsten 15 stuijvers	} 't Sij datter schepen leggen off niet. Alsoo om des gemenen mans beste, verstaen wort niemandt voortaen sich sal vervorderen daer voor ijts ter werelt meer te nemen, als ondervonden sijnde de melck boeren daer mede cunnen bestaen.
Soetemelck ten hoogsten 't mingelen: 4 stuijvers
Carnemelck 't hooghsten 't mingelen: 2 stuijvers
Hoender ende eenden eijeren ten duijrsten 1 om 1 stuijver.
Gansen en kiwits eijeren na discretie.
Peguijns do. ten duijrsten 5 stux voor 2 stuijvers.
Meeuwen, duijkers en diergelijcke eijeren 10 off 12 ten minsten om 2 stuijvers.
Olij van olyven 't mutsien 2 1/2 stuijvers.
Asyn 't mutsien: 1 1/4 stuijvers.
Soudt 't pondt: 1/2 stuijver.
Taruwen.	} Als de meulen gaedt te calculeren ende prys te ramen.
Roggen ende
witte broot.
Meloenen ende watermeloenen (rijp ende ten minsten 1 lb. yder swaer wesende)
1/2 stuijver 't lb. soo se d' E. Compe. voor de schepen tot ververssingh (noodigh hebbende) oocq aennemen sal.
Geslooten coolen 2 a 3 stuijvers na se groodt sijn 't stucq.
Geel, wit ende roode wortelen 2 a 3 stuijvers de bos van 25 stux volwassen.
Rapen de bos van 25 stux idem na se groot syn.
*Witte*[^61]
Alle andere aerdtvruchten fijne off grove moescruijden salade, looq, aijuijn &a. l advenandt.

Visch. {	Verse vis met grom en al, 1 braspenningh de 3 lb. doch bij 't hondert pondt 2 gul.	} Doch 't geene d E. Compe. hiervan nodigh heeft voor slaven off andersints al gelevert worden ten prijse voor dato beraempt.
	Gesoute do. de 2 lb. 1 1/2 braspenningh maer bij de hondert pondt 4 gul.
	Drooge vis 2 lb. voor 2 braspenningen ofte een stooter bij de hondert lb. 5 1/2 gul.
Schape-vleys alsser geslacht wort 3 stuijvers 't lb.	} Mits dit ende wes meer van d' E. Compe. gehaelt wort den voorcoopers wat minder bij 't gros sal gegeven worden, om behoorlijcke winningen te mogen hebben.
Koebeeste-vleys alsser geslacht wort 2 stuijvers 't lb.
Caeps verke-vleys geslacht 4 stuijvers 't lb.
Do. levendigh 2 1/2 stuijvers 't lb.
Hollandtsz ende Caepse botter 't lb. ten hoogsten 15 stuijvers	} 't Sij datter schepen leggen off niet. Alsoo om des gemenen mans beste, verstaen wort niemandt voortaen sich sal vervorderen daer voor ijts ter werelt meer te nemen, als ondervonden sijnde de melck boeren daer mede cunnen bestaen.
Soetemelck ten hoogsten 't mingelen: 4 stuijvers
Carnemelck 't hooghsten 't mingelen: 2 stuijvers
Hoender ende eenden eijeren ten duijrsten 1 om 1 stuijver.
Gansen en kiwits eijeren na discretie.
Peguijns do. ten duijrsten 5 stux voor 2 stuijvers.
Meeuwen, duijkers en diergelijcke eijeren 10 off 12 ten minsten om 2 stuijvers.
Olij van olyven 't mutsien 2 1/2 stuijvers.
Asyn 't mutsien: 1 1/4 stuijvers.
Soudt 't pondt: 1/2 stuijver.
Taruwen.	} Als de meulen gaedt te calculeren ende prys te ramen.
Roggen ende
witte broot.
Meloenen ende watermeloenen (rijp ende ten minsten 1 lb. yder swaer wesende)
1/2 stuijver 't lb. soo se d' E. Compe. voor de schepen tot ververssingh (noodigh hebbende) oocq aennemen sal.
Geslooten coolen 2 a 3 stuijvers na se groodt sijn 't stucq.
Geel, wit ende roode wortelen 2 a 3 stuijvers de bos van 25 stux volwassen.
Rapen de bos van 25 stux idem na se groot syn.
*Witte*[^62]
Alle andere aerdtvruchten fijne off grove moescruijden salade, looq, aijuijn &a. l advenandt.

'T gevoogelte als voor dato beraempt namentlijck:
Een wilde Gansch	6 stujvers	} 't stuck
Een bergh eend	5 stuijvers
Een ordinair eend	4 stuijvers
Talingen, duijven en diergelijcke	2 stuijvers
Hoenders, fasanten, pardrijsen, quartels snippen &a. na discreetie.

'T gevoogelte als voor dato beraempt namentlijck:
Een wilde Gansch	6 stujvers	} 't stuck
Een bergh eend	5 stuijvers
Een ordinair eend	4 stuijvers
Talingen, duijven en diergelijcke	2 stuijvers
Hoenders, fasanten, pardrijsen, quartels snippen &a. na discreetie.

Met wel expresse waerschouwinge ende interdictie als vooren van de booter en de melck gesegt, dat niemandt yts meer voor de aengeroerde leeftoghten sal vermogen te nemen, ‘t sij van ‘t volcq der aencomende schepen ofte deses guarnisoens ende Nederlandtsz inwoonders, op verbeurte van het duijrder vercochte ende 3 mael de waerde boven dien in gelde, ten laste van den vercoper ende 1/3 van de waren voor den aenbrenger: op dat de luijden op hare cost off randsoen gelden alhier soude cunnen leven, ende insonderheijt de booter niet meer soodanich na de comste van de scheepen om de meeste prijs opgehouden ende gegadert wort als voor desen tot groot ongerief van de ingesetene alhier wel geschiedt sij, daer den fiscus amptshalven dan last van heeft naeu reguard op te nemen ende doen nemen sonder conniventie van saken off aensien van personen.

Ende op dat emmers de verckens in te meer abondantie mochten worden voortgeset, is verstaan dat elcq borger hier omtrent ‘t fort wonende vooreerst ten minsten sal moeten aenhouden 7 stux verkens namentlijck 6 seugenmet⁶³ 1 beer, ende de rest mogen vercopen ten prijseals boven⁶⁴ daer ende aen wien ‘t hun belieft, verstaende wanneer elcken stadtsborger hier met voorsz aental sal versien wesen, ten welken fine yder sooveel landt tot wortelen en ander tuijnvruchten sal in eijgendom gegeven worden als hij noodigh begeert, exepto die eijgen landt buijten hebben: om de landtbouwers niet van hun corenbou te diverteren, als synde daeraen ‘t meeste gelegen om geen broodt ende ander coren gebreck te hebben.

Soo is oock om noodtsakelijcke reden verstaen dat de stadtsborgers hier bij ‘t fort boven de gemelte verckens sullen vermogen te houden Hollandtsz schapen doch van de selve geene slachten noch aen buijtenluijden vercopen als die over de 50 stux (daer onder 2 rammen) tot den voorteelt⁶⁵ sullen hebben aengewonnen, Ende dan noch niet anders als rammen ende hamels, sullende de oyen onder de stadtsborgers den anderen mogen tot verdragelijcken prijse overgeset worden, ten eijnde elck boven voorsz aental in do. schapen comende te geraken ‘t volck der aencomende Comps. schepen daerbij te beeter verversinge genieten mogen, ‘t welck den landtborgers niet min toegestaen sij, beneffen ende onder hunne Caepse schapen;⁶⁶ gelijck mede ijder een toegelaten sij te vercoopen alle eedtwaren, bij Comps. magasijn te crijgen exepto landtbouwers, herbergiers ende tappers, welcke daer van g’excludeert blijven vermits hare groote slijtagie, opdat de neringhluijden daerdoor te beeter behouden blijven, ende hare proffijtiens oock uijttrecken mogen, maer aengaende de Caepse booter, melck, eijeren, hoenders, gansen, eenden ende alle ander gevoogelte, vis, vruchten ende wes meer op ‘t landt, in de wateren en de lucht te crygen ende aen te focken is, staet ijder een vrij te vercopen: uijtgesondert coren ende bestiael dat d’ E. Compe. alleen sal negotieeren na haer goedtduncken; dit alles op approbatie ende nader goedtvinden onser Heeren Maijores ende hoghe overicheijt van India.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] Den sargeant Pieter Evrard absent bij ‘t werckvolck in ‘t landt.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, p. 54.

Sondagh den {16590831} 31en Augustij ao. 1659.

Na ‘t eijndigen des sermoens desen voormiddagh sonder eenige de minste verhinderinge volgens Cristelijck gebruijck de derde affroepinge sijnde gepasseert van de ondertroude persoonen Tielman Hendricxsz van Uijtrecht ende Maeijken Hendricksz van den Berch geboortigh van Cooltiens Plaet , ende ons niet voorgecomen wesende waerdoor deselve in haerer voornemen souden cunnen ofte mogen werden geretardeert ofte belet, Soo is bij den Raedt verstaen, achtervolgende de resolutie van den 16en deser, de vordere solemnisatie van de trou in de Name des Heeren te laten voortgaen ende ten dien eijnde oock goedtgevonden opdat alles wettelijck ende met goede ordre tot Godes meeste eere mochte toegaen, de gemelte solemnisatie (alsoo geen predicandt hebben) door den Secretaris van onsen Raedt voor allen den volcke in openen raedtcamere te laten bedienen gelijck sulcx op dato na ‘t lesen des Christeljken sermoens in de Name des Heeren dan openbaer ende wettelijck geschiedt ende g’effecteert is.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GIJSB. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 55-57.

Saterdagh den {16590927} 27en September ao. 1659.

Bij den Commandr. en de Raedt van ‘t fort de Goede Hoope aen landt geroepen sijnde d’ opperhoofden als oock de passagiers schippers Cornelis Lodewijcksz, ende Mangus Hendricxsz tot den hooghbootsman incluijs van ‘t retourjacht Erasmus gisteren hier na een lange penible ende sware reyse over de Commorise eijlanden ende Madagascar van Batavia g’arriveert ende deselve affgevraegt ende gevordert synde, hoedanich het met ‘t schips gelegentheyt stonde ende of het oock (na gedane secours van alle noodtwendigheden ende provisien &a.) bequaem ende suffichandt soude wesen om tegen ‘t uijtgaen van de maent Februarij achter Schot ende Irlandt om, de havenen onses vaderlandts aen te doen, dewijle onse Heeren Majores uijt de vergaderinge van de 17e by derselver jongste ordre van dato 22en Augustij anno 1658 aend en Commandr. en de Raedt van de retourvloote geschreven wel expresselijck syn bevelende ende ordonnerende, om wichtige redenen haer Ed. daer toe moverende dat de scheepen uijt India na ‘t Patria geen anderen cours als achter om sullen hebben te nemen, sonder ‘t Canael deur te loopen &a., conform d’ inhoudt der voorsz missive d’ opperhooffden gecommuniceert ende een origineel dubbelt van dien ter handt gestelt, mitsgaders voorgehouden alle onheylen die men op de Hollandtsz custe in de wintertijt subiect⁶⁷ is, ende waer op deselve dan hebben g’antwoordt ende eenparigh g’adviseert, dat jae het schip (na eenige reparatien ten hoogsten noodigh tot primo December stijff aen te loopen)ongeval buyten,⁶⁸ suffichandt genoegh is, om de reijse tegen ‘t begin van Maert achterom na ‘t vaderlandt te nemen, als reeckeningh maeckende, als dan dagh ende nacht even langh sijnde, het weer oock gestadigh ende handtsaem⁶⁹ wort, daertoe oock bijbrengen: datter wel veel minder ende swacker scheepen als dit in de winter die vaert frequenteren ende waerom sij ‘t dan niet soude derven bestaen &a., Soo is goedtgevonden ten eersten do. schip van allen geleden rampen behoorlijck te doen versien ende sooveel mogelijck wederom te laten repareren om tot de vordere t’ huijsreijse (hier na by gelegentheijt over te delibereren) te laten claer, vaerdigh ende bequaem maken.

Sijnde wijders bij d’ opperhoofden des gemelte schips opgebragt een memorie offte notitie van de resterende ende noch by ‘t schip in wesen sijnde provisien &a., als namentlyck: 6 vaten vleijs, 2 vaten speck, 3 leggers aracq, 35 a 40 kan olij, 4 a 5500 lb. rys ende 1/3 legger asijn.

Ende dewijle deselve dan uyt de hier aen te comen vaderlandtsz scheepen vorder sullen moeten werden geprovideert, ende dat se haren rijs in plaetse van gort tot potspijse op de thuysreijse sullen moeten gebruijken: vermits van de vaderlandtse scheepen geen gort, of erten te crijgen sij, Soo is verstaenom voorsz rijs te versparen⁷⁰ datter aen boort alle dagen soo Iangh sij hier leggen, niet als verversinge uijt de thuijnen sal worden geschaft, ende daer toe voor elck man beschickt 4 lb. broot ter weecke, in steede van rijs: ende om de luijden noch te meer moets ende couragie te doen houden, vermits sij door haer langduijrige reijse, veel ongemack ende armoede, oock honger ende commer hebben geleden, is op hun gedaen versoeck oock toegestaen van hare verspaerde vleijs, speck ende anderprovisie, door outheijt niet veel bijsonders sijnde⁷¹ voor eerst te laten genieten beneffens voorsz.

4 lb. broot,	} 's weecks: mitsgaders
1 speck ende
3 vleijsdagen,
1 mutsien oly ende
1 mutsien asijn,
3 halffjens aracq daegs.

4 lb. broot,	} 's weecks: mitsgaders
1 speck ende
3 vleijsdagen,
1 mutsien oly ende
1 mutsien asijn,
3 halffjens aracq daegs.

Ende om den anderen dagh een schaep in de groente, die der alle dagen beschaft sal worden, soo veel sij eeten cunnen, met 8 a 10 lb. rijs in ‘t warmoes, na discreetie van d’ opperhoofden.

Soo is mede verstaen 10 a 15 man⁷² van deselve, aen landt te laten comen om ons bij dese oorloghstijden, voor ‘t leegh gaen aen ‘t uijthalen van de houdtwercken, tot de schutweringh, wat te helpen, ten eynde wy aen de reviere oock cunnen vallen om die tot stuttingh ofte keringe der beesten mede te eerder bequaem, ende vaerdigh in postuijre van deffentie te brengen, doch de Portugeesen op voorsz schip sijnde, is goedtgevonden dat nooijt sullen aen landt comen, om geen speculatie op Comps. gelegentheyt, alhier te cunnen nemen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] VINCEND VETTE.

[Signed:] TIELMAN CORNELISZ.

[Signed:] CORNELIS LODEWIJCKSZ.

[Signed:] MANGNUS HENDRICKSEN.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] DIRCK JANSEN SCHAIJCK.

[Signed:] G. VAN CAMPEN, Secrets.

⁷³

C. 2, p. 58.

Dinghsdagh den {16591007} 7en October ao. 1659.

Den Commandr. en de Raedt van ‘t Fort de Goede Hope aen ‘t schip Malacca hun vervougt ende aldaer met d’ opperhooffden derselver als oock die van ‘t jacht Erasmus versterckt, voorgedragen hebbende de noodtwendigheden van voorsz jacht mits syn lange penible reyse &a., op notitie gestelt bij de gemelte opperhooffden ende de daer op synde passagier schippers Cornelis Lodewijcksz ende Mangus Hendricsz tot te meer versterckinge in Rade mede present genomen,

Wijders oock gedelibereert op ‘t vertreck of verblijff van dien ten eijnde het van mondtwaren daer na mochte worden geprovideert &a.

Soo is op ‘t eerste (de overgegeven notitie nagesien wesende) verstaen, te committeren den schipper en de ondercoopman van Mallacca neffens den ondercoopman Roelof de Man en de fiscael van ‘t fort Abraham Gabbema: omme eens een naeuwer inspectie te nemen van alles dat aen boort noodigh van doen sij, ende dan na vereysch van saecken ende vermogen ‘t selve te accommoderen ende versien.

Ende aengaende ‘t vertreck, is om verscheyden insichten ende vresende inconven enten oock tot de naeste vergaderinge uijtgestelt, ten eynde ijder daer tegen tijt neme sich wat vorder op te bedencken om met te rijper oordeel op de gedane ende noch te doene propositien van den Commandr. ten dien fine te adviseren ende helpen concluderen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t schip Malacca op de rheede voor ‘t Fort de Goede Hope aen Cabo de Bonne Esperance ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] JAN VAN DER WERFE.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. VAN OUTHOORN. 1659.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] VINCEND VETTE. 1659.

[Signed:] CORNELIS LODEWYCKSZ.

[Signed:] MANGNUS HENDRICKSEN.

[Signed:] GIJSB. VAN CAMPEN. secrets.

⁷⁴

C. 2, pp. 59-62.

Donderdagh den {16591009} 9en October 1659.

Bij de gecommitteerde volgens resolutie van eergister aen ‘t desolate retourjacht Erasmus inspectie genomen ende bevonden sijnde, ‘t selve van dese navolgende noodtsaeckelyckheeden dient te worden geprovideert om syn reyse na ‘t Patria te vervolgen, Soo is verstaen ‘t selve daer van uijt ‘t schip Malacca te laten versien voor eerst dan van eetwaren voor 6 maenden als te weten:⁷⁵

6000 lb. broot voor 4 maanden stijff, 10 vaten vleys, 6 do. speck, 7 halffamen olj,
2 verckens asijn off halve leggers, 24 halffamen brandewijn, 1/2 legger Spaense wijn,
4	vaten gort,	} die bequamelijck cunnen gemist worden;
4	vaten erten,
1/2	vat booter*wegende 150 lb.*, 100 stux stockvis, 2 ton sout, ende ander versnaperinge na discretie van d' opperhooffden, mitsgaders: 1 vat mom voor de cajuijt, 1 swaer tou van 16 a 17 duijm, 1 cabeltou*van 6 a 7 duijm*, 1 stuck tot draeijreep*langh 32 vadem*, 2 ps."Ps." is 'n afkorting wat dikwels voorkom. Dit word ook "pees" geskryf en is afkomstig van die Franse woord "piéce" en die Portugese woord "peça", wat "stuks" beteken. marsseyl schooten*langh 40 vadem*,
2	ysere ende	} trossen;
3	wiel
3	hangers blockx, 1/2 huijt pompleer, 8 gesorteerde blox, 2 rollen zeyldoeck, 15 strengen zeylgaren, 8 lynen te weten: 4 van 6e., 4 van 9en, 6 bossen huijsingh, 12 bos marlingh, 1 vat teer, 1 stre[ng] cabeltou tot capelarge langh 32 vadem, 2 bladen wageschot;
50	stux*spijckers*van 7 duym,	} spijckers;
50	do. van 8 ditto,
50	do. van 6 ditto,
100	do. van 5 do.,
600	dubbelde middelnagelen,
600	lasysers; 10 bossiens londt; 1 lootlyn; 2 nacht glasen; wat medicamenten sooveel gemist can worden;
1	vat peck,	} uyt Comps. magasijn,
1	halve roll platloot,

6000 lb. broot voor 4 maanden stijff, 10 vaten vleys, 6 do. speck, 7 halffamen olj,
2 verckens asijn off halve leggers, 24 halffamen brandewijn, 1/2 legger Spaense wijn,
4	vaten gort,	} die bequamelijck cunnen gemist worden;
4	vaten erten,
1/2	vat booter*wegende 150 lb.*, 100 stux stockvis, 2 ton sout, ende ander versnaperinge na discretie van d' opperhooffden, mitsgaders: 1 vat mom voor de cajuijt, 1 swaer tou van 16 a 17 duijm, 1 cabeltou*van 6 a 7 duijm*, 1 stuck tot draeijreep*langh 32 vadem*, 2 ps."Ps." is 'n afkorting wat dikwels voorkom. Dit word ook "pees" geskryf en is afkomstig van die Franse woord "piéce" en die Portugese woord "peça", wat "stuks" beteken. marsseyl schooten*langh 40 vadem*,
2	ysere ende	} trossen;
3	wiel
3	hangers blockx, 1/2 huijt pompleer, 8 gesorteerde blox, 2 rollen zeyldoeck, 15 strengen zeylgaren, 8 lynen te weten: 4 van 6e., 4 van 9en, 6 bossen huijsingh, 12 bos marlingh, 1 vat teer, 1 stre[ng] cabeltou tot capelarge langh 32 vadem, 2 bladen wageschot;
50	stux*spijckers*van 7 duym,	} spijckers;
50	do. van 8 ditto,
50	do. van 6 ditto,
100	do. van 5 do.,
600	dubbelde middelnagelen,
600	lasysers; 10 bossiens londt; 1 lootlyn; 2 nacht glasen; wat medicamenten sooveel gemist can worden;
1	vat peck,	} uyt Comps. magasijn,
1	halve roll platloot,

Waermede g’oordeelt wort voorsz jacht suffichant versien sal wesen dan syn reyse na ‘t vaderlandt te volvoeren verstaende als goedtgevonden wort ‘t selve voor de retour vloote te laten alleen vertrecken,

Doch sulcx in nader deliberatie genomen synde ende dat haer Ed. uijt vaderlandt wel expresselyck ordonneren dat de schepen van d’ E. Compe. om geenige redenen als uijterste noodt van lyff en goedt andere als de vaderlandtsz havenen vermogen aen te doen, ende de retourscheepen daeromme wel expresselijck verbieden ‘t Canaal tusschen Engelant ende Vranckryck deur te lopen, maer hunne reyse sullen moeten achterom neemen om ‘t welck te doen voor dit jacht Erasmus tot ulo. December of begin van Jannuarij soude dienen noch hier gewacht als wanneer de tyt van de comste der retourvloote alhier mede nabij compt ende maer omtrent 2 1/2 of 3 maenden langer ten uijttersten soude behoeven te leggen, omme als dan niet ende onder sauveguarde van deselve veel segourder na ‘t Patria te cunnen varen, geconsidereert oock datter om de noordt alsoo wel als in de hooffden ende over al in de Noordzee veele Engelse ende Sweetse caepers met Sweetse commissie syn grasserende ende dagelijcx scheepen van onsen staet stroopen ende roven, Soo is om die ende meer andere vresende inconvenienten bij de meeste stemmen niet cunnen verstaen worden meergemelte retourjacht Erasmus voor de aencompste van de retour vloote ( 1/2 off ulo. Februari te verwachten) te laten vertrecken, maer ‘t selve daer na op te houden schoon d’ opperhooffden van dien contrarie syn stemmende, ende moedt hebben alleen deur zee de reyse achter IJr . ende Schotlandt ⁷⁶ om te nemen ende ten dien eynde 1/2 of ultimo December van hier te vertrecken, als inbrengende dat het jacht door ‘t langh leggen alhier soodanich soude verslimmen dat daer na onmogelyck soude wesen met de retourschepen vloot te cunnen houden &a., doch is des al niet jegenstaende geen resolutie cunnen vallen tot vroeger vertreck alleen deur zee, maer gelyck gesegt by de meeste stemmen voor d’ E. Compe. dienstiger g’oordeelt na de compste van de retourvloote te wachten.

Jelle Hendricx van de Cuijnder hier te lande gecomen met ‘t galjot de Swarte Vos den 4en Junij anno 1653 voor hooploper a 5 gulden per maendt welcke sedert ‘t verongelucken van ‘t galjot de Tulp op Madagascar bij de Francen verbleven synde, naderhant op ‘t Engels schip de Katarina geraeckt ende den 27en Junij 1659 aen ‘t eylandt Ansuanij ⁷⁷ gecomen wesende aldaer sich aen ‘t retourjacht Erasmus in Comps. dienst weder heeft begeven, wort derhalven op sijn versoeck ende bequaemheijt vermits oock over tytsexpiratie bij desen voor drie jaren de nova aengenomen voor bossr. a 12 gul. ‘s maents ‘t verbant ende gagie ingaende 27 Junij boven genoempt, dat sich als voorsz aen gemelte retourjacht weder in Comps. dienst heeft begeven.

Willem Cornelis van Rotterdam, hier te lande gecomen met ‘t schip den Achilles 15en Julij deses jaers voor trompetter a 12 gulden welcke aenpresenterende om met eenen oock de constabelsplaets alhier waer te nemen ende daertoe na genomen examinatie bequaem bevonden sijnde, wort bij desen beneffens sijn trompettersqualite oock aengenomen voor constabel ende om beyde die plaetsen waer te nemen toegevoeght een belooninge van 20 gulden ter maendt heden ingaende ende verbonden blyvende daer voor sijn tyt uijt te dienen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum als voren.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] JAN VAN DER WERFE.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. VAN OUTHOORN. 1659.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] CORNELIS LODEWYCKSZ.

[Signed:] MANGNUS HENDRICKSEN.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 63-65.

Woensdagh den {16591015} 15en October 1659.

Dewyle het soo hard van den Z.Z. oosten blyft wayen dat geen vaertuygh aff off aen de hier ter rheede leggende scheepen cunnen varen, om d’ opperhooffden van dien aen landt te ontbieden ende den Raedt alhier daer mede te verstercken in de saecken van de jegenwoordigh bij ‘t fort synde Hottentoos ‘t welcke om verscheyden insichten geen uijtstel can lijden maer hoe eer hoe liever dient over beraedtslaeght, Soo is sulcx bij den dagelijcksen Raedt van ‘t fort by der handt genomen ende na verscheyden overweginge verstaan dattet tegen alle recht ende billicheyt soude stryden dat men luijden (hoewel vijanden ende mede (schoon sij het trachten te excuseren) aen ‘t roven der beesten &a. handtdadigh geweest) die haer selffs comen aenbieden tot vreede makingh &a. soude vast ende in hechtenisz houden, te meer aen dese kale gasten doch gansch niet vast en is, ende door d’ aenhoudinge van de selve, soodanigen affkeer ende wangeloof onder d’ andere soude gemaeckt worden dat hun die (aen wien d’ E. Compe. recht ende principaelst gelegen is)⁷⁸ nooyt hier omtrent souden derven vertrouwen, daer ter contrarie desen den liberen toegangh als voor desen op hun jegenwoordigh versoeck toegestaen ende hun quaet geooghluijckt wordende d’ andere haer te vrijmoediger sullen derven hier omtrent begeven ende alsoo in tijt ende wijle beeter gelegentheijt mogen aengetroffen worden: om off behoorlijcke revengie te nemen ofte soodanige conditien aen te gaen ende doen houden, als dan ten meesten dienste van d’ E. Compe. ende ‘t gemeene beste na tijt ende saecks gelegentheijt soude mogen voorvallen ende goedtgevonden cunnen worden, te meer oock jegenwoordigh de schutweringhen (om ‘t bestiael voor ‘t deur ende wegh jagen der Hottentoos te keeren) noch niet affgemaeckt ofte vaerdigh sijn ende wij dienvolgens weijnich anders cunnen uijtrechten als ons bestiael met alle macht noch maer te bewaren ‘t welcke oock door de consumptie aen scheepen seer is verminde[rende], ende dierhalven oock noodtsakelijck moedt blijven gedacht op middelen, om door handel (‘t geradenste) weder ander ende meer te becomen ‘t welck door d’ aenhoudinge van dese luyden niet can verstaen worden te bewercken soude sijn, ende veel min om dese Caepmans onse principale vijanden soo verre weder bij ons te locken dat men op deselve soude cunnen onse slagh tot revengie ter degen eens waernemen soodanigh als men daer toe voor desen wel dickmael gelegentheijt heeft gehadt, ende gehoopt wort met de liberteyt aen dese te laten wel weder in tijt ende wijle toe mochte comen ofte ten minsten soo verde dat se weder met ons comen te reconsilieren ende eenich van ‘t gerooffde vee wederom te geven om dan oock den handel met d’ andre te geruster te exerceren, die se nu door Oedasoa ons soecken soo veel mogelijck t’ ont[t]recken ende yder een affkerigh van ons te maecken daer dan een tegen middel noodtsakelijck toe dient aengewendt die niet beeter voor eerst can bedacht worden, als dese voorsz Watermans liber ende vrij te laten toe ende affgaen. Dewijl men doch echter haer volck noch niemandt beletten can onse gelegentheijt doorgaens over al aff te speculeren die se (siende dat wij langh soo stercker maecken) te hoopen sij te min sullen soecken weder te turberen, mits op alles seer naeu met scherpe wacht gepast ende men overal even seer op hoede bljve, ende latende met de schutweringen ende andere deffencive versterckingen idem yverich voortvaren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut ante.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, p. 66.

Dinghsdagh den {16591021} 21en October 1659.

By de confessie van den sargandt Allert van Hafte ende andre examinatien meer, niet anders blykende als dat hij den persoon Gillis van Muijden desen morgen met sijn degen heeft in de borst gesteecken, dat hij volgens ‘t raport van de chirurgijns ten overstaan van gecommitteerde gevisiteert, van de wonde ten eersten is doot gebleven doch dat hij sargant sulcx soude hebben gedaen totdeffentie ende⁷⁹ verweringe van sijn lijf ende leven conform de confessie daer van leggende &a., tegen ‘t welcke geen contrarie getuygenissen off blycken synde te crygen, Is by den Raedt (versterckt met den schipper en de ondercoopman van ‘t schip Malacca als oock den schipper van ‘t jacht Erasmus eenstemmig[h] verstaen de saecke wyders te renvojeren aen mijn heren den Gouvernr. Generael ende Raden van India tot Batavia omme aldaer vorders in gehandelt te worden als opgemelte haer Ed. na derselver goedtvinden sullen verstaen te behooren, vermits men hier oock met geen personen van rechtsgeleertheyt versien is, om in soo dubieusen ongeluck den Raet noch den perpetrant tot vorder verhandelinge te adsisteren ende volgens diengoedtgevonden den⁸⁰ selven gedentineert per ‘t schip Malacca (daerop bescheyden is) na Batavia te laten varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] JAN VAN DER WERFE.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. VAN OUTHOORN. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] G. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 67-71.

Maendagh den {16591027} 27en October ao. 1659.

Conform onse resolutie genomen dato 27en Aug. passado den vrij meulenaer soo verde de hant gebooden ende geholpen sijnde dat syn gestelde watermeulen (daer niet mede voort ofte te rechte coste comen) nu fraij aen de gangh is gebracht, sulcx hem na de als doen aengegane conditie de ceure gestelt synde of hij die wilde in eygendom aenhouden ofte niet, ende bij deselve overleijt ende langh soo meer siende de groote oncosten daer aen vast eerder noch een huijs overgeset sal worden, vermits noch maer onder een strojen lootsie⁸¹ is staende om bij provisie vast onder beginnen te malen mitsgaders volgens dien syn werck gans ende gaer abandonnerende ende versoeckende deselve maer in huijr te mogen hebben als wetende geen raet soo grooten somme bijeen te crijgen, ende schromende sich soo verde oock in schult tot swaren intrest te steecken, Soo is achtervolgens de resolutie boven gemelt met den selven g’accordeert ‘t gansche werck (boven d’ oncoste tot sijn hulpe bij d’ E. Compe. sedert voorsz resolutie daer aen gedaen) voor d’ E. Compe. aen te nemen ter somme van 218 gul. 11 stuijvers 2 pen.

Ende wijders een viercant steene brantvrij huijs daer over te stellen sonder eenige woninge apart maer alleen om ‘t werck van ‘t gemael onder te cunnen doen ende ‘t waterradt oock onder te begrijpen voor ‘t opscheijnen van de son &a., dat dan gecalculeert is te sullen cunnen vallen met 16 voeten wijte ende 18 a 20 voeten lenghte mitsgaders onder een verdiepinge van 13 voeten daerop een borstweer van 3 voedt ende de cap om oock noch met eenen tot een corensolder te mogen dienen ende waeraen de timmerluijden dan ten eersten sijn verstaen te werck te stellen om de houtwercken te prepareren ende dan in der ijl met het metselwerck oock voor⁸² te mogen varen om alles in behoorlycken esse te brengen, welcx oncosten opgeteykent worden ende weynich meer met dit waterwerck sullen vallen als de ossen ofte paerden die tot de rosmeulen in 2 jaren tot achterstal van den corenbou aen souden affgedreven ende pleyn opgehouden moeten worden volgens rede bevonden preuve.

Ende nademael voorsz vrij-meulenaer genaempt Wouter Cornelisz Moster[t] aen ‘t gemelte waterwerck over vergeeffs gedane arbeyt ende oncosten al vrij wat compt te verliesen, ende volgens dien versoeckt, dewyl oock geen ander meulenaer hier noch aen de Caep is, d’ eerste te mogen wesen om deselve in huyr te hebben, soo is hem sulcx billicq toegestaen ende wyders g’accordeert, dat hij het meel-malen in dese gemelte watermeulen alleen sal hebben soo lange hij d’ E. Compe. en de vrije ingesetenen sal cunnen gerieven alles met eygen dienaers, mitsgaders oock instaen voor alle ongeluck van brandt door het te hert omlopen der meulen ofte andersints van binnen door hem ofte sijn volck off die hij der mochte laten incomen met vuyr, londt of e taback suygen &a. ontstaende, doch de nodige reparatien ende ‘t geene in de meulen breecken mochte sal halff bij hem ende halff bij d’ E. Compe. becostight worden schoon d’ E. Compe. de meulen voor eygen heeft aengenomen ende blyft behouden gelijck oock de solderingh tot bergingh van granen daerboven als voorseyt te maeken, invoegen den meulenaer maer tot sijn gebruyck sal hebben het onderhuijs met het meule-werck, weegschale ende buyl-kisten daerin te stellen, doch als geseght ‘t geene aen alles dies breeckt ende gerepareert moet worden, sal blyven halff tot synen laste ende halff voor d’ E. Compe., boven de schade van brandt voorgemt. tot synen laste alleen ten eynde den selven te beter sorge moge comen te dragen &a.

Ende nademael anno passado by resolutie van den 26 July was gestelt dat hij soude genieten voor ‘t meelmalen 2 stuyvers ende mout een stuyver per schepel met een pondt voor stuyffmeel, Ende nu gesien op de meerder gerustheijt als oock dat alle vryeluyden soo geen gelt hebben om te betalen, Is verstaen bij voorsz gewicht van stuijffmeel te persisteren ende voor ‘t gemael wyders te laten scheppen van ‘t coren, ‘t sy dan taruw, rogh, garst of mout het sestiende deel, halff voor den meulenaer ende halff voor d’ E. Compe.in plaets van meulen-huijr,⁸³ ‘t welck hij dan eens ter weeck sal moeten aen den dispencier van ‘t fort altemalen leveren volgens de brieffkens met Comps. merck die elck by den dispencier sullen moeten halen ende sonder welck hij meulenaer niet sal vermogen te malen op verbeurte van 25 realen van 8en d’ eerste reys, de twedemael dubbelt ende meermalen binnen ‘s jaers daer inne pexeerende 100 realen neffens cassatie, volgens oock den eedt daerop te doen ende hem voor den Raedt sullende werden affgenomen, schoon voor als noch niet goedtgevonden is eenige pacht op ‘t selve te stellen maer om te mogen weeten datter voor eerst niet meer gemalen ende geconsumeert ofte verquanselt wort als can gemist worden ten eynde het tot alles te beter moge strecken.

Ende aengaende des meulenaers deel van het sestiende des coorns voor het gemael, sal hem betaelt ende goedtgedaen worden ten pryse als d’ E. Compe. de granen van de vryel. is aennemende, dewyl men om te strecken voor eerst elck sijn maentlijcken taxt van coren noch maer sal distribueeren, namentlijck yder persoon hooft voor hooft tot het minste Nederlandtsz kint incluijs, een scheepel synde stijff ofte wat over de 40 pondt daer 50 lb. broot van can gebacken worden volgens genomen preuve, doch voor suijghkinders halff soo veel.

Ende nademael gissinge gemaeckt wort hier al wat van can overschieten ende sommige om haer proffijtshalven (gelijck rede ondervonden wort) de rest gebacken sullen soecken aen d’ een ende d’ ander te vercopen, Soo is na⁸⁴ gemaeckten overslagh goetgevonden op het broot dese navolgende prijsen te stellen met wel expresse interdictie van hetselve, ‘t sij backer off wie het soude mogen wesen, niet duijrder te vercopen op verbeurte van het te licht bevonden broot ende 20 realen boet[e] voor d’ eerste, 40 de twede ende swaerder cor[r]ectie bovendien voor de derde ofte meerder malen, daer op bekeurt wordende, soowel dat aen de hier wonende luijden als die van d’ aencomende schepen duijrder mochte worden bevonden vercocht te wesen namentlijck:

Ende op dat den borger ende andere te min bedrogen werde, sal den fiscael ten minsten eens ter maent als ‘t hem goedt duncken sal met de 2 Borgerraden de ronde doen ende het broot visiteren als oock sonder eenige conniventie scherp requard daer op nemen neffens alles meer daer oock prys op gestelt is, sonder aensien van personen &a.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum uts.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, pp. 72-74.

Vrydagh den {16591107} 7en November ao. 1659.

Op gisteren de vryeluyden alomme na vermogen uyt Comps. bestiael weder versien hebbende van treck ende melck beesten, namentlijck die daer van door de rovende Hottentoos sijn berooft ende ontbloot geworden, om haren bou mede waer te mogen nemen dewyl se deselve om hun jegenwoordigh mayende coren in te rijden ende de stoppelen weder onder te ploegen &a., op ‘t hooghsten noodigh hebben, Soo is goedtgevonden tot te seeckerder bewaringe van de selve ‘t navolgende te ordonneren ende bij forme van placcaet te promulgeren ende affigeeren, te weeten.

Dewijle de⁸⁵ vrijeluyden welcke haer ploegh ende melck beesten (sommige altemalen ende andere gedeelte van de Hottentoos waren ontrooft) dese weecke met andere van d’ 13. Compe. weder te borgh na vermogen in de plaets syn versien geworden om haren bou mede waer te nemen &a., Ende nademael de overluyden wel ‘t meeste pericul lyden om van deselve weder berooft te worden, waer tegen geen beeter middel uijt te vinden sij, als met een schutwering van palen ende bomen te maecken gelyck d’ E. Compe. jegenwoordigh is onderhanden hebbende, tusschen de wachthuijsen Keert de Koe ende Kijck Uijt; Soo is goedtgevonden de gemelte overluyden of alle die aen d’ overzyde der reviere Liesbeeck woonente beveelen dat⁸⁶ elck soo verde hare landeryen leggensoo veele palen ende bomen uijt ‘t bos sullen met eijgen wagens halen als d’ E. Compe. in ‘t bos sal laten gereet maken om hun landt door behulp van Comps. timmere. daermede oock⁸⁷ soodanich aff te schutten,⁸⁸ Item oock die aen dees syde woonen de plaetsen van de revieren daer eenige beesten souden cunnen deur gedreven worden, sullende ‘t gene buijten ymants landen open leght bij d’ E. Compe.Alleen⁸⁹ voorts tot meerder bescherminge, insgelijcx ofte met pega peges affgesloten ende met bitter amandelbomen beplandt worden, gelijck de vryeluyden mede sullen moeten doen soo haest voorsz schutwering sal affgemaeckt wesen, ende waertoe deselveoock om te eerder voortgangh te maken boven dien⁹⁰ voor niet hout sullen mogen hacken ende halen uijt alle de bossen, uytgesondert Comps. of Leendertsbossen ; ende de palen soo verde die in de grondt moeten staen, wel branden⁹¹ om te langer te mogen duijren langh 8 voet, met 2 dubbelde bomen ende 6 voet yder van den anderen, even als d’ E. Compe. onder handen heeft gelijck boven geseyt is, ende dat al den eersten dagh voor den laesten alsoo de nootsaeckelyckheijt sulcx op ‘t hooghste is vereijssende.⁹²

Soo is oock nodigh g’acht dit volgende te emaneren tegen eenige voorvechters &a.

Aengesien gemerckt wort dat sich veele weynich ontsien de geringe boete van 10 realen gestelt op ‘t mes’ trecken: maer sommige daervan al even lichten handt hebben, Soo is goedtgevonden dat die sijn mes of eenigh geweer treckt, voortaen sal verbeuren volgens den generalen articulbrieff 6 maenden gagie, Ende de vryel. 25 realen van 8en al waer ‘t dat niemandt daer mede gevulmeert of gequest hadden, Ende die van de vrijeluyden onvermogen is te betalen, sal aen Comps. wercken gestelt ende gehouden worden, soo lange sulcx sal ingedient hebben, tegen 9 gulden per mt. alsoo verstaen wort sulcx tot voorcomingh van veele ongelucken, ende de meeste gerustigheijt van ‘t gemeen te strecken.⁹³

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1659.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 75-77.

Woonsdagh den {16591203} 3en December 1659.

Dewijle het Gode loff jegenwoordigh soo verde met den corenbou alhier is g’advanceert dat wij daeruyt al comen gespijst te worden ende begonnen is voor Comps. guarnisoen ende werck-volk alle maenden 40 pondt versch gebacken broot beneffens de costgelden tot ransoen te verstrecken, welck broot te backen vry groote ombragie voor d’ E. Compe. is gevende behalven de meerder dienaers daer op te houden &a., sulcx al van overlangh uytgestrooyt synde, van een vrije backerije te willen vergunnen, Ende sich eenelijck daer op in vrijdom hebben aengebooden de personen Louijs Ryckhart binnen ende Claes Lamberts van Aelsmeer buijten cock van d’ E. Compe. welcke ‘t eerste broot voor des Comps. dienaers tot heden hebben gebacken ende preuve genomen waermede syluyden sullen cunnen mogen behouden blijven, Item bij ons daerop tot Comps. voordeel niet min oock gelet, Soo is na verscheyden genomen deliberatien goedtgevonden, haer vrydom ten dien fine toe te staan ende voorts met deselve g’accordeert dat sij voor yder scheepel cooren, ‘t sij taru, rogh, off beyde onder een gemengt, soo ‘t meel van de meulen compt, aen d’ E. Compe. sullen hebben te leveren 50 lb. broot na dat het een nacht overgelegen ende becloncken sal wesen sonder oock eenige blom daer uijt te sifften, ende dat sy dan voor backen van soodanigh schepel coren offte 50 lb. broot sullen genieten negen stuijvers aen gelt off 3 lb. fijn gebuijlt meel a 3 stuijvers ‘t pondt van d’ E. Compe. voor dato uijt ‘t vaderlandt in vaten overgesonden ten eynde syluyden daer van wittebroot, coeckjes, craeckelingen ende ander gebacq souden mogen maecken tot gerief van die wat delicater willen leeven; mitsgaders soodanigh gebuijldt broot mogen vercoopen, tot 3 braspenningen ‘t pondt ende fijnder na discretie.⁹⁴

Ende nademael voorsz Louijs een goedt pasteybacker, brader ende kocq is, soo wort hem ende syn maet voorsz soo lange sij te samen blyven oock vergunt alle gebacken, gebraden ende gesooden spijse van allerhande soorte tot gerief van yder een te mogen gereet maecken ende vercoopen; ende wyders soo deselve conform hare vrybrieven sullen te rade worden, exepto tapneringen, sullen haer geensints mede mogen bemoeyen alsoo aen de twee herbergiers bij ‘t fort ende den cleynen tap van de vrye vissers op de soute reviere gerieffs genoegh voor de vernachtende luyden van de schepen dienaengaende te becomen sy.

Ende vermits der noch geen backershuysingen sijn gebout, syn voorsz eerste vrye backers des Comps. oven ende backplaets buijten ‘t fort in de gemene combuys beneffens een cleijn vertreck daer annex staende, soo lange voor niet vergunt te gebruijcken tot syluyden of ymandt anders voor haer een bequaem huys ende gelegentheijt sullen gemaeckt of laten maecken hebben.

Item wyders oock toegestaen dat niemandt buijten haer (soo langh sij raet weten yder een te gerieven) eenigh groff of witbroot, koeckies, kraeckelingen, ende wes meer de brootbackerye aengaende sullen vermogen te vercoopen op verbeurte van ‘t selve, ende 20 realen boete daer en boven, 1/3 voor haer (soo sij imandt daer op betrappen) ende de rest pro fisco ende den armen, met dien verstande nochtans dat de herbergiers ende gasthouders of andere eenige toebereyde cost, Item oock de huysluijden in ‘t landt melck, booter, eijeren of andersints voor den passeerenden man te cooper hebbende, daer toe wel van haer eijgen broot sullen mogen tot gerief voor gelt toedoen sooveel sij tot haere spijse aldaer mochten nodigh hebben te eeten, gelijck op meer plaetsen ten platten lande buyten den backers toegelaten sij, maer niet tot provisie voor eenige langer of meerder tyt ofte oock om wegh te dragen ende na boort te brengen, ‘t welck voorsz vrije backers op conditie voorsz alleen toegelaten blyft, ten eynde oock in de wight van ‘t broot geen fraude door andere en come te geschieden noch den gemenen man van de aencomende schepen (als oncundige) te min te cort gedaen worden, waerop den fiscus last sal hebben te letten, ende⁹⁵ extract van desen aengaende, ter gewone plaetsen te doen promulgeeren ende affigeren, op dat yder gewaerschout blyve sich te hoeden voor schade.⁹⁶

Ende aengesien de personen Willem Pietersz van Nimmegen, Michiel Bartholomeus van Swol ende Dirck Cornelisz Jonge Nooteboom⁹⁷ (pmo. October ao. verleden over begane schapedieverije &a. gecondemneert in een bannissement van 5 ende 6 jaren) haer sedert in alle occasien ende voornamentlijck staende des Hottentoos oorlooge seer wel hebben gedragen, Soo is bij desen oock goedtgevonden deselve van voorsz haer bannissement te religeren ende weder op vrye voeten te stellen namentlijck Michiel Bartholomeus ende Dirck Cornelisz Jonge Nooteboom: om haer alhier aen de Caep als vrye timmerluyden te erneren ende Willem Pietersz in Comps. dienst tot sijn voorige gagie van 10 gul. per maent aen den landtbou te gebruijcken mits voorsz vrye timmerluyden van nu noch 12 ende Willem Pietersz 6 jaren⁹⁸ aen de Caep sullen blyven woonen, verstaende na nieuwe Jaers dagh aenstaende als wanneer voorsz Willem Pietersens gagie voorsz oock sal ingangh nemen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GYSBT. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 78-79.

Donderdag den {16591218} 18en December ao. 1659.

Den Raet van ‘t fort de Goede Hoope (versterckt met de opperhooffden van de scheepen Erasmus en de Gecroonde Leeu ) in besoignes sijnde geweest nu drie dagen aen den anderen, met ‘t nemen van informatien, examinatien &a. over het seer execrabel ende enorm voornemen eeniger persoonen tegens Comps. fortresse ende ‘t. jacht Erasmus , als der selver dienaren ende alle vrije ingesetenen alhier, met affloopen, moorden, branden &a. voorgehadt, ende in die saecken nu soo verde gecomen sijnde. dat den Raet voorsz op voorgaende clare inditien, door examinatien volcomentlijck ende den rechten meer als genoegh sijnde, is gebleecken bij eijgen vrijwillige bekentenisse van onderstaende persoonen, dat deselve hadden voorgenomen verleeden Sondagh des avondts op het derde glas haer boos opset te beginnen indien se haer volck (hier toe al consent gedragen) hadden cunnen bij den anderen crijgen, waer van den eenen principaelsten omtrent ten vijff uijren desselven Sondagh ‘s avonts te voren in apprehentie gecregen wierdt, ende des anderdaeghs⁹⁹ de rest op twee na, te weeten, Hendrick Hendricxsz van Cloppenburgh ende Jacob Born van Glasco, schape wachters,¹⁰⁰ welcke haer hebben fugitijff gestelt mitsgaders dese in apprehentie gecregen, ende tot belydenisse voorsz gecomen, te weten:

Pieter Barber van Haamsteede soldaet; Jacob Dircxen van Antwerpen soldaet; Patricq ‘t Jock van Glasco do.; Marcus Tommelson van Ogel do.; ende Pasquael Rodriego de Teneriffa bandit.

Soo is na genomen deliberatie goedtgevonden ende verstaen met Godes toelatinge Saterdagh aenstaende wesende overmorgen, vergaderingh te houden om over de sententie ofte andersints te besoigneren, soo ten meesten dienste van d’ E. Compe. ende best van ‘t gemeen sal cunnen ofte mogen goedtgevonden worden, sijnde onderwijlen overal oock ordre gestelt om de twee noch fugutijff sijnde personen mogelijck synde mede in handen te crijgen, ‘t sij levendigh of doot soo ‘t best sal cunnen offte willen vallen ende ten dien eijnde op haer lijff levendigh gestelt 25 realen van 8en, doot halff sooveel, om alle te vreesen onheijlen van deselve te mogen verhinderen &a.

Ende aengaende d’ andere vijff personen in hechtenisse sittendemitsgaders noch 3 buyten hechtenisse welcke getuygenisse hebben gegeven, van ‘t weghgaen na¹⁰¹ bij dewelckealle nochtans¹⁰² geen schuit van voorsz enorme verraderije can gevonden worden; maer wel dat eenige van de selve door bovengenoemde gevangene confessanten waren aengesproocken geweest, om mede door ‘t landt na Angola wegh te loopen, Is verstaen noch soo langh in verlichte apparentie te houden tot de hooftsaecken van de bovengenomineerde sullen affgehandelt wesen.

Aldus geresolveert ende g’arresteert in ‘t Fort de Goede Hope datum als voren.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] FREDERICK RIEWERTSZ POOL.

[Signed:] ROELOFF DE MAN

[Signed:] CORNELIS LODEWIJCKSZ.

[Signed:] J. DOORESLAER.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] T. JACOBSEN VAN AIR.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, Secrets.

¹⁰³

C. 2, pp. 80-84.

Dingsdag den {16591223} 23en December ao. 1659.

Den Raedt (versterckt met d’ opperhooffden van ‘t schip de Gecroonde Leeuw , ende ‘t retourjacht Erasmus ) na verscheyden genoomen informatien ende gedaene examinatien, by vrywillige confessien buijten pyn van banden, ijsers, of dreygementen derselver evident ende den rechten genoegsaem wel gebleecken synde, de wille om Comps. fortresse te over-rompelen, ende gantschen ommeslag alhier ende dan voorts aff te loopen, ‘t costelijck gelaeden retourjacht Erasmus mitsgaeders de execrable enorme rnoordt, ende brantstigtinge van alle huijsen, schuijren &a., onder dies met eenen voorgenoomen by de persoonen Hendrick van Cloppenburg, Pieter Barber van Aemstede,¹⁰⁴ Jacob Dircx van Antwerpen, Patricq ‘t Jocq van Glasco, Marcus Tomelson van Ogel, Jacob Born van Glasco, Pasquael Rodrigo van Teneriffe ende Claes …¹⁰⁵ Wiskebroeck van Lingericq. Ende dat daervan den principaelsten eersten aenvoerder ende beschicker van alles is geweest voorsz schaepwachter Hendr. Hendr. van Cloppenburgh volgens de eenpaerige verclaeringe van alle de voorgenomineerde confessante, ende conform oock de belijdenisse van Cloppenburgs eygen maet Jacob Born, die insgelycx verclaert ende dat van den selven daertoe verleijt is geworden &a. ende hy Cloppenburg met hant-tastinghe den eedt van getrouwigheijt van hun alle hadde afgenoomen, ende daerop oock van elck geldt ontfangen om cruijt ende loodt, mitsgaeders taback ende provisie voor te coopen, tot uijtvoeringe van allen ‘t selve voorsz dat Sondag (den 14en deser maent December) by de redout Corenhoop vergaedert synde, soude hebben aengegaen, soo als het den Commandeur en de Raedt deser fortresse denselven dag des naemiddags omtrent 2 uijren door den oppercherurgyn Mr. William Robberson van Dondeij, eerst wierde ontdeckt &a. ‘t welck voorsz Cloppenburg (sedert Maendag den 15en ontvlucht, ende tot Vrijdagh den 19en fugitijff geweest, ende als doen in hechtenis gecregen sijnde) gants en gaer is ontkennende verstaende dat hy causa movens van, ende capn. over alles wesen soude, schoon heden voor de 2de mael met 100 lb. gewicht aen de pley geweest ende van dies nochtans voor den vollen Raedt voorsz selffs oock van syn eijgen maedt is overtuijgt geworden, ende gants hartneckig blijft persisteeren, bij geen ander ofte verder confessie als dat met alle d’ ander confessanten, ‘t voorgenoemde als complice, hadde helpen toestemmen, volgens oock de naeder examinatie heden bij den meergemelten Raedt daerover van den selven genoomen, Sulcx men langs soo meer menende te mercken desen Cloppenburg bij sigh selffs opgesedt, ende wel voorgenoomen mochte hebben dienthalven niet vorder te belyden maer alle pijnen &a. deur te staen,

Soo is by den Commandeur (om verscheyde consideratien swaerigheijt makende, schoon den Raedt alles genoegsaem is blijckende, ende dat hy Cloppenburg in der daet den principaelsten van allen ende d’ eenigen eersten opbrenger, mitsgaeders volgens dien oock den schuldigsten is) geproponeert off niet alsoo goet waere dat men met denselve ende voorsz confessanten niet verder en procedeerden maer eenige anderen boven alle de voorgenoembden in hechtenis sittende voorts examineerden, mitsgaeders oock voorsigtelijck sommige andre die daer noch meer buyten syn ende oock mede betigt worden omme alsoo te connen¹⁰⁶ achter alle die der in ‘t minste noch mede mochten aen vast weesen, ende sich daer al mede in tyt, ende wyle van verseeckerende, de decisie van voorsz swaere halssaecken ondertusschen suspendeerden, tot de overcomste van de retourvloodte uyt India apparent over 6 a 7 weecken alhier te verwachten, Omme deselve als dan den Commandeur van dien te communiceeren welcke mogelyck een van de heeren Raeden van India, onse hooger ovrigheyt ende (gelyck de voorige jaeren) Commissaris over desen Caepsen ommeslag sal weesen: mitsgaedcrs oock met Syn E. ende Breeden Raedt meerder ervaerentheijt ende wijsheijt hebben, om vorder ende ten uijt eijnde in sodaenige swaere halssaacken te procederen &a. over off by welcke beraedtslaeginge den Commandeur by desen heylighlijck verclaert noyt by ofte omtrent geweest te hebben.

Waerop dan den¹⁰⁷ Raedt (versterckt als vooren) by voorsz Commandr. elcx stemmen affgevordert sijnde, na lange overweginge, ende oock dat het te periculeus is sodaenige misdadigers (gevangen) per eenig schip nae Batavia over te senden, ‘t welck oock is strydende, tegens het 11e articul van den generaelen articulbrief,¹⁰⁸ Eenstemmig verstaen ende vastgestelt is, de decisie der voorsz swaere halssaken, te schorten tot de comste van de retourvlote voorsz ende ondertusschen de gevangens wat verlicht van haere banden in goede verseeckeringe, binnen een vaste plaetse 2 aen 2 met de beenen, in de ketting besloten te houden, Ende voorts die maer weynig schults hebben anders als door verleijdinge van de voorsz principaelste gevangens, haere saecken civil te decideeren, ende beneffens alle d’ Engelsche en Schotten, die daer aen onschuldig bevonden, mitsgaeders uijt noodt van den Hottentoos ooreloge, desen jaere gelicht syn (meest van ‘t schip Orangie ) per ‘t hier ter reede leggende schip de Gecroonde Leeuw , tegen eenige andre verwisselt nae Batavia te laeten vertrecken omme soo veel doenelijck dese plaetse van alle oncruijt te suyveren.

Aengaende den oppercherurgijn Mr. William Robbertsonwelckeals een eerlijc vroom mande voorgem. conspiratieheeft ontdeckt ende den Commandeur ende Raedt by tyts aengegeven,¹⁰⁹ Is verstaen de daertoe gestelde premie van 50 realen van 8en conform den articulbrieff op ‘t 14en articul¹¹⁰ in contant te doen aenteelen, ende wegen ‘t advancement &a. daer vorder in do. articul by g’expresseert suspens voor hem te houden tot de compste van den Commandeur der retourvlote voorsz.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] FREDERICK RIEWERTSZ POOL.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] CORNELIS LODEWYCKSZ.

[Signed:] J. DOORESLAAR.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] T. JACOBSEN VAN AIR.

[Signed:] G. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 85-88.

Woonsdag den {16591224} 24en December ao. 1659.

Conform de genoomen resolutie van gister,heden¹¹¹ by den Raedt versterckt als voren, naeder oversien de stuckken ende informatien beleijt volgens de conspiratie &a. in deselve ende voorgaende resolutien g’expresseert, Ende gemerckt dat de persoonen Coulijn Louson, Jan Bruijn van Leswede, ende Jan Becx van Dondeij noch buijten apprehentie synde, volgens haer gegeven getuijggenisse, mitsgaeders Alexander Craffort, in apprehentie wesende conform sijne confessie ende verclaeringe voor den Raedt voorsz altesaemen eerst gedaen nae d’ ondeckinge der gedachte conspiratie &a. daer sy al over lang¹¹² kennisse van hebben gehadt, namentlijck dat de conspirateurs voorgehadt hebben haer als ontrouwe overlopers te lande waert in te begeven, naer Angola bij onse vijanden sonder sulcx bekent gemaeckt te hebben, ende waeruijt al voorts gebroijt¹¹³ ende gevolght is een voorneemen van soo noijt gehoorde conspiratie, moort ende brantstigtinge &a. die des Sondags ‘s avonts soude aenvang genoomen hebben, soo als den Commandeur ende Raedt, sulcx den selven naemiddag van den oppercherurgijn Mr. Robberson wierde ontdeckt, Invougen voorsz persoonen soo veel in haer was, daervan mits haere verswijginge ‘t sy willens ofte altoos door versuijmenis geen cleijne oorsaecken sijn, als hebbende sulcke schelmstucken gelijck het overloopen na den vijant is, behoren ten eersten hunne officieren t’ openbaeren, sulcx hetselve al van vrij dangereuse gevolgen (gelijck gebleecken) wesende, niet wel sonder correctie can over ‘t hooft gesien worden, Echter met compassie weder geconsidereert de schroom der voorsz persoonen die se t’ haerder verschoning allegeeren dat se hadden van sulcx aen den dag brengende te cunnen staende houden ende probeeren, Soo is gemerckt geensints en consteert haerl. ijetwes van de conspiraetie is g’openbaert ofte bekent geworden, bij den Raedt goetgevonden dit sonder forme van proces: maer by dese jegenwoordige resolutie af te doen ende ingevolge deselve over haere (schaedelijcke) verswijginge civilijck te condemneeren omme alle 4 met de kolf van ‘t musquet gelaerst te worden, neffens confiscatie van 3 maenden gagie voor Coulijn Louson, Jan Bruijn ende Alexander Craffort, ende Jan Becx 2 maenden t’ appliceeren naer uso met de costen van het sluijtgelt voor den geweldiger &a.

Ende aengaende Willem Mores, Hendrick Wrigt ende Steven Nobel, welcke t’ zedert d’ ontdeckinge van voorsz conspiraetie, uijt suspitie tot heden mede in apprehentie syn geweest, ende gants niet bevonden can worden met de waerheijt t’ accordeeren dat se van ‘t een noch ‘t ander geweeten hebben nochte ergens van aengesproocken syn, Is verstaen die t’ eenemael te largeeren ende op vrije voeten te laeten uijtgaen, mitsgaeders conform de genomen resolutie van gister (om dat Engelsen sijn) met de bovenstaende civil gecondemneerders per ‘t hier ter reede leggende schip de Gecroonde Leeuw , mede nae Batavia te laeten vaeren, gelijck oock goetgevonden is per de naeste schepen te doen met die noch meer bevonden sijn ende sullen worden, van voorsz conspirateurs aengesproocken te wesen tot wegloopen ofte andersints omme alsoo met voorsigtigheyt al vorder ondersoeck doende ende vorssende dese plaetse van alle de sulcke te mogen suijveren, ende oock ‘t meergeroerde schip de Gecroonde Leeuw daermede niet al te veel te belasten ende prijckel te doen hebben &a.

Voor ‘t scheijden deser vergaederinge hun voor den Raet verthoonende Gijsbert Arisz van Bommel jongman ende vry metselaer alhier, out 25 jaren, welcke sich in trouwbelofte hebbende begeven met Anna Rodolphus van Grietsiel in Emderlant ,¹¹⁴ jonge dochter oudt 24 jaren, bescheyden op t’ hier leggende schip de Gecroonde Leeuw , ende volgens dien beijde versoecken omme met den anderen in den H. egten staedt wettelijck te mogen werden bevestigt: mitsgaeders ten dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt Sondag aenstaende nae de predicatie mochte affgecundight worden, soo is by meergemelten Raedt (niet anders hebbende cunnen verneemen als dat beijde liber ende vrije persoonen syn, welcke met niemandt ter wereldt volgens haer eijgen verclaeringe ende presentatie van Eede ijetwes dienaengaende uijtstaen hadden) goet gevonden dese luijden haer versoeck te consenteeren, mitsgaeders ten dien fine Sondag toecoomende haer eerste affcundinge te laeten doen, ende alsoo vervolgens alle Sondaegen tot de derde incluijs, omme als dan nae de laatste affroepinge door den Secretaris van den Raedt (alsoo wij hier geen predicant hebben) de solemnisatie voor alle den volcke (in openen raedtcaamer) wettelijck te laaten geschieden, ende met de trouw publiquelijck voort te vaeren.

Aldus gedaen, geresolveert ende g’arresteert in ‘t Fort de Goede Hope ten daege ende jaere als voren.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1659.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] FREDERICK RIEWERTSZ POOL.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] CORNELIS LODEWIJCKSZ.

[Signed:] J. DOORESLAAR.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] T. JACOBSEN VAN AIR.

[Signed:] G. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 89-90.

Woonsdag den {16600107} 7en Januarij 1660.

Gesien dat het decken met de nieuw g’inventeerde gebacken tighels op de waeter corenmeulen seer wel is succederende, ende een goet brandtvrij dack voor buijten vuur is maeckende, daer ter contrarie het rietdack (waermede alle des Comps. huijsinge binnen ende buyten t’ fort noch maer gedeckt sijn) groot perijckel van buijten vuur ende vliegende voncken, uijt schoorsteenen ende andersints sijn loopende, soo laast gebleecken is by het verbranden van den vrijborger Henr. Booms huijs, als wanneer men de handen vol werck hadt, de gemelte Comps. rietdacken met waetergieten voor de vliegende voncken te bewaeren &a., Soo is nae rijpe deliberatie ten dienste van d’ E. Compe. ende om de meeste verseeckertheijt der gemelte huijsingen ende ingebergde waeren, op ‘t hoogste nodig g’acht, ende volgens dien oock geresolveert, alle des Comps. huijsing en, met gebacken tighels te laeten decken, ende ‘t riedt doen affneemen, mitsgaeders sien ‘t selve aan de vrijeluijden te vercoopen, om daermeede de nieuwe oncosten noch soo veel mogelijck tegemoet te coomen; sijnde dan met den vrij steen ende tighel backer, Wouter Cornelisz Mostart (die oock vrij meulenaer is) g’accordeert ten aldereersten voor d’ E. Compe. gereet te maecken, soo veel tighelsz als ten fine voorsz sullen vereijsschen, naementlijck nae de vorm van 6 duijm breet, ende 12 duijm Rijnlandts langh voor 10 gl. ‘t duijsent heel op ‘t dack gedeckt te tellen, mits d’ E. Compe. op haer costen daertegen hem deselve van den oven, met carren ofte waegens weder sal laeten bijhaelen.

Ende nademael tot do. tigheldack oock seer rechte latten moeten wesen gesaeght, Soo is met den vrij houtsaeger, Leendert Cornelisz van Zevenhuijsen mede g’accordeert, d’ E. Compe. daertoe de vereijsschende latten te leveren, de saegsnee min als een duijm in ‘t viercandt voor 13 gl. de hondert voet planckx, daer se van sullen gesaeght worden.

Aldus geresolveert ende g’arresteert in ‘t Fort de Goede Hope ten daege ende jaere als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GIJSB. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 91-92.

Maendagh den {16600112} 12en Jannuarij ao. 1660.

Bij den Commandr. in Rade (versterckt met d’ opperhooffden van de scheepen Erasmus ende ‘t jacht ‘s Gravenlandt ) voorgedragen wesende dat verleeden nacht ende des nachts te voren schuijns over de Taeffelbaij tusschen ende achter ‘t Lupartsgeberchte eenige vuijren waren vernomen, sulcx daer volck sal sijn sonder nochtans te cunnen raden wie ofte welcke, anders als dat de tolckinne Eva ende oock de hier bij ‘t fort wonende Hottentoos ofte Watermans weten te seggen dat het geen andere cunnen sijn als de Caepmans met haren aenhangh, onse openbare vijanden, door dien soo sij seijden de Saldanhars te verde te lande waren ingetrocken &a., Soo is om daer van ter degen cuntschap te becomen bij den Raet voorsz met eenparige stemmen verstaen ende goedtgevonden noch desen avondt bij nacht eenige spioniers¹¹⁵ uijt te senden omme te sien off men deselve sal cunnen opvinden, ende waer toe dan syn gecommandeert dese navolgende persoonen te weeten.

Elias Giers van Stockholm, corporael als hooft,
Christiaen Jansz van Housum,	} militaire,
Pieter Mou van Danzig,
Pieter Hansz,
Matthijs Huijbrechts,
Nicolaes Delbort,
Pieter Meerhof,

Elias Giers van Stockholm, corporael als hooft,
Christiaen Jansz van Housum,	} militaire,
Pieter Mou van Danzig,
Pieter Hansz,
Matthijs Huijbrechts,
Nicolaes Delbort,
Pieter Meerhof,

Met last aen voorsz corporael dat als hij eenigh leger van onse vijanden sal comen op te vinden, des snaghts daer aen (alsoo by daegh niet sullen mogen marcheren, om niet van deselve on[t]deckt te worden) drie van sijn volck met raport sal harwarts aenstuijren, ende hij met de vier resterende in de ruijghte omtrent haer verholen blyven leggen, om te cunnen affsien ende speculeren als sij mochten comen op’ te breecken ende te vertrecken, werwarts dat se haer cours nemen die dandoor 2 van haer bedecktelijck¹¹⁶ sullen worden vervolght, ende d’ ander twee op die plaetse blijven tot onse nader ordre ofte toesendinge van soodanige crijghsmacht als op ‘t becomen bescheijt ten dienste van d’ E. Compe. sal cunnen ofte mogen werden goedtgevonden, ende waerop voorsz spions desen avondt dan in den name des Heeren sijn uijtgegaen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] ANDRIES PIETERSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAMAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] ROBBERT DE SMETH.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 93-94.

Maendagh den {16600216} 16en Februarij ao. 1660.

Verleden naght hier Gode loff wel ter rheede g’arriveert wesende ‘t fluijtscheepien Loenen van Batavia met stijff 60 lasten rijs ende andere noodtwendigheden voor dese residentie, beneffens een briefken gedateert 27en December ao. 1659 uijt de Straet Sunda van myn heere Pieter Sterthemius, Raet van India ende admirael over de laest van Batavia vertrocken retourschepen, waerbij Sijn E. is ordonneerende dat men voorsz fluijtien ten eersten na syn arrivement ontladen ende do. heere in zee tegemoet op de gemelte vloote in ‘t gesicht van ‘t landt te cruijssen soude senden, hoedanigh onse intentie¹¹⁷ al van overlangh is geweest, bij paresse van ‘t Caepse galjot met 3 massiens,¹¹⁸ alle uijren uijt ‘t Patria tegemoet gesien wordende omme de selve retourscheepen kennisse te doen hebben van der Engelschen besettinge aen St. Helena &a., ende ingevolge oock van d’ ordre onser Heeren Maijores uijt ‘t Patria, waer toe (soo langh ‘t selve ende dese gelegentheijt van Loenen heeft gemanqueert) d’ opgeboeyde boot Schapejachjen met de daer toe geprepareerde brieven, voor yder schip een, heeft gereet gelegen, Soo is in Rade versterckt met d’ opperhoofden van ‘t jacht Erasmus ende voorsz fluytien Loenen ten dienste van d’ E. Compe. verstaen soo om voorsz Syn E. ordre te voldoen, als ten aensien van de hooge noodtsaeckelijckheijt in dese saecke, dewyle voorsz fluijt door de contrarie wint niet can buijten raecken, met hulp van alle ‘t vaertuijgh des voorsz jachts Erasmus ende voorsz Schapejachien , van landt sooveel rijs uijt Loenen voor eerst maer te halen dat hij watervast sal mogen blyven ende met eenen soo veel drinckwater aen boort te doen brengen dat gemelte Loenen soo haest morgen de wintslagh boeght,¹¹⁹ ten eersten tot voorigen fine sal mogen in zee loopen beneffens de briefkens van ons ende origineele missive van mijn Heeren de 17e. aen opgemelte sijn E. ende de vordre hooffden der voorsz vloote al vaerdigh leggende gedirigeert, met oock partije cool, wortelen ende andere vruchten tot verversinge &a.

Vermits d’ indispositie van den opperstuijrman des fluijts Loenen is verstaen dat d’ opperstuijrman van Erasmus soo langh ‘t cruijsen duijrt, op do. fluijtien sal overgaen om daerna weder op sijn eijgen schip te comen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] JAN SCHRAEL.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] VINCENDT VETTE. 1660.

[Signed:] ABRAHAM BLOM.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, secrets.

¹²⁰

C. 2, pp. 95-96.

Dinsgdagh ‘s avonts den {16600217} 17en Februarij 1660.

Is bij den Raet na goet overlegh goedtgevonden om de retourvloote emmers in zee te seeckerder met onse brieven van waerschouwinge &a. by alle occagien te cunnen dienen, een van der vryel. vaertuijgen boven ‘t cruyssen van Loenen uijt te laten leggen soo verre aen den buijtensten hoeck van de Caep achter eenigh beschut ofte elders als deselve sullen mogelijck ende doenelijck wesen, om na de vloote uijt te sien, en soo haest eenige scheepen vernemen datelijck daer na toe te steecken, waer toe sijl. moet hebben schoon het al wat crap voor haer (opgeboyde boots synde) sal wesen, ende volgens dien g’accordeert is, voor elcke brief die se aen een retourschip bestellen ofte bij hard weer achter om seijlende bescheydentlijck praeijen dat het die van ‘t schip off scheepen recht verstaen sullen hebben, te betalen 8 realen van achten mits tot 20en Meertna de gemelte vloot¹²¹ gehouden sullen wesen uijt te blyven, verstaende soo deselve niet te voren binnen compt, doch indien se geen van deselve quamen te beseylen sal haer vergeeffse moyten na discretie vergoedt worden.

Ten welcken eijnde oocq Comps. opgeboeijde boot het Schapejaghien geduijrigh met insgelijcke brieven op stroom vaerdigh gehouden sal worden om de vloot hier voor de mondt van de baij waer te nemen, daer se dicwijl wel comen ende door schielijck Z.Z. oostestijve¹²² winden aldermeest het incomen belet worden, die dan te voren nogh buijten synde, uijt meninge van wel binnen te comen, voorsz Loenen ende vrijmans vaertuijgh moghten ontseijlt ende daerna niet gewaght hebben, echter door voorsz Schapejaghien de gemelte brieven van waerschouwinge ten uijtersten na seijlende, nogh tusschen de Saldanhabaij ende hier bestelt ende aen boort gebraght cunnen worden, gelijck de vrijeluyden met haer ander vaertuijgh aen ‘t Dasseneijlandt ten dien fine mede aengenomen hebben uyt te sien, ende op te passen voor die van de gemelte vloot soo laegh moghten comen te vervallen, sulcx dan nu overal daer ‘t mogelijck ende doenelijck is, op de vloote gepast ende na uijtgesien wort, met hope Godt de Heere dese aengewende debvoiren ten meesten dienste ende voordele van d’ E. Compe. sal gelieven te zegenen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut ante.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PIETER EVRARD door sieckte absent.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, pp. 97-99.

Vrijdag den {16600312} 12en Meerdt ao. 1660.

Bij d’ E. Hr. Pieter Sterthemius Raedt van India ende Admirael deser jegenwoordige retourvlote, als Commissaris tot de visite alhier aen Cabo de Boa Esperance¹²³ &a., beneffens eenige raedtspersoonen uijt den Breeden Raedt van de gemelte retourvlote ende die van ‘t Fordt de Goede Hope, geresumeert ende aendachtelijck oversien de stucken leggende ten laste van de 8 gevangene persoonen, Pieter Barber van Haemstede, Hendrick Hendricx van Cloppenburg, Jacob Dirx van Antwerpen, Jacob Born van Glasco, Patricq ‘t Jock van Glasco, Marcus Tomelson van Ogel, soldaeten, Pasquael Rodrigo van Teneriffe, bandit, ende Claes Wiskebroeck vrijmansknecht,

Ende daerbij gesien ‘t quaede voorneemen van deselve om weg te lopen na Angola onse vijanden plaetsen, ende aen te vangen verscheijde moorderijen, afflopen van t’ fort, ende jacht Erasmus , nader bij de stucken blijckende welckers decise bij den Commandeur ende Raedt van voorsz fordt tot onse compste is opgehouden, Ende wij insiende dat noch ten minsten 8 a 10 daegen souden heenlopen, eer de voorsz hals-saecken ten vorder uijteijnde soude cunnen naer behooren affgehandelt worden, tot groot verledt ende verachteringe van de gemelte costelijcke retourvlote vermits d’ opperhooffden van deselve schepen daertoe daegelijcx soudende moeten aen landt wesen veel in haer daegelijcxe nodige scheepswerck souden versuijmen, Soo is (hoewel onse Heeren Meesters ordre bij den generalen articulbrieff is dicteerende, dat alle delicten sullen afgedaen worden ter plaetse daer se voorvallen), Ingesien d’ importantie van het spoedige vertreck van soo een als dese jegenwoordige costelijcke vlote, Eenpaerigh verstaen om de gemelte delinquanten wille daerinne geen meer beledt te maecken ende in die saecken niet verder te treden, maer die vordere affhandelinge te surcheren ende renvoijeeren aen haer Ed. tot Batavia, met ordre aen den Commandeur ende Raedt deser gemelte fortresse om die delinquanten verdeelt op de 2 eerst uyt vaderlant aencoomende schepen verseeckert twee aen twee geslooten na Batavia te senden met de stucken en de bescheijden daernevens, om bij opgemelte haer eden vorders daerinne gedaen te worden als deselve sullen bevinden te behooren.

Aldus gedaen ende geresolveert, in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jaere als boven.

[Signed:] PR. STERTHEMIUS.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK.

[Signed:] JUSTINUS WEIJNS.

[Signed:] P. V. BORSELEN.

[Signed:] PIETER GERRETSEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

¹²⁴

¹²⁵

C. 2, pp. 100-104.

Maendagh den {16600322} 22 Meert 1660.

Alhoewel wij per ‘t fluytien Loenen uyt Batavia soo goeden secours van rijs hebben becomen, door gebreck van ‘t welcke ende oock gort als anders meer bij ons op den 27en Augustij des verleden jaers bijprovisieende tot nader ordreonser Heeren Majores was geresolveert ende oock in train gebracht alle des Comps. ministers costgelden uijt te reijcken &a., ‘t welck men nu met verhaelden rijs weder soude cunnen excuseren, doch vernomen sijnde dat de luijden beter gecontenteert sijn met de costgelden als het schaffen na scheeps-gebruijck, Soo is verstaen, dat men tot versz nader ordre¹²⁶ onser Heeren Meesters met het uijtreijken van costgelden nogh sal blijven continueeren ende in plaets van 40 daertoe te geven 45 pont rijs met 6 pont soute vleijs ende speck ter maent, in steede van de contante subsidien; dogh als de gelegentheijt sulcx sij: dat vers vleijs can geslagt worden, sal men daer van 1/3 meer uijtreijcken, op dat de luijden dogh eetens genoegh ende oock dagelijcks een stuijver gelt in de hant mogen hebben; Ende aengaende de vrijel. sullen hooft voor hooft 50 lb. ter maent mogen halen ‘t sij dan rijs off ander coren dat hun sal lusten off gelieven.

Heden oock g’examineert de 12 personen namentlijck 8 Comps. dienaeren, ende 4 vrijel. ende do. knegts, die haer in de retourschepen versteecken hadden, Ende uijt deselve vernomen hebbende, dat sij meest alle door aenlockingh van ‘t scheepsvolck daer toe waren geparsuadeer[t] ja sommige bij ‘t lyff en de clederen tot in de boot getrocken; haer dese plaetse wars ende tegen maeckende mitsgaders die vervloeckende &a., neffens belofte van haer segour genoegh te versteecken ende in ‘t vaderlandt te leveren. Invoegen t’ eenemael blyckt sijluyden meest door verleijdinge ende veele wijsmakingen daer toe gebracht sijn, Soo is goetgevonden voorsz luyden van straffe vrij te laten ende deselvemeteen goede vermaninge tot meerder voorsightigheijttelargeren mitsgaders elck weder aen sijn voorigen dienst te stellen &a.¹²⁷

Ende aengaende de vrye huyrlingen van Hendrick Booms bouwerij die haer mede versteecken ende den bou verlaten hadden, hebben haer beesten ende granen voor de schult aen d’ E. Compe. overgelaten, met presentatie van ‘t manquement metter tijt te willen voldoen, ‘t welck om meerder schade voor te comen geaccepteert is, te meer dewijl het malcander bijna al sal comen te quadreren ende volgens dien d’ E. Compe. niet te cort schieten.

Is oock goedtgevonden onderstaende persoonen op haer versoeck ende bequaemheijt te beneficeren met navolgende verbeteringen om de consideratien ende redenen in de verleende actens hieronder volgende aengehaelt.

Ende nademael men langhs soo meer bevindt hoe weijnigh dat men sigh op sommige luyden verlaten magh, ende dat dienthalven Comps. Schapejachien groot peryckel loopt om van ‘t volck daer op varende d’ een off d’ ander tijt oock wel verlaten te worden vermits haer eenige van deselve mede in de laest vertrocken retourvloot al hebben versteken ende dus of soo gestaen heeft off den quartiermeester van ‘t selve aen boort gevaren hebbende, oock soude hebben deurgegaen ende laten dryven.¹²⁸

Soo is goedtgevonden tot voorcomingh van sulck verlies ende om een vast man daerop te mogen hebben den getrouden vryborger Jan Reijniers van Amsterdam (daer ‘t dogh soo heel wel niet mede voort wil) tot quartiermeester ende hooft van gemelte Schapejachtien op sijn versoeck aen te nemen omme sich oock als zeijlmaecker te laten emploijeren, ende dat voor syn selve gagie van 18 gul. gelijck hy voor sijn vrydom gewonnen heeft volgens d’ acte hieronder g’insereert.

Jan Reyniersz van Amsterdam hier te lande gecomen met ‘t schip de Phenix den 16en Augustij ao. 1653 voor bossr. a 11 gl. naderhandt mits tijtsexpiratie gevordert tot zeylmaecker a 18 gl. per maent, welcke sedert 14 April ao. 1657 sigh als vryman alhier heeft g’erneert ende sijn vrou oock uijt ‘t vaderlandt becomen hebbende, door den oorloge ende rovinge der Hottentoos gans in ruijne ende ‘t onderspit is geraeckt, wort derhalven ende dat ons oock stoffe manqueert op sijn versoeck ende bequaemheijt weder als zeylmaecker in Comps. dienst aengenomen, mitsgaders om een vast vertrout man op Comps. vaertuijg te hebben, gestelt als quartiermeester ende hooft van het Schape-Jachien mits voor die beyde bedieningen syn voorige tractement van 18 gul. per maent sal winnen, prmo. April aenstaende inganck nemende ende gehouden sullende blyven daer voor (gelijck gesegt) als zeylmaecker ende quartiermeester van gemelte vaertuijgh d’ E. Compe. 5 jaren te dienen ten ware eerder resolveerden weder in vrydom te treden dat hem dan sal toegestaen mogen worden.

Jan Claesz van Steenwijck soldaet hier te lande gecomen met ‘t schip ‘t Wapen van Amsterdam 28 Meert ao. 1658 a 9 gul. per maent, welcke hem sedert dien tijt vigilandt ende getrouwelijck in verscheijde diensten heeft gedragen ende gecomporteert als een eerlijck persoon behoort te doen, wort derhalven op sijn versoeck ten reguarde van diverse goede diensten gevordert tot de qualite van adelborst met een belooningh van 12 gul. per maent heden ingaende.

Nicolaes Delbort hier te lande gecomen met het schip Louijse 10 Augustij ao. 1656 voor soldaet a 9 gul. per maent, welcke t’ zedert vermits sijn goede kennisse in het metselen gebruijckt is geworden als metselaer ende daerin ten genoegen van sijn eerbiedigh opperhooft volcomen contentement heeft gedaen, wort derhalven op syn versoeck ende bequaemheijt ten insigte van de metselaers arrebeyt en dat soo langh dien dienst heeft waergenomen verbeetert ende voortaen toegeleyt een belooningh van 13 gul. per maent heden ingaende.

Tomas Harmans van Sevenbergen bootsman hier te lande gecomen in do. qualite met ‘t schip de Provintie 13 Aug. ao. 1657 a 10 gl. per maent, welcke sedert in de tuij[n]en¹²⁹ is gebruijckt geworden omdat hem op tuijnieren verstont, hebbende dien dienst wel ende getrouwelijck waergenomen ten vollen genoegen van sijn eerbiedigh opperhooft, waerom op sijn versoeck ende volcomen bequaemheijt gevordert wort met een belooninge van 12 gul. per maent heden ingaende.

Jacob Pieters van Brugge bosschieter hier te lande gecomen met ‘t schip ‘t Wapen van Amsterdam 28 Meert ao. 1658 a 10 gul. per maent, welcke sedert dien tijt in de tuijnen (dat men verstondt) en voor opsiender van de slaven is gebruijckt geworden, welcken dienst wel ende getrouwelijck ten genoegen van sijn eerbiedigh opperhooft heeft waergenomen, ende dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheijt verbeetert met een belooninge van 12 gul. maendelijcx heden ingaende.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] GIJSB. VAN CAMPEN, secrets.

C. 2, pp. 105-107.

Woensdagh den {16600407} 7en April 1660.

Present: Den Commandr. Jan van Riebeecq, Pieter Marville, Michiel Engelken, Jan Munt, Albert Bruijnvisch, Rut Jacobsz Buijs, Roeloff de Man, Willem Bosem,¹³⁰

Den Commandr. ende Raet van ‘t fort de Goede Hoope versterckt met d’ opperhoofden van de jegenwoordige hier ter rhede leggende vaderlantsz scheepen, na verscheyde genomen informatien ende nader examinatien gebleecken sijnde, dat Cornelis Jansz van Flensburgh derdewaeck bescheijden op ‘t admiraelsschip ‘t Wapen van Amsterdam , den persoon Anthonij Eijckman bootsmansmaet bescheyden geweest op ‘t jacht Vlissingen , eergisteren avondt met een poock in de strot gesteecken ende doodelijck gequest heeft, aen welcke quetsuijre deselve (volgens ‘t raport van de chirurgijns) ‘s naghts daer aen is comen te overlyden, Ende alsoo schijnt te blijken dat voorsz derdewaeck volgens sijne confessie ende verscheijde attestatien, eerst van den bootsmansmaet, in syn dienst ende commando soude sijn gemoveert, Item oock in sijn rugge gequest sulcx dat om ten uyteynde te procederen, wel cloecke advocaten ende rechtsgeleerden aen dese saecke werck hebben, welcke hier manqueren, als oock den tijt, om tot decisie te comen, dewyle ‘t schip Amsterdam jegenwoordig oock op sijn vertreck ende t’ zeylreet leijt; mitsgaders d’ ander scheepen mede haest staen te volgen, welckers opperhooffden dagelijcx hun dingen aen boort te doen hebben, tot bevorderingh harer scheepssaecken, ende volgens dien qualijck tijt overschiet, om alle dagen tot dese besoignes aen landt te comen &a., Soo is by den Raet (versterckt als voren) om voorsz schip ende scheepen in haer vertreck niet te retarderen, ofte ten eijnde voorsz eenigh belet te causeren,¹³¹ na rijpe deliberatie ten dienste van d’ E. Compe. verstaen, de saecke te renvoyeren aen d’ Ed. Heeren Gouverneur Generael ende Raden van India tot Batavia omme aldaer vorders in gehandelt te worden, als opgemelte haer Ed. na derselver goedtvinden sullen verstaen te behoren.

Ende vermits voorsz schip Amsterdam (daer den perpetrant bescheyden is)¹³² alle uijr met de goede wint staet uyt te loopen, Is oock goedt gevonden den selven op ‘t schip de Walvis gedetineert te laten overgaen, ende tusschen wijlen de stucken ende bescheyden te sijnen laste leggende, dubbelt gereet te maecken om met den perpetrant &a. mede te laten gaan, als oock den persoon Jan Brouwer welcke om sijn inobedientie tegen voorsz perpetrant scheynt de aenleydende oorsaeck geweest te sijn, achtervolgens de stucken, daervan oock bij de voorige g’annexeert synde.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum als voren.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] P. MARVILLE.

[Signed:] JAN MUNT.

[Signed:] ALBERT BRUYNVISCH.

[Signed:] RUT JACOBSEN BUIS.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. S. BOSEM.

[Signed:] H. DUIKER.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, Secrets.

¹³³

C. 2, pp. 108-109.

Donderdag tegen den avont ady {16600408} 8en April ao. 1660.

Bij den Raet versterckt met d’ opperhoofden van de Schepen Amersfoort , Walvis ende Zirckzee ter handt gecomen ende geresumeert synde de stucken ende nader genomen informatien wegen eenige vuijle saecken die den sargeant van ‘t jacht Zirckzee soude gepleegt hebben, met eenen Hendrick van Straten op dito schip mede bescheyden, Ende gesien dat daer van nogh weynigh clearheyt can becomen worden, mitsgaders ‘t verder ondersoeck ende besoignes nogh al veele werckx aen sigh heeft, ende gemelte opperhooffden om de bijwooningen der beraetslagingen daegelycx veele in haer noodige scheepswerck soude comen te versuijmen tot groote verachteringe in ‘t spoedigen harer vorder te doene reijse na Batavia, Soo is bij opgemelte Raet ten meesten dienste van d’ E. Compe. verstaen in dese voorsz saecken alhier niet verder te besoigneren maer deselve te renvoijeren aen mijn Heeren de Gouverneur Generael ende Raden van India tot Batavia omme bij haer Ed. daerinne soodanigh vorder gehandelt te worden als deselve bevinden sullen te behooren.

Ende omme alle vresende onlusten dieswegen op voorsz Zirckzee oocq vorder voor te comen, is mede verstaen deselve over te laten gaen namentlijck den gesuspendeerden sargant op ‘t schip Amersfoort met 2 Caepse gevangens, Ende den persoon Hendrick van Straten op de Walvis met insgelycke 2 Caepse gevangens neffens de stucken en documenten by elck gehorende.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] JAN MUNT.

[Signed:] ALBERT BRUIJNVISCH.

[Signed:] RUT JACOBSEN BUYS.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. S. BOSEM.

[Signed:] GYSB. VAN CAMPEN, Secrets.

C. 2, pp. 110-111.

Woonsdag den {16600414} 14en April ao. 1660.

By den Commandeur ende Raedt van ‘t Fordt de Goede Hope, aen ‘t schip Amersfoordt expres gevaren en aldaer versterckt synde met d’ opperhooffden van de hier ter rheede leggende schepen, oversien ende gerecolleert hebbende de stucken ende bescheyden ten laste van Roeloff Boute bossr. op do. Amersfoort ende daerby gesien de genoegsaame confessie van den perpetrant conform de attestatien, doch met die expressie, dat de gequesten hem eerst heeft gemoveert, ende verscheyde reijsen een mes op hem getrocken, naegelopen ende nae hem gesneden, Invougen hy genoodt saeckt was sijn lijff te verweeren, sonder nochtans te weten off den anderen was van selffs in syn mes gelopen off niet, dat hy niet getrocken, maar in de handt besig met een stuck speck te eeten hadde, ende overmits den gequesten oock noch in ‘t leven ende van de cherurgijns redelijcke hope is ten besten sulcx men niet wel voor als noch tot eenige verder proceduuren can coomen, als met langer tyt met de voorsz luijden op ‘t gemelte Schip Amersfoordt bescheyden dat neffens alle de andere schepen jegenwoordig seylvaerdig legt om met den eersten goeden wint na Batavia te vertrecken, Soo is niet verstaen cunnende worden deselve daerin eenig beledt dierhalven te veroorsaacken, maer goetgevonden de saacke te staacken ende met de gemelte stucken ende bescheyden neffens den voorsz perpetrant ende patient op voorsz schip te laeten blijven ende vertrecken om tusschen wylen te sien hoe ‘t sich met de patient sal toedraagen, en dan nae uijtval van saacken daerinne onderwegen te disponneeren als den Breden Raedt van de respective schepen, Amersfoort , Walvis , Vlissingen , Zirckzee , ende Naerden , sullen bevinden te behooren, vermits deselve alle dog jegenwoordig gereedt leggen, om gelijckelijck met den eersten goede windt van dese rhede te scheyden, met intentie omme Godes weer en windt sulcx toelaetende tot Batavia by den anderen te blyven.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t schip Amersfoort , op de reede voor ‘t Fort de Goede Hope Datum ut supra.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] JAN MUNT.

[Signed:] ALBERT BRUIJNVISCH.

[Signed:] CAREL ALTERAS.

[Signed:] RUT JACOBSEN BUYS.

[Signed:] JAN SCHRAEL

[Signed:] PIETER EGBERTSZ. GROOT.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] W. S. BOSEM.

[Signed:] H. DUIKER.

¹³⁴

C. 2, pp. 112-115.

Dingsdach den {16600420} 20 April ao. 1660.

Bij de gemeene Stadtsborgers hieromtrent ‘t fordt woonachtig, den Commandeur ende Raadt voorgedragen synde de moijelyckheeden en de costen die sy hebben met het aenfocken van hare verckens, ende voornaementlijck om die uyt de thuijnen te houden waerop ten minsten wel een cloeck persoon expres dient te passen, soo in ‘t uijt als indryven welcke oncosten elck voor syn particulier te draegen, vry swaer is vallende, ende dat se derhalven hadden overslaegen, en metten anderen verdraegen nae de maniere als op sommige plaatsen boven in t’ landt gebruijckelijck is, een persoon in ‘t generael daerop te houden, ende die elck by beurten te beladen, ende de cost te geven, verstaande alle die hier getrout off ongetrouwt in vrye huyshoudinge saten, ‘t sy dat se veele of wynig verckens hielden, die elck de syne ‘s avondts in syn eygen hoek, dan souden van den generaelen trop binnen haelen, ende ‘s morgens op het teycken (by den verckenhoeder te doen) weder by den trop uijtjaegen om door voorsz hoeder opgepast te worden, dat de verckens van de thuijnen affblyven op peene van 1/4 Ra. by den voorsz verckenhoeder te verbeuren voor elck vercken, ende soo menigmael alsser een in eenige thuijnen gevonden ende opgevangen wierdt, Soo is de saacke by den Raedt, nader overwoogen sijnde, gemelten overslag voor goet gekent, ende volgens dien oock verstaan, de Stadtsborgers in ‘t gene voorsz is met Comps. auchtoriteijt behoorlycken te handthaven, omtrent die voor sijn deel in de betaalinge van den verckenhoeder voorsz, na desen traeg ofte weygerig bevonden mochte worden, sijnde oock deselve dit mede g’accordeert dat men alle neeringluyden die voortaen vry willen worden, daerinne sal doen consenteeren al voren haerlieden vrydom sal worden vergundt, excepto landtbouwers die daerin nae eygen gevalle sullen mogen doen ende laeten soo sy willen; ende omme de weynige borgers de gemelte belastingen noch minder te maacken, sal het Comps. dienaers mede toegestaen worden op de voorverhaelde wyse oock verckens te houden, ten eijnde de Caep doch eenmael vol verckens mochte coomen te geraacken.

Ende op dat elck te beter mochte oppassen om syn verckens in haere eyge hoeken ‘s avondts op te sluyten, is gestelt gelycke boete van 1/4 Ra. op elck vercken, dat ‘s nachts ergens buyten eenig hock gevonden sal worden te verbeuren by die daarinne sal versloft hebben, ende soo ‘t selve binnen 24 uuren niet gelost wordt, voor d’ E. Compe. verbeurt na ‘t Robbeneijlandt gesonden ofte geslaght worden, nae gelegentheydt van tyt ende saacken, gelyck oock geen seugen maer niet als gelubde beeren ofte burgen sullen moogen geslacht worden, ende dat oock met kennisse ende daertoe een brieffken haelende, sonder nochtans eenige belastinge ofte cyns te betaelen ende oock vermoogende ‘t selve, voor eygen selffs op te leggen ende vercoopen, daer ‘t elck sal gelieven ten pryse voor dato beraempt daar ‘t d’ E. Compe. (noodig hebbende) oock voor sal aenneemen.

Ende alsoo den Raadt jegenwoordigh door ‘t vertreck van den adsistent Gysbert van Campen ontbloodt is van haaren Secret. omme voor welcken sommige acten ende andere instrumenten &a. wettelyck te mogen worden gepasseert, soo is goetgevonden den adsistent Hendrick Lacus voortaen in de plaetse te gebruycken, ende hem tot dien eynde den eedt daerop aff te neemen, gelijck dan by deesen alsoo geschiet sij.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fordt de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 116-117.

Vrijdag den {16600430} laesten April 1660.

Bij den Raedt gesien dat geen van al de persoonen, welcke haer met de retourschepen onder d’ E. Hr. Sterthemius hebben versteecken, ende van deselve geene en syn wederom gecoomen per ‘t fluijtjen Loenen , dat gemelten Hr. meenden voor de Saldanhabaij t’ ontmoeten doch gemist is, Soo is verstaen alle deselve haere reeck. te sluijten, ende die te goet syn hunne saldos voor d’ E. Compe. geconfisqueert, aff te schryven, synde genaemt ende geweest als te weeten.

		Te goedt	Te quaedt.
Comps Dienaren. {	Willem Jansz van Alckmaer bossr	ƒ93:08:08
	Willem Dirckz van 's Gravendeel bossr		ƒ112:17:08
	Carsten Carstensz van Amsterdam jonge bootsman	ƒ5:03:04
	Jan van Overmeer van Ouwerschie bootsman		ƒ65:13:02
	Cornelisz Bouwensz van dorp van Leyden bossr.	ƒ18:03:08
	Cornelis Come. Luijte van Amsterdam meester thuijnknecht	ƒ94:19:04
	Frednck Fredrickx van Amsterdam bootsman		ƒ32:07:08
	Marten Climpien van Boomgaerden adelborst		ƒ56:11:02
	Pieter Vervenne van Brugge, soldaet		ƒ101:-:-
	Erentrich Dilman Ditmar van Barlin[^135] soldaet		ƒ87:06:12
	Niels Bieursz van Slangerop adelborst		ƒ81:05:03
	Jacob Hendricx van Femeren adelborst	ƒ20:18:09
	Guilliam Snauwaert van St. Boevius soldaet		ƒ88:19:08
	Davidt van Guchten van Gendt soldaet.		ƒ100:13:08
	Laurens Verstrate van Brugge adelborst.		ƒ82:01:10
	Jan van Gent van Deventer soldaet	ƒ8:03:-
	Christiaen Roeloffs van Wesselenboere jong soldaet		ƒ89:02:09
	Joris Kauwel van Honscoote soldaet	ƒ24:01:10
	Anthonij Govertsz van Antwerpen adelborst		ƒ135:03:08
	Anthony Dircx van Haarlem, jonge van de fluyt Loenen		ƒ5:06:11

		Te goedt	Te quaedt.
Comps Dienaren. {	Willem Jansz van Alckmaer bossr	ƒ93:08:08
	Willem Dirckz van 's Gravendeel bossr		ƒ112:17:08
	Carsten Carstensz van Amsterdam jonge bootsman	ƒ5:03:04
	Jan van Overmeer van Ouwerschie bootsman		ƒ65:13:02
	Cornelisz Bouwensz van dorp van Leyden bossr.	ƒ18:03:08
	Cornelis Come. Luijte van Amsterdam meester thuijnknecht	ƒ94:19:04
	Frednck Fredrickx van Amsterdam bootsman		ƒ32:07:08
	Marten Climpien van Boomgaerden adelborst		ƒ56:11:02
	Pieter Vervenne van Brugge, soldaet		ƒ101:-:-
	Erentrich Dilman Ditmar van Barlin[^136] soldaet		ƒ87:06:12
	Niels Bieursz van Slangerop adelborst		ƒ81:05:03
	Jacob Hendricx van Femeren adelborst	ƒ20:18:09
	Guilliam Snauwaert van St. Boevius soldaet		ƒ88:19:08
	Davidt van Guchten van Gendt soldaet.		ƒ100:13:08
	Laurens Verstrate van Brugge adelborst.		ƒ82:01:10
	Jan van Gent van Deventer soldaet	ƒ8:03:-
	Christiaen Roeloffs van Wesselenboere jong soldaet		ƒ89:02:09
	Joris Kauwel van Honscoote soldaet	ƒ24:01:10
	Anthonij Govertsz van Antwerpen adelborst		ƒ135:03:08
	Anthony Dircx van Haarlem, jonge van de fluyt Loenen		ƒ5:06:11

	Te goedt	Te quaedt.
Vrijel En knechts. {	Jurgen Gerritsz van Weeske		ƒ131:08:08
	Jan Jansz Macca	ƒ4:10:-:
	Dirck Cornelisz Jonge Neuteboom		ƒ2:11:-:
	Michiel Bartholomeus van Swol		ƒ49:11:10
	Gysbert Arisz van Bommel		ƒ129:10:-:
	Jochim Elbertsz van Amsterdam		ƒ166:06:11
	Dirck Rinskes van Maseijck	ƒ66:08:-:
	Pieter Jansz van Middelborg	Niet te goet noch te quaedt
	Jan Laurents van Haerlem		ƒ15:13:-:
	Jan van Baerlem van Brussel		ƒ68:10:08
	Jan Symon Elders van Amsterdam		ƒ130:09:08
	Hans Jacobsz van Lisky		ƒ110:13:04
	Jacob Balhoorn van St. Margrietcaspel	ƒ20:10:-:
	Egbert Dircx van Bremercaspel		ƒ108:13:-:
	Jan Lievensz Verley van Leyden		ƒ29:02:08
	Hendrick Goetaer van Amsterdam		ƒ21:11:06
	Michiel Fransz van Swoll		ƒ86:15:-:
	Michiel Brugmans van Antwerpen		ƒ60:16:-:
Banditen. {	Jan Hendricks van Leeuwaerden	} Van Batavia
	Laurentsz Albertsz.
	Laurentsz Cornelisz van ...[^137] hier verbleeven van het schip Nieuw Enckhuysen.

	Te goedt	Te quaedt.
Vrijel En knechts. {	Jurgen Gerritsz van Weeske		ƒ131:08:08
	Jan Jansz Macca	ƒ4:10:-:
	Dirck Cornelisz Jonge Neuteboom		ƒ2:11:-:
	Michiel Bartholomeus van Swol		ƒ49:11:10
	Gysbert Arisz van Bommel		ƒ129:10:-:
	Jochim Elbertsz van Amsterdam		ƒ166:06:11
	Dirck Rinskes van Maseijck	ƒ66:08:-:
	Pieter Jansz van Middelborg	Niet te goet noch te quaedt
	Jan Laurents van Haerlem		ƒ15:13:-:
	Jan van Baerlem van Brussel		ƒ68:10:08
	Jan Symon Elders van Amsterdam		ƒ130:09:08
	Hans Jacobsz van Lisky		ƒ110:13:04
	Jacob Balhoorn van St. Margrietcaspel	ƒ20:10:-:
	Egbert Dircx van Bremercaspel		ƒ108:13:-:
	Jan Lievensz Verley van Leyden		ƒ29:02:08
	Hendrick Goetaer van Amsterdam		ƒ21:11:06
	Michiel Fransz van Swoll		ƒ86:15:-:
	Michiel Brugmans van Antwerpen		ƒ60:16:-:
Banditen. {	Jan Hendricks van Leeuwaerden	} Van Batavia
	Laurentsz Albertsz.
	Laurentsz Cornelisz van ...[^138] hier verbleeven van het schip Nieuw Enckhuysen.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fordt de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 118-125.

Saterdag den {16600501} eersten Maij 1660.

De schippers van de retourfluijten Voogelesang ende Hilversum als oock die van ‘t fluijtjen Loenen tot versterckinge des Raadts door den Commandeur aen landt ontbooden, ende in vergaederinge overleesen ende gecommuniceert synde de brieven van Myn Heeren de 17e uijt ‘t vaederlandt soo aen den Commandr. en de Raedt alhier als die aen de voorsz opperhooffden der voor ende nae retourschepen geschreven synde eijgentlijck aengaende ‘t gundt deselve scheepen is raeckende &a.,dat sijl.¹³⁹ vermits der Engelsche besettinge op St. Helena , do. eijlandt dit jaer sullen hebben verbij te lopen, Item oock achter ende benoorden IJer ende Schodtlandt om &a. onaengesien de contrarie ordre van Batavia die sijl. sijn hebbende, ende dat oock Myn Heeren den Gouverneur Generael ende Raeden van India aan den Commandeur en de Raedt uyt bedenckinge van naeder tijdinge alhier, bij haer Ed. jongste schrijven van den 17en Januarij passato, denselven Commandeur en de Raedt derhalven oock syn qualificeerende in dese laeste twee retourfluijten haere gegeven ordres dienaengaende soodaenige veranderinge te moogen maecken als ten meesten dienste van d’ E. Compe. bevonden soude worden te vereysschen, Soo is de saecke nae behooren geventileert synde verstaen in ‘t stuck van nader ordre off veranderinge &a. voor de meergemelte twee laaste retourfluijten niet te treden, als leggende eene soo claere instructie alhier van Mijn Heeren de 17e voor deselve gereet, beter als bij dien soude cunnen gepractiseert worden maer dat ons daer geheel aen sullen gedraegen meldende onder anderen wel expresselijck dat het eijlandt versz gants niet aengedaen ende oock buijten om geseijlt sal worden, verstaende soo deselve per tout Augustij een dag 5 a 6 min off meer onbegrepen in de haevenen des vaderlants hopen te weesen ende dat andersints by laeter aencomst t’ Canael binnen door sullen moogen neemen, ende alsoo de gemt. retourfluijten Dingsdag aenstaende Godes weer ende wint toelaetende staen t’ zeijl te gaen ende syluijden omtrent Corvo ende Flores coomende aen de voor ofte tegenspoedt tusschen hier en daer als dan best sullen cunnen weeten off haer tyts genoeg sal over ofte te cordt schieten om achter om te seijlen, Soo is verstaen dat selve te laeten aen de dispositie des Breeden Raedts van voorsz 2 retourfluijten aldaer te neemen, vermits men gewoon is van daer de vaste courssen tot buijten om off binnen deur te beraemen, ende sullende dan gelijck voorseijt oock nae de spoet die se van hier sullen hebben gehadt, best cunnen weeten te overleggen, wat tijt haer in ‘t een off’t ander tot naecoomingh van Comps. ordre sal coomen over te schieten, met vertrouwen deselve den meesten dienst van d’ E. Compe. ende segouriteijt der gemelte 2 retourfluijten sullen trachten te bevorderen.

Wijders in Raede overleght dat jegenwoordig het fluijtjen Loenen van syn ingehadt hebbende goet voor de Caep t’ eenemael gelost, ende nu bijnae weder wel geballast is nadat al voren op d’ ordre van Mijn Heere Sterthemius sijn aenweesen alhier met de volle lading eerst op d’ voor ende nu jongst op de nae retourvlote gecruijst hebbende, sijn dingen t’ eenemael heeft afgedaen, vermits de gemelte 2 vloten behouden hier gecoomen ende d’ eerste op den 20en Meerdt passo. al na t’ Patria vertrocken is, mitsgaeders deese 2 laaste den 4en off 5en deser aenstaende oock derwaerts staen te vertrecken, booven dat voorsz Loenen tusschen wijlen door opgemelte myn Heere Sterthemius is in de Sandanhabaij gesonden geweest, tot opcoop van bestiael &a. ‘t welck vermits der Hottentoos vertreck te landt in vruchteloos is uytgevallen, conform ‘t rappordt van Loenens opperhooffden op den 23 Meert laast in ‘t Caeps dagregister genoteert, Ende dat ‘t selve ten dien eijnde conform de gelaeten schriftelijcke ordre van Mijn Heere Sterthemius voornoempt aldaer voor jegenwoordig oock geen dienst can doen, alsoo geen van de genoemde inwoonders daeromtrent door de laast van daer gecoomen vrijel. en sijn vernoomen, ende wij oock uijt verscheijden Hottentoos verstaen deselve meest alle herwaerts aen sijn sackkende: om met ons weder alhier te handelen &a., sulcx daerin handel niet te doen sal wesen, ende ingevolge niet anders ingesien wordende als dat ‘t fluijtjen Loenen nae voorsz Sijn E. ordre al derwaerts gaende maer een vruchteloose reijse soude coomen te maecken, behalven daer het oock beter ende d’ E. Compe. profitabler sal weesen de natie aen ‘t fordt te locken, omdat het bestiael met grootte costen ende perijckel van sterven onderwegen soude moeten overgevoert worden &a., Ende oversulcx dan by den Raedt ‘t een en ‘t ander ingenoomen, g’oordeelt sijnde de besendinge derwaerts ten eijnde voorsz te staecken, ende wijders staende dese vergaederinge gerusumeert, de jongste generale brieven becoomen van Mijn Heeren de 17e uyt Patria welcke in deselve onder anderen ordonneeren, ‘t galjodt de Perkit , voor deese residentie gemaeckt, doch noch niet hier weesende, maer door de vorst neffens de schepen Musquaet en Nagelboom noch wel een wyl mogen achter blijven, by goede occasie te senden om het eijlandt St. Helena nova nader te laeten opsoecken om redenen daerby gesteldt, ende welcken tijt na voorsz galjodt lange wachtende t’ eenemael soude coomen te verloopen om met d’ aenstaende Meijschepen ofte wel vroeger noch de tijdinge aen haer Ed. op Batavia te brengen, om noch te mogen dienen voor de retourvlote desen jaere in December van daer na ‘t vaderlandt te vertrecken &a.,

Ende oock gelesen ‘t geene Mijn Heeren de Gouverneur Generael ende d’ E.E. Heeren Raaden van India schrijven per derselver jongste van de 17 Januarij, met de voorgemt. 2 retourfluijten naementlijck dat haer Ed. willen vertrouwen met gemt. Heere Sterthemius ‘t voorneemen der Engelsche aen St. Helena alhier verstaen hebbende, te rade sal geworden sijn ‘t voorsz fluijtjen Loenen neffens de vloote van de Caep nae St. Helena sal mede laeten seijlen hebben om haer hooggedachte Ed. ende ons advis te geven van ‘t gedoente der Engelsche aldaer, als oordelende sulcx seer gevouglyck soude hebben cunnen geschieden (nota) sonder daermede veel te versuijmen, als eenlijck den tijt dat wat laeter op Batavia soude coomen die seecker (seggen haer meergedachte Ed.) daer bij niet onnudt soude weesen besteedt, bij welck een ende ander dan volcoomentlijck is blijckende hoe veele soo wel onse Heeren Maijores uyt ‘t vaederlandt als oock onse Hooge Ovricheijdt versz uyt India haer syn gelegen laetende aen een soodaenig ander rendevous voor derselver retourscheepen als oudt St. Helena is geweest, ende ‘t nieuwe St. Helena weder soude moogen weesen,

Soo heeft den Commandeur den Raedt versterckt met als vooren, allen ‘t vorige in consideratie gegeven ende voorgeleijdt daerop conclusive te adviseeren, wat hier ‘t swaerste sal weegen ende welck tot meesten dienste van d’ E. Compe. ende treffninge¹⁴⁰ onser Heeren Mayores, ende Hoge Ovricheijts intentie van India sal coomen te strecken, naementlijck off men Loenen sal laeten gaen ten eersten nae Batavia dan off wel affvaerdigen om St. Helena Nov a gelijck voorsz nader te laeten opsoecken, dewyle nae out St. Helena alleen te gaen wat te hasardeux g’oordeelt wordt, ende gelijck verseyt men noch niet en weedt off het Perkitjen oock tijts genoech coomen sal om dit saijsoen dat ondersoeck noch te doen, behalven de veele inconvenientien die het onderwegen op zee mede can overcomen &a. ende daerdeur de gemelte aenstaende retourvlote soude cunnen gefrusteert blijven, bij verlegen weer de Caep verbij raeckende haer dan van de gemelte ontdeckenge te dienen. Op ‘t welcke elck ‘t zijne ingebracht hebbende, is eenstemmig g’oordeelt tot dienst van d’ E. Compe. best te weesen Loenen , in plaets van Batavia vooreerst aff te senden, tot ondersoeck nae St. Helena Nova , ten eijnde haer Ed. tot Batavia daervan voor ‘t affsenden van meergesijde aenstaende retourschepen doch mogen cundtschap hebben &a., dewijle dat Loenen oock wadt diffenciver is als ‘t Perckitjen , ‘t welck ten minsten met 30 coppen derwaerts gaende, soude moeten gemandt worden, omdat haer Ed. uyt ‘t Patria meenen do. eijlandt niet alleen van de Portugesen gepossideert maer oock wel gefortificeert mocht weesen, ende daerom bij d’ opperhooffden al wat omsigtig sal dienen gegaen &a.

Bij den schipper van de retourfluijdt Vogelesang in Raede voorgesteldt sijnde sijne soberheijt van rijs, ende dat omtrent 40 man meer overgecregen heeft, als voor welcke hy op Batavia soude geprovideert sijn, naementlyck in plaets van 80, 117 coppen, sulcx hy jegenwoordig maer noch schaers drie lasten is inhebbende, ende alle maanden wijnig min als l 1/2 last consumeert mitsgaeders volgens dien versoeckt om noch twee lasten, soo is om denselven van dies op sijn reijse niet verlegen te laeten, verstaen hem daermede uyt forts provisien t’ accommoderen neffens oock op desselfs versoeck een halff aem Spaensche wijn, voor hem ende een do. voor de fluijdt Hilversum.

Welckers schipper voorgedraegen hebbende seeckere moetwilligheden ende stoute tegenstrevingen, gepleeght van 2 matroosen genaempt, Joost Joostz van Amsterdam bootsman ende Dirck Jansz Buijsen bossr. tegen den opper ende onderstuurman in ‘t stuck haerder commando &a., Soo is verstaen deselve heeden door gecommitteerde te laeten verhooren, ende schuldig bevonden wordende, op voorsz schippers versoeck door den fiscael te laeten aen landt coomen, neffens de 2 persoonen, die haer op do. Hilversum van Batavia hebben versteecken, omme hiernae daerinne soodaenig vorders te procederen, als bevonden sal worden te behoren.

Aldus gedaen, g’arresteert, ende geresolveert in ‘t Fordt de Goede Hope ten dage ende jaere als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROBBERT RAM.

[Signed:] JAN SCHRAEL.

[Signed:] H. FRANCKEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

¹⁴¹

¹⁴²

C. 2, pp. 126-130.

Saterdag den {16600501} eersten Maij 1660, ‘s namiddags.

Bij de vrijeluijden nae de maniere van de vorige jaaren op nominatie sijnde gebracht 4 persoonen uijt haer, naementlijck Jacob Cloeten van Ceulen vrij landtbouwer, Leendert Cornelisz van Zevenhuijsen vrij houdtsaeger, Wouter Cornlisz Mostert vrij meulenaer ende steenbacker, ende Joris Jansz vrij herbergier, omme daervan weder te kiesen twee tot Borgenraaden, ende in onsen Raadt cessie te laaten hebben, omme oven delicten (onder haer voorvallende) te helpen besoigneeren ende besluijten,

Soo is verslaan uyt de voorsz 4 genomineerde te eligeeren ende admitteeren, Wouter Cornelisz Mostert van Utrecht tot d’ eerste als d’ oudtste in vrijdom sijnde geweest die oock sijn vrouw hier heeft, ende Leendert Cornelisz van Zeven-huysen versz tot 2en Borgerraadt, ‘t welcke hun dan sal werden gecommuniceert, omme haer van te mogen dienen naer behooren.

Ende alsoo tot te meer verseeckeringh, rust, vrede ende weringe van alle tumulte, oproer ende hostiliteijt van dese landts natie g’ordonneert is dat de vrije landtbouwers ende borgers haer altijt van schietgeweer wel gewapent sullen houden, Ende ingevolge van dien conform resolutie van den eersten Maij ao. verleden, om onder hun oock goede ordre te mogen werden onderhouden, deselve als doen mede onder vereijssende officieren tot een compe. schutters sijn geformeert, namentlijck (gelijck Comps. guarnisoen alhier) met 1 sargeant, 2 corporaels ende 1 tamboer omme oock alle jaren excepto den tamboer, nae de verkiesinge van de Borgerraaden te veranderen, welcken volgende dan do. Borgerraaden versterckt met haren als doen gestelden sergeant ende 1 corporael, een dubbelt getal mede op nominatie hebbende gebracht in conformite van de meergemelte resolutie des jaars verleden namentlyck:

Herman Remanjenne vrij landtbouwer ende	} tot sergeant.
Hendr. Hendricx van Zurwarden vrij cleermaker:
Elbert Dircx vry cleermaker:	} aan t' fordt	} Tot Corporaels
Marten Jacobsz vrij thuijnier:
Hendr. Elbertsz vry landtbouwer:	} in 't landt
Pieter Cornelisz van Langesont vry visser:

Herman Remanjenne vrij landtbouwer ende	} tot sergeant.
Hendr. Hendricx van Zurwarden vrij cleermaker:
Elbert Dircx vry cleermaker:	} aan t' fordt	} Tot Corporaels
Marten Jacobsz vrij thuijnier:
Hendr. Elbertsz vry landtbouwer:	} in 't landt
Pieter Cornelisz van Langesont vry visser:

Soo is uyt de bovenstaande dan g’eligeert ende voor ‘t aanstaande g’authoriseert als te weeten. Hendrick van Zurwurden (met syn vrouw by t’ fordt woonende) tot sergeant.

Blijvende den verkosen Borgerraedt Leendert Cornel. hier vooren genoempt ‘t Commando over sijn knechts ende vrije houdtsaegers in ‘t bos houden om op ‘t geweer &a. van dien nae behooren te doen letten, ende de schutters in ‘t generael g’obligeert (onder subjectie van versz gestelde officiers) hun wijders te reguleeren, na d’ ordonnantien ao. passo. voor deselve beraempt &a.

Onder dese raadtspleginge de naarvolgende persoonen verthooght hebbende de redenen hun moverende te versoecken om verbeteringe &a. is daerinne goedtgevonden te handelen als de onderstaande actens (hun dienaangaande verleendt) sijn dicteerende te weeten:

Pieter van Clinckenberg van Middelborg hier te lande gecoomen met het fluijdtschip de Meese ao. 1658 voor ondercherurgijn a 18 gl. per maandt welcke hem alhier¹⁴³ wel gecomporteert ende syn dienst na behoren heeft waargenoomen oock t’ zedert het vertreck van d’ oppercherurgyn Guilliam Robbertsz van Dondey, desselfs plaatse¹⁴⁴ bedient, wordt dierhalven op sijn versoeck ende bequaamheydt aangenoomen voor cherurgijn, met een belooninge van dertigh guldens per maandt, heden innegaande, mits noch drie jaaren, naer d’ expiratie syns eerste verbandts daarvoorverbonden blijvendete dienen.¹⁴⁵

Ammon Erickx van Bergen hier te lande gecomen met ‘t schip Wapen van Amsterdam ao. 1658 voor bossr. a 12 gl. ‘s maandts, welcke t’ zedert eenigen tijt herwaarts door ‘t vertreck van den gewesen baes in ‘t bos, over de houdthackers is gebruijct ende sijnen dienst daarvoor wel waargenomen heeft, wordt ten dien insichte als baes in ‘t bos geconfirmeert onder een belooninge van Seventhien guldens per maandt, heden innegaande, mits daarvoor noch drie jaaren naar ‘t uijteijnde van sijn eerste verbandt te moeten dienen, Edoch met bespreck dat soo den jegenwoordigen Commandeur deser plaatse eerder quaeme te vertrecken, dat hy dan keur sal hebben om mede sijn reyse nae ‘t vaderlandt ofte India te neemen, ‘t welcke hem omme sigh in sijnen goeden ijver g’animeert te houden is geconsenteert ende toegestaen.

Pieter Egbertsz Uijttendam hier te lande gecomen met ‘t schip Prince: Roijael ao. 1659 voor matroos a 9 gl. per maandt, welcke t’ zedert altijt vermits sijn goede kennisse, in de smidtse is gebruijckt ende sich neerstig bethoontheefft,¹⁴⁶ wordt dierhalven op sijn versoeck ende bequaamheyt aangenoomen als smidtsknecht, en daervoor tot een belooningetoegeleijt¹⁴⁷ te genieten twaalff guldens ‘s maandts heeden innegaande, mits daervoor syn loopende tijt uyt te dienen.

Is oock g’accordeert met de vrije Saldanhavaerders voor ‘t uijtleggen op d’ eerste vloodt endehethandelen voor deselve in de Saldanhabaij , elck met een vaertuijg gedaan, te betaalen hondert guldens ende dat men haer ontramponeert vaartuijg weder van Comps. timmerl. sal laaten repareeren, vermits de vrije timmerl. haer altemaalen meest versteecken hebben, ende oock om haer tot Comps. dienst in toecoomende te grager te houden, voor dese laaste maal ( 1/2e maandt lang op de jongste retourfluijten uytgelegenhebbende)de somme van ƒ50 voor alle welcke sommen de eerste retourscheepen op haere reeck. van oncosten respective na rato aen Cassa belast worden, om alles te doen blycken nae behooren.¹⁴⁸

Aldus gedaan, geresolveert ende g’arresteert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 131-134.

Maandag den {16600524} 24en Maij 1660.

Door den Commandeur, den¹⁴⁹ Raadt t’ zedert ‘t stranden des Frans schip genaempt La Mareschal in bedencken gegeven sijnde de moijelycheden die men van Comps. wegen met het selve sal hebben, soo in ‘t toesien ende oppassen dat ons van hun volck geen ongelegentheijt overcoome, als sijnde 145 a 146 persoonen sterck, ende wes meer dienaengaende te bedencken off te duchten &a. welcke vermits haar schip al geborsten ende daarom niet weder af te crijgen is, hunne opperhooffden gantsch weijnig obedieren ende ingevolge wel tot eenige desperatie mochten resolveren voornaementlijck door honger daer se seer over claegen ende sommige haere persoonen tot Comps. dienst al voor de cost alleen comen aenbieden, Soo is na overlegh van saacken eenparig g’oordeelt: om voor te minder macht van volck vreese, ende goedt deel van deselve onder ons devotie ende gesagh te hebben, niet vremt te sijn, ende volgens dien oock geresolveert de opperhooffden te presenteeren haer van alle hun volck die se om haer goet te bergen te veel hebben te ontlasten, ende in Comps. dienst aan te neemen, welcke dan in plaatse van die men harenthalven nu bij ‘t fort moet houden, in ‘t landt werck gegeven sullen worden, sonder schiet off sijdt geweer met omspitten ende houwen van de plaatse daer de levendige heg ofte landtweer geprojecteert is met bitter amandel ende andere boomen te besaijen ende planten, totter schepen uijt ‘t vaderlandt aancoomen om deselve daermede dan ten eersten nae Batavia te versenden, daer dog voor d’ E. Compe. geen volcke te veel can comen ende tusschen wijlen de grondt tot de gemelte landtweer vast claer sal cunnen gemaeckt worden, dat anders dit jaar door manquement van ploegbeesten noch soude achterblyven ende nochtans op ‘t hoogste noodtsaackelyck is om te eerder soo dick en dight te bewassen datter geen beesten cunnen deurgejaeght worden, doch ‘t principaalste daerop siende als voren geseght: om soo veel volck ende al die men bescheijdentlijck met wil van d’ opperhooffden can becoomen onder ons gesagh te crygen ende alsoo te min ongelegentheyt subject te syn, daer te meer op staadt te letten, omdat men weet een ander Frans schip onder schijn van vrundtschap de West Indische Compe. soo verradelijcken part hebben gespeelt met het overrumpelen ende plunderen van haar fordt ende 2 gelaaden fluijten aen Cabo Verde onder Sweedtsche commissie, na ‘t gedaane feijt, de Hollanders aldaer hebbende gethoont &a. Om voor hoedaenige ongelegentheijt ons alhier te bewaaren wij veel volck tot groodt versuijm uijt haer werck van ‘t dorssen &a. ende oock van de nodige wachten buijten op de Hottentoos hebben moeten binnen haelen om alhier Comps. principaalste sterckte &a. te bewaaren, welck een en ander ingenoomen sijnde, den Raadt te eerder tot het vorige heeft doen resolveren, ende oock bij desen vastgestelt sulcx hoe eer hoe liever op ‘t fatsoenlijckste t’ onderleggen, als niet twijffelende off sal by onse Heeren Meesters in ‘t vaderlandt ende onse Hoge Ovrigheyt van India niet anders als wel genoomen worden, ende dat in desen niet dan ten meesten dienste ende gerustheijt voor d’ E. Compe. alhier gehandelt is gelijck oock dat men d’ opperhooffden (passagie versoeckende met Comps. schepen na Batavia) sulcx mede sal toestaen, neffens hare te bergen goederen mits daarvoor betaalende, sulcx ende sooveele als sijl. met haar Ed. myn Heeren den Gouverneur Generael ende Raaden van India sullen cunnen accordeeren als ons tot dies onvermogen ende niet gequalificeert kennende.

Aldus gedaan ende geresolveert, in ‘t Fordt de Goede Hope datum ut supr.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 135-142.

Saterdag den {16600605} 5en Junij 1660.

Heden door den captn. van ‘t verongeluckte France Schip La Mareschal , monsr. Veron,¹⁵⁰ ende den geprojecteerden gouvr. van het te maacken fordt in de baij Augustijn op Madagascar , genaemt monsr. Gilton,¹⁵¹ als oock den bisschop monsr. Estienne¹⁵² aan den Commandeur ende Raadt versocht sijnde, dat men soude willen eenige persoonen van haarin Comps. dienst aennemen, die sij¹⁵³ te veel hebben ende volgens dien soeckende deselve te ontslaen van haeren eedt, om hun alsoo daervan t’ ontlasten, vermits haar schip rede gebersten ende ‘t waeter met de vloedt daerinne wies ende viel, al haer broodt nat geworden was, ende sijl. daeromme niet hadden om sooveele volcx langer de cost te geven, boven dat se hun oock te veel waeren in ‘t werck te doen tot berginge haarer vordere goedren &a., hetwelcke verstaen ende daerop ingenoomen sijnde de goede genegentheijdt die onse Heeren Majores hebben omme onse nabuurige g’allieerde vrunden in alle nooden (ende voornaementlijck aen de versz opperhooffden haeren Heer monsieur La Mejlleraij¹⁵⁴ ) de behulpsaeme handt te bieden gelijck ten dien insigte bij ons van den beginne van ‘t stranden des versz schips, met alle mogelijcke vlijdt ende middelen oock is gedaen, Soo is bij den gemelten Raadt eenstemmig verstaen versz opperhooffden haer versoeck te accordeeren, ende alle die se per notitie opgegeven, ende haer willig tot den dienst van de Compe. presenteeren, onder den eedt ende articul van deselve aan te nemen, voor sodanige tractementen als met haer sal cunnen billick g’accordeert worden, mits dat se voor haere te bedingen gagies (soo lang sij hier sijn) haer sullen laeten tot arbeijt gebruijcken, ende met d’ eerste schepen uijt ‘t Patria verdeelt nae India versonden worden, om aldaer gebruijckt te werden als bij onse Hooge Ovrigheyt, te dier plaatse ende elders, verstaen sal worden te behooren &a.

Ende dewijle vooraengetogen capt. Veron ende monsr. Gilton ons oock hebben voorgedraegen dat se dan haer matrosen pleijn meenen te gebruijcken om haer goedt te bergen, dogh dat se mercken haere stuurl., bootsmans, schiemans ende andere scheepsofficianten wat traeg vallen om tot ‘t een en ‘t ander haer debvoir nae behooren te contribueeren ende hij captn. nochtans seer geerne ten alderuijttersten genegen is voor sijn Mr. monsr. La Meljerij eerst al ‘t goedt ende canon te bergen, ende dan te sien off ‘t ledige schip sijn bersten geholpen, noch weder van de strandt soude cunnen gebracht worden, sulcx deselve benevens ‘t bovenstaande oock vrundelijck versoecken, wij haer met onse authoriteijt daarinne mede gelievenwat¹⁵⁵ te adsisteeren ende volgens dien de gemelte haere onderofficieren tot hun debvoir wadt ernstig te vermaenen, Soo is om consideratie als vooren deselve sulcx mede toegestaen ende ingevolge daerop versz scheepsofficianten oock doen ontbieden, ende ‘t onderstaande aangeseght, te weeten:

Hoe dat wij van wegen onse Heeren Meesters uijt genegentheijt die wij weeten deselve hebben omme alle naebuurige g’allieerde vrunden ende bijsonderlijck haarl. heer ende meester le seigr. La Meilleray,Mareschal,alle mogelijcke vrundtschap ende courtoisie te doen van den beginne dat haer schip alhier is coomen te stranden, deselve daatelijck ende ten aldereersten met alle vermogen ende bij de handt hebbende middelen hebben getracht te helpen, eerst met een vaertuijgh overlandt op een waegen, tot voor haer schip getrocken om hunne persoonen te salveeren, dewyl het te waater door ‘t harde weder innavigabel ende oock vermits de brandingh niet by ‘t schip te coomen was, Ende t’ zedert oock met een seijl ende roijboodt van de vrijel. te huijr expres den overloop van dien oock uijtgenoomen om haer goederen bij moij weer te mogen bergen daer anders tot Comps. gerief bij de gem. vrijel. d’ eijlanden &a. hier omtrent mede bevaeren, ende veele nodige saacken daermede aengebracht wierden, alle welcke saecken wij (pleijn ende alleen om haar te helpen) voor onse Heeren Meesters lieten stil staen ende achterblijven,

Ende naademaal ons voorcompt mitsgaaders wij oock soo langs soo meer mercken dat sijl. naamentlijck de gem. scheepsonderofficianten ter contrarie haar seer weijnig beijveren in ‘t bergen van hunne meesters goederen ende oock al te luttel haeren capt. in sijn debvoir helpen bystaen ende mainteneeren, boven dat oock de vrijel. van ‘t gemelte vaertuijgh seer claegen over haarl. onordentie die derhalven niet derven met haer vaertuijgh meer aan boordt vaeren, omdat de vaaten, cassen &a. niet met ordre door touwen ende takels affgelaeten maar alles sleghts los van boven neder geworpen ende alsoo niet alleen de goederen maar oock hun vaartuijg aan stuck geholpen ende gants ontramponeert wordt,

Dat sij dierhalven sulcx alles dienen te verbeteren, ende hun onder haar gebiedent opperhooft neerstig ende ordentlijck te comporteeren, ende ingevolge denselve ten alderuijttersten te helpen, om te sien off het ledige schip weder sal cunnen vlodt gecregen worden &a. Ende des onmogelyck bevonden wordende als alles ondersocht is, dat men haar dan voorder sal sien te accommodeeren met dienst naar India, off passagie na ‘t vaderlandt soo als sijl. op ons als dan sullen coomen te versoecken ende buijten nadeel van d’ E. Compe. cunnen g’accordeert worden, maer niet eer voor dat se ons thoonen ende leveren een oprecht handtschrift (van haar alle geteijckent) dat alle mogelijcke middelen ende bijstandt van ons, ende debvoiren van haer gebruijckt sijnde, bevonden is geen cans altoos meer te weesen om het schip van de grondt weder in ‘t vlodt te crijgen, ende volgens dien ‘t selve als een onnudt vrack t’ eenemaal abandonneeren &a. alsoo wij sulcx verstaen in dier vougen alsoo te behooren, ten eijnde onse Heeren Majores t’ allen tijden ten vollen souden cunnen ende mogen bethoonen, onse debvoiren ende gecontribueerde behulpsaamheijt tot: ende in alles gedaen, ten welcken eijnde ende om ons debvoir noch meer te bethoonen oock wel opgepast sal worden dat niemandt anders in Comps. dienst genoomen noch met d’ aancoomende schepen na Batavia sal gelargeert worden, als die haere capt. ende wettighe opperhooffden ons goedtwillig daertoe coomen aenbrengen.

Gelijck oock dat sig niemandt bij eenige particuliere haar begeven.

Noch oock dat sig niemandt sal coomen in de gem. Comps. schepen te versteecken.

Item dat se haar dierhalven oock hoe eer hoe liever haesten, wandt dat men voor haer (door hun lanterfanten hier langh blijvende ende hun cost opraackende) uijt Comps. scheepen geen cost sal cunnen lichten tot verlegentheijt van Comps. veele volck ende schepen in India &a. sullende de Compe. rede ongerieffs genoegh lijden door de consumptie van ‘t volck die den capt. t’ sijner ontlastinge rhede af, ende in Comps. dienst aangenoomen sijn, gelijck oock met de rest als ‘t schip niet sal cunnen gesalveert worde[n]¹⁵⁶ wandt wij alhier noch oock Comps. schepen daerop versien en sijn, als brengende deselve sooveel volcx uijt als voor de schepen ende India in overvloedt ten vollen noodig is, ende cost l’ advenant, sulcx sij uijt dese reden dan wel verstaen conden dat alles pleijn tot haarder accommodatie alleen geschieden.¹⁵⁷ Ende wij dies ten vollen sullen trachten te betoonen dat wij genegen blijven alle behulpmiddelen te contribueeren, ende dat oock met neerstigheijt ende debvoiren, des sijl. haar danoock¹⁵⁸ niet min gelieven te beneerstigen, ende ‘t welck wij daeromme willen doen op dat haren Heere le seignr. de Maejlleray, niet soude ergens over te claegen hebben, ende voornaementlijck dat men de sijne beledt hadt het goedt te bergen, maer ter contrarie dat den selve¹⁵⁹ sal cunnen sien soo claar als de son dat men haer in consideratie van de g’allieerde vrundtschap &a. heeft getracht met alle mogelijcke middelen als voor eijgen broeder te adsisteeren ende accommodeeren ten uijttersten toe &a. ende protesteerende dierhalven van alle hinder ende schaede niet door ons maer (eenige vallende) door haar onder officianten indiligentie¹⁶⁰ &a. te resulteeren, alsoo den capt. Verons naerstigheijt oock ten vollen in alles is blijckende, ende sijl. derhalven hebben op te passen alle debvoiren met hem aen te wenden, ten eijnde alles mogelijck voor haeren heere geberght worde gelijck dat behoort.¹⁶¹

Welcke reeden geeijndight sijnde, hebben de voorsz onderofficieren geseght het aen haer debvoir &a. voortaen niet te laeten manqueeren ende daermede affscheijdt genoomen, mitsgaaders den Raadt voorts besig geweest met het aenneemen van de affgedanckte France soldaeten, die tot 35 stx. toe in qualite van soldaeten in Comps. dienst syn aengenoomen tot 7, 8 ende 9 gl. per maandt de meeste ende altemaelen een maandtgeldt op de handt gegeven, neffens elck 1/2 lb. taback als oock voor de naeckte die der onder sijn wadt cledinge ende hemden &a.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fordt de Goede Hope datum ut ante.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 143-144.

Saterdagh den {16600619} 19en Junij 1[660].

Den Commandeur ende Raadt van ‘t fordt de Goede Hope met de opperhooffden van ‘t schip de Phenix en¹⁶² den Nagelbo[om] aldaer aen boordt eens gehoordt hebbende sommig[he] querellen, tusschen den ondercoopman ende sergean[t] van de soldaeten voornaementlijck, Item oock ee[nige] wijnige mede, tusschen de schipper van versz Nagel [boom] en de gemelten ondercoopman Lodt, welcke ingesien niet wel cunnen tot ruste gebracht worde[n] als met verplaadtsinge van voorsz sergeant genaemt Thomas Smidth, ende 2 adelbors[ten] genaempt Ariaen Decker ende Johannis Heems[kerck], Soo is om meerder geschillen, ende daeruyt t[e] resulteeren onheijlen voor te coomen, eenstem[migh] by ons ondergesz goetgevonden den meergemelt[en] sergeant onvermindert syn qualiteijt over te la[ten] gaen op ‘t schip de Phenix , ende die van dat Sch[ip] weder op de Naegelboom , mitsgaadersde versz 2 adelborsten aen landt: om met de naeste schepen na Batavia te varen, Ende¹⁶³ de ge[melte] schipper ende coopman te versoecken ende verman[en] haer aen weercanten daermede gecontenteer[t] mitsgaaders geduurende de voyagie tot Batav[ia] toe hun vorders stil sonder questien ende elck in ‘t sijne te houden, waervan de articule[n] en de orderen onser Heeren Meesters bij hun hebbende tot reglement cunnen dienen mitsgaeders ten overvloede van sommighe poinctjens de interpretatien oock sullen gedaen worden.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t schip de Nagelboom , op de rheede voor ‘t Fordt de Goede Hope aan Cabo de Boa Esperance desen 19en Juny anno 1660.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] JAN LUCASZ MEEUWEN.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

¹⁶⁴

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 145-148.

Saaterdag den {16600710} 10en Julij 1660.

Gesien dat zedert den 28en der verleden maent Junij, bij die van ‘t fluijtjen Loenen geen anckers van ‘t France gestrande schip, noch oock eenige and’re en sijn cunnen opgevonden worden, wat debvoiren deselve daeromme in al die tijt tot heeden met seer schoon lieflijck weder hebben gedaen achtervolgens de verclaeringe hier onder g’insereert luijdende als te weeten.

‘Wij ondergeschrevenen jegenwoordig alle bescheijden op ‘t fluijtjen Loenen verclaeren ende attesteeren hoe dat ons debvoir ende beste soo veel by ons doenlijck is geweest hebben gedaen, ons in de Taeffelbaij seecker 3 anckers, die van het Frans fregat aldaer gestrant ende gebleven te vissen, ende deselve niet en hebben gevonden alhoewel 6 a 7 daegen daerover doende syn geweest, Soo is ten versoucke van den Commandeur Johan van Riebeeck aldaer, hier van verleent dese verclaeringe, ende bij ons alle onderteeckent, alsoo ‘t selve waerlijck ende waerachtig sonder fraude is geschiet. In teecken der waerheijt soo hebben dit alles met eijgen handen onderteeckent, in ‘t fluytjen Loenen deesen l0en July ao. 1660, leggende in de Taeffelbay voor het Fort de Goede Hope aldaer, ende was geteijckent: JAN SCHRAEL, ABRAHAM BLOM, JAN HENDRICX, CORNELIS HEIJNSEN, ‘t merck van ANDRIES BAERENTSZ, hoogbootsman, WIJBRANT WIJBES ende JILLIS PIETERSZ.¹⁶⁵ ‘

Ende gemerckt het hier om deese tijt van ‘t jaer wel 3 a 4 weken altemet geen bequaem weer can sijn, om nae anckers te vissen gelijck heden naemiddag gebleecken dat het wat stijff uijtter zee heeft gewaijt, sulcx de boots dan quaelijck met dreggen ende swaerte aen de lijnen ende alsoo sleepende langs de gront cunnen voort roijen, boven dat Loenens opperhooffden oock seggen dat de gront jegenwoordig door de N. weste winden soo vol ruyghte ende trombas legt, dat apparent de touwen ende anckers daaronder t’ eenemael souden bedoven sijn waervan de gront niet suijver wort, voordat de Z.Z. oostewinden waijen, ende (soo sijl. meenen) als dan daermede de baij weder uijtgedreven worden offte booven coomen drijven &a. om waernae te wachten, een al te langen verblijff voorgem. fluijt hier maeken soude, Soo is niet cunnen goetgevonden worden ‘t fluitjen Loenen langer ofte altoos daernae op te houden, noch oock op ‘t onseecker tot den veehandel weder naer de Saldanhabaij te senden, alsoo daer jegenwoordig geen volck is leggende: maer eenpaerigh geresolveert ‘t selve ten aldereersten nae Batavia te largeeren op hope het galjodt de Perkit uijt ‘t Patria voor dese plaetse gedestineert haest opdonderen, ende daermede de rheede van de blinde anckers dan gesuijvert cunnen worden sal.

Is mede verstaen naevolgende persoonen te benificeeren met sodaenige verbeteringen als d’ onderstaende actes hun daervan verleent is mede brengende te weeten:

Claes Lambertsz van Aelsmeer, hier te lande gecoomen met ‘t schip Princes Roijael den 22en Meert ao. 1659 voor bossr. a 12 gl. per maent, welcke t’ zedert tot kock, van Comps. slaeven ende backer van des volcx rantsoenbrooden is gebruijckt, wordt vermits daerinne contentement heeft gedaen, op syn versoeck ende bequaemheyt in de voornoemde bediening van cock ende backer geconfirmeert, ende by desen toegevoegt een belooningh van achthien guldens maendelycx pmo. deser innegaende ende gehouden blyvende daervoor een jaer over sijn eerste verbandt alhier te continueeren.

Pieter Jansz Zampus van Leijden hier te lande gecoomen met ‘t schip Waepen van Hollandt den 13en Meert ao. 1658 voor hooploper a 5gl. ‘s maants, welcke soo cloeck als een man synde, ende sedert sijn aenwesen op ‘t Robbeneijlandt als mede oppasser op Comps. schaepen ende verckens &a. aldaer gebruijckt mitsgaeders volgens de getuijggenisse van den opsiender aldaer de goede ende vereijssende diensten gedaen heeft, wort ten dien insigte ende om hem daer te meer toe te animeeren als oock vermits desselfs vereyschte bequaemheijt &a. op syn versoeck verbetert tot op 9 gl. ter maant pmo. Julij innegaende.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, datum ut ante.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] JAN SCHRAEL

¹⁶⁶

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 149-152.

Donderdag den {16600812} 12en Augustij anno. 1660.

Den schipper ende stuurluijden van ‘t galjot de Perkijt , versocht hebbende om de premie bij d’ E. Compe. in den generaelen articulbrieff gestelt, op de spoedige voyagies naer India, Ende gemerckt voorsz galjot bij Myn Heeren de 17e gemaeckt ende gedestineert, mitsgaders daeromme oock expres gesonden is, tot dienst van dese residentie &a. volgens dien niet en staet nae Batavia te gaen, Item oock dat geen reden cunnen gevonden worden, waeromme de gem. opperhooffden meer als and’re van de premie, tot dese plaetse toe, sijnde 2/3 van de reijs souden versteecken sijn, te min dewijle deselve hier op een seer slegt ende crap vaerwaeter (‘t welck al de werelt schier tegen de borst staet) hun sullen moeten getroosten te vaeren, Soo is: om haer daerinne te meer aen te moedigen goetgevonden hun de gem. premie op 2/3 van de reijs gereeckent te laeten genieten, sijnde die met de 6 maanden op Batavia compt¹⁶⁷ 600 gl., ende volgens dien tot hier 400 gl., vermits vorder gevaeren hebbende bij de seven weecken noch overigh hadden, binnen welcke tijt het veeltijts wel overgeseijlt wort, boven dat het scheepjen oock wel eerder soude hier geweest hebben, indien ‘t soo laeg niet verbonden had geweest dat om geen waeter over te crijgen, selden seijn marsseijls bij eenige de minste topseijlscoelte heeft cunnen voeren off wierd’ t’ elckens vol waeter gesmeten, sodaenigh dat conform haer eenpaerige verclaeringe al verscheijden maelen (‘t waeter niet haestig genough cunnende losen) hebben gemeent van die overstolping¹⁶⁸ te sincken, sulcx sijl. oock menigmael dieswegen hebben moeten voor de wint lensen tot verachteringe der voijagie, gelijck laast noch gebleecken hier onder ‘t lant door de grove zee om versz oorsaecken niet hebbende cunnen bijhouden, veeltijts voor de wint wegh ende eijndelyck noch op dese wal beset sijnde, moeten de Houtbaij om haer te salveeren inlopen, soudende het anders niet cunnen bolwercken maer tegen de wal aengeraeckt hebben,

Om welck dangereus gebreck te verbeteren dan verscheijde conferentien gehouden synde niet alleen met de opperhooffden bovengemelt maer oock met die van de Musquaetboom hier bij ‘t gem. galjot gelegen, ende in presentie van den Commandeur en de Raet neffens beijder scheepsoppertimmerluijden &a. gevisiteert ende alsoo eenpaerig g’oordeelt sijnde dat het niet beter te helpen soude sijn, als met een overloop wat hoger als den jegenwoordigen daerin te brengen, mits slopende de plancken behalven de lijffhouten van den jegenwoordigen overloop, om boven off elders weder te gebruijcken ende ‘t oude verbant der balcken &a. in syn geheel ende als lastbalcken leggen latende, onder den versz nieuw te leggen overloop, om ‘t scheepjen daerdoor emmers ‘t alderminste niet te krencken, maer eenlijck te maecken dat het door gem. middel te min waeter overneemen ende oock te meer, ende beter losinge hebben als mede het behoorlijcke seyl sal mogen voeren, ‘t welck het nu om de versz cuijlagtigheijt des overloops moet spaeren, ende daerom t’ eeniger tijt op de wal benart sijnde niet soude cunnen affleggen: maer daerdoor wel ellendigh t’ eeniger tijt comen te verongelucken, Soo is nae verscheyden gehouden conferentien ende deliberatien eijndelijck eenstemmig geresolveert ‘t selve in forme als vooren (aangaande ‘t verhoogen van den overloop) alsoo te laaten vertimmeren, ende volgens dien ordre te stellen om de ribben ende ander houdtwercken daertoe nodig in ‘t bos by den vrij houtsaeger Leendert Cornelisz van Zevenhuijsen ten eersten te laeten prepareeren om hoe eer hoe liever aen dat werck te vallen ende de vereijsschenden dienst van ‘t scheepjen te spoediger te mogen trecken.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten daege ende jaare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ISBRANT VAN BANCKEN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PIETER DANIELSEN.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets.

¹⁶⁹

C. 2, pp. 153-154.

Donderdag den {16600826} 26en Augustij 1660.

Naademael door den extraordinairen regen dit saijsoen meer als oijt te vooren staande Comps. residentie alhier gevallen, het eerste oude werck van des forts wallen (noch sonder houdt ende gevlochten thuijnwerck gelijck nu geschiet, beset sijnde) meest altemaelen is coomen neder te storten, invougen daaraen al een lange wijle groot ende veel wercx voor ‘t volck is geweest, ende noch blijft aenhouden, behalven oock het noodig verwijden der grachten ende besettinge des waaters, met twee stijve stercke dammen, onder de reijgerspunt onderhanden genoomen: omme conform de gelaeten ordre van Myn Heere Sterthemius (op ons verthoonde project) aldaer met beter gemack ende minder spillinge ofte breecken der vaaten, door ‘t volck der aencoomende schepen heel suijver, schoon ende claer gesoncken water te cunnen laeten haelen, ende alsoo met eenen tot voldoeninge der medegegeven instructie onser Heeren Majores uijt ‘t vaderlant aen den Commandeur Riebeeck ‘t waeter rontsom in des forts grachten te leijden ende op te stutten, bij ‘t leggen deser versz dammen ende verlaten daerdoor, met den minsten arbeijt ende costen best doenlijck &a.,

Soo is bij den Raadt overwogen de veele swaere moijelijckheden, van al dat werck ende ‘t waernemen der posten ende wachten bij nacht, al met eenen mede na overlegh van saacken goetgevonden: om het gem. werck te eerder te spoedigen ende ‘t volck daerinne wat meer aen te moedigen, te stellen verscheijde percken, om tot daer gearbeijt sijnde, haer als dan telckens (verstaande die aen voorsz extraordinaris werck der wallen ende grachten arbeijden) te laeten tracteeren met een vat van ‘t beste gebrouwen bier, ende een vette maeltijt ofte croeg (soo ‘t den gemeenen man noemt) ende wanneer ‘t alles sal weesen g’absolveert, ijder van deselve boven d’ ordinaires leeningen te verstrecken een maantgelt in contant op reeck., boven noch een generale vereeringe van twee hondert guldens, voor deselve extraordinaire arbeijdersbeneffens 2 mael daegs warme cost ende ‘s middags vleijs, vis of ‘t wes anders te crijgen ende 1/2 lb. rijs yder boven hun ordinaire rantsoen brooden ende costgelt &a. te laeten schaffen soo lang tot versz werck sal g’absolveert wesen.¹⁷⁰

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1660.

C. 2, pp. 155-160.

Woensdag den {16601110} 10en November ao. 1660.

Jegenwoordigh Gode loff niet alleen weder in goede vrede staende met de caepmans offte Goringhaiquas ende Gorachouquas &a. welcke ons ‘t verleden jaer op haer manier hebben beoorloght gehat, maar oock in goede vruntschap gecoomen sijnde met meest al het Hottentoos geslaght te lande waert in, als naementlijck de Cochoquas sijnde de rechte Saldanhars, ende de Chainouquas noch veel grooter volck ende onderhorige wesende van de Hamcumquas, welckers heer den oppersten van al ‘t gemelte Hottentoos geslacht soude wesen aen wiens vruntschap door die met de voorsz Chainouquas gemaeckt oock niet te twijffelen sij, ende welck volck ‘t naeste aen de Chobonas (dat de Monomotapaars g’oordeelt wordt te wesen) meest N. oostwaerts van hier woonen, Invougen door de gemaeckte vruntschap met alle dit volck die passagies derwaerts voor ons vrij veijliger als wel voor desen gemaeckt sijn, ende waeromme de gem. volckeren (hier aen ‘t fort om vruntschap te maecken geweest) te liberaalder oock sijn onthaelt ende getracteert, op dat d’ onse in ‘t landt reijsende te meer vrundtschap over al mochten coomen te ontmoeten,

Ende alsoo op de gerughten, laeten uijtgaen van een toght na Monomotapa te doen op de conditien hierna volgende, sigh dan g’openbaert heeft eenen Jan Danckert van Nijnoven voor adelborst hier gecoomen met ‘t schip de Gecroonde Leeuw ano. passo. een goet ingenieur ende geometricus wesende: mitsgaeders oock aen te sien voor een persoon van wat meer als een gemeen soldaets capaciteijt om soo een lantreijse als hooft van den trop der liefhebbers te doen welcke hij met ons toestaen tot noch 12 beneffens hem heeft opgevonden, naementlijck:

Alle fraije, rappe, couragieuse mannen welcke uijt eijgen lust ende genegentheijt haren dienst beneffens bovengenoemde Jan Danckert tot de voorsz lantreijse sijn aenbiedende op de volgende conditien den gem. Danckert voorgehouden namentlijck:

Dat de lantreijsers halff soo veel langer uytblijvende als den tijt van haer mede nemende provisien sal cunnen strecken, hun gagie dan van de uur haers affscheijt uijt ‘t fort dubbelt sal lopen.

Ende soo sy eenige vaste plaetsen op vinden in de kaert hun mede te geven aengewesen, ende resolveren noch verder te reysen, haer gagie van die tijt aff (by haer te noteren) noch een deel hoger sal loopen naementlijck die een wint 3 tot hun retour aen die eerste plaatse wederom¹⁷¹ ende voorts tot aen ‘t fort dubbelt als voorsz.

Dat de costelijckheijt van gout, gesteenten, peerlen off wes het oock moghte wesen, dese eerste reijse opdoende haer de waarde hier coomende royael, ende t’ eenemael sal vereert worden in contant nae de prijs van ‘t vaderlant, al waer ‘t oock noch soo costelijck ende bij haer noch soo civil genegotieert ofte gevonden.

Boven noch de vereeringe die elck sal genieten na de emportantie van saken die uijtgevonden sullen worden.

Ende voornaementlijck soo sij aen de vaste plaetsen van Monopotapa , Butua ende Davagul op ende omtrent de rievier van Spirito Sancto cunnen coomen ende volck van daer off daeromtrent mede hier brengen ‘t sij sonder ofte onder eenige hostagiers van d’ onse daer te laeten, die men altijt sal trachten met alle practicable middelen wederom te haelen &a.

Dat voorsz Jan Dankaerts geduurende dese toght dubbelde gagie sal winnen ende erkent worden als hooft van den trop ende sigh ijder moeten resolveren te getroosten te gaen soo verde ende uijt te blijven soo lange, mitsgaeders te lijden sulcke weelde ende armoede als haer ‘t opperhooft voorsz welcke over die onwilligh off tegenstrevig moghte worden sal vermogen te gebruycken soodaenige auchtoriteijt als off ‘t den Commandeur selfs in persoon waere. Ende om by versterff dat Godt nochtans wil verhoeden, altijt een ander bequaem persoon te hebben tot hooft, soo sijn daertoe vercosen de personen Johannis Dorhaegan ende bij afflijvigheijt van die Pieter Meerhoff ende soo voorts op Jan Baptist, Theunis Cocq, ende George Fredericus, successive ofte naevolgende; ende ‘t gene Jan Danckert met ‘t meerendeel van ditto persoonen sal coomen te resolveren ende goet te vinden, sullen al d’ ander t’ eenemael hebben naer te coomen ende gehoorsaemen, sonder op ijemants tegen streven (dat wij oock niet dencken te duchten sal sijn) acht te slaen maer met hunne resolutie voort te vaaren, soo dat behoort.

Ende gesien sigh ijder van de boovengemelte personen hier toe dan niet alleen lustig ende rustig thoonen maar oock vele daeronder selfs op ‘t gerucht tot dese lanttoght versoeck hebben gedaen ende volgens dien ‘t bovenstaande met beloften van behoorlijcke obedientie &a. uijt eijgen genegentheijt ende voorgaande aenbiedinge aennemen,

Ende dat oock Mijn Heere Ryckloff van Goens als Commissaris bij Syn E. instructie ons onder anderen is ordonneerende tot sodaenige lanttoghten &a. ende Myn Heeren de 17en uijt ‘t vaderlant bij haer Ed. daerop gevolgde missiven sulcx niet alleen sijn advoijerent maer ons oock wel expresselyck auchtoriseren,¹⁷² voor sulcke lantreijsers nae waerde van saecken premien te stellen,

Soo is na goede deliberatien ende uijt consideratien oock van de gemaeckte vruntschappen met meestal het Hottentoos geslaght, goetgevonden dese notabele lantreyse niet te vertraegen: maer met den aldereersten sijn voortgangh te laten nemen: mitsgaeders de gemelte liefhebbers te accommoderen met drie van de mackste draegossen om soo veel te meer provisie te mogen mede neemen neffens eenige lichte coopmanschappen van diverse soorte in cleijne quantite uijt te maecken.

Ten welcken eijnde ende omdat veelderleij coraelen beginnen gewilt te worden, onder de vreemde Hottentoos nu zedert eenigen tijt aen ‘t fort verschenen geweest waervan wij alhier niet syn versien, soo is oock goetgevonden de Francen eenige monsters van haere cralen ende andere cramerijen tot coopmanschappen voor Madagascar by haer hebbende sien voor d’ E. Compe. af te coopen, indien men met deselve sal cunnen accorderen &a.

Is meede verstaen d’ naarvolgende persoonen te beneficeeren met soodaenige verbeetering en aennemingh, als d’ onderstaande actens (hun dienaengaande verleent) sijn dicteerende te weten:

Pieter Raderotjes van Ut in ‘t lant van Ceulen , hier te lande gecoomen voor vrijman met ‘t schip Aernhem den 16en Meert ao. 1659 met sijn suster Fijtje Raderotjes, huijsvrouwe van den vrijborger Jacob Cloeten, welcke op ons versocht hebbende omme te mogen in Comps. dienst te worden aengenoomen, ende dies zedert pmo. April verleden daerop aen Comps. schuur tot preuve gestelt sijnde, wort vermits de goede kennisse aen hem bevonden tot den lantbouw bij deesen voor bouman aengenomen ende toegeleijt te winnen thien guldens ‘s maents mits verbonden blijvende d’ E. Compe. daervoor alhier aen de Caap thien jaeren te dienen verbandt en gagie ingaende primo April versz dat aen Comps. schuijr dienst gedaen ende preuve gegeven heeft.

Pieter Mouw van Dantsigh hier te lande gecoomen met ‘t schip Orangien den 12en Julij anno 1659 voor adelborst a 10 gl. per maant, welcke hem t’ sedert dien tyt in verscheyde voorvallen vigilant heeft gedraegen, ende alsoo door ‘t overlijden van de Corporael Elias Giers die plaatse comt te vaceren, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheijt by deesen in gemelte corporaels qualite geconfirmeert, ende toegevoeght een beloninge van veerthien guldens per maant, ingaende 25 October laast, dat de voorsz corporaelsplaatse heeft beginnen waer te nemen, mits gehouden sijnde sijn loopent verbandt daervoor uijt te dienen.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, datum ut ante.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1660.

C. 2, p. 161.

Saaterdag den {16601120} 20en November ao. 1660.

Nademael volgens de dachten der opperhooffden ende ‘t opnemen van de consumptie reeck. des fluijts schips Loosduijnen bevonden is deselve mits hunne lange reijse van potspijse t’ eenemael ontbloot sijn ende volgens dien om sijn vordere reijse na Batavia te doen nootsaeckelijck moet werden gesecondeert, Soo is bij den Raedt versterckt met d’ opperhooffden van de schepen Oliphant ende Loosduynen na gemaeckten overslagh van des Oliphants provisien ende rato des volcks uijtgereeckent uijt do. grootste schips provisien aen de gem. fluijt sal cunnen overgeset worden ‘t naevolgende, Naementlyck: 1 half aam olij, 2 do. brandewijn ende 4 vaeten gort ende erten,

Waer toe dan volgens gem. raedtsbesluijt ordonnantie van des Commandeurs hant is gepasseert.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] PHILLIPS DE BACKER.

[Signed:] JEAN RAPHOEN.

[Signed:] KAERST CRUSSEN RECHTER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] CORNELIS VALCKENIER.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1660.

¹⁷³

C. 2, pp. 162-165.

Maandag den {16601213} 13en December 1660.

By den Commandeur in de reijse jongst gedaen met het Parkitjen nae de Saldanhabaij &a. ondervonden hebbende de bijsondere ongelegentheyt van deselve baij, om van daer voor verbydrijvende retourschepen (jaarlijcx veel gebeurende) tijdelyck genouch, weder herwaerts op te coomen, boven datter oock gantsch geen goet waeter te crygen noch geen ‘t minste lant bequaem is, om vruchten tot eenige ververssinge aen te planten &a., Ende daertegen gesien de beter ende seer gereede schoone gelegentheden van de rheden des Robben ende Dasseneijlants , om van daer Vrij haestigh tot hier te cunnen opcoomen, Soo is by den Raat nae overleg van saecken hoognoodig jae t’ eenemael dienstig g’acht, mitsgaeders ingevolge oock goetgevonden, ten aldereersten ‘t Perkytjen nae de voorsz eijlanden weder aff te senden, Expres met die ordre omme nochmael de gronden rontsom deselve pertinent te ondersoecken ende noteren, hoe ende waer de verbij drijvende retourschepen (alle jaeren meest gebeurende) voor de felle Zuyd ende Z. oostelijcke winden best ende bequaemst op ‘t segourst sullen cunnen beschut leggen om na ‘t overgaen van do. felle winden met west, Z. weste, ende westelijcke, noordelijcke ende noortwesetlijcke luchjens (veeltijts onverdachtaencoomende)¹⁷⁴ op ‘t gereetste weder t’ zeijl te gaen ende spoedigh in dese Taefelbay te cunnen opcoomen.

Den gesurrogeerden schipper Pieter Danielsz Coocker in de plaetse van den nae Batavia vertrocken schipper Isbrant van Bancken, als oock den onderstuurman Christoffel Handelman in plaetse van den opperstuurman op voorsz galjot gesuccedeert, by requeste aen den Commandeur ende Raat versocht hebbende de verbeteringe in gagie tot gem. qualiteyten, Soo is, gemerckt derselver suffichantie ende goede comportementen &a., goetgevonden hun naevolgende actens daervan te verleenen te weeten:

Pieter Danielsz Coockervan Bommel¹⁷⁵ hier te lande gecoomen den 27en July passato met ‘t galjot de Parkyt voor opperstuurman a 48 gl. maandelijcks, jegenwoordig door ‘t vertreck van den schipper Isbrant van Bancken, provisioneel schipper op ‘t selve galjot, welcke plaetse sedert 28 October verleden, tot genoegen waergenomen hebbende, wort by desen op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt, in de voorsz schippersqualite absolutelijck geconfirmeert, ende conform den generaelen articulbrieff (nae d’ ordre onser Heeren Meesters) by halveringe van gagie toegevoucht een belooninge van sestig guldens maendelijcks pmo. Januarij toecoomende innegaande ende verbonden blijvende sijn tijt daervoor uijt te dienen.

Christoffel Handelman van IJburg hier te lande gecoomen den 27en Julij passato met ‘t galjot de Parkijt , voor onderstuurman a 32 gl. ‘s maants, welcke aldaer zedert de surrogatie van den opperstuurman Pieter Danielsz Coocker tot de schippersplaetse, do. opperstuurmansstede tot genougen heeft waergenoomen, wort dierhalven op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt in de gem. qualite van opperstuurman geconfirmeert ende volgens den generaelen articulbrieff bij halveringh van gagie toegevoucht een belooninge van veertigh guldens maendelycx, nieuwejaer aenstaande ingangh nemende ende gehouden blijvende sijn tijt daervoor uijt te dienen.

Maerten Jansz van Hoogcaspel uijtte streeck hier te lande gecoomen den 27en July passato met ‘t galjot de Perkiet voor quartiermeester a 14 gl. welcke meest de gantsche uitreijse door d’ opperhooffden aldaer tot cock ende bottelier gebruijckt sijnde, in de plaetse van den persoon Jacob Albertsz Camp van Amsterdam (bij haerl. daertoe onbequaem gevonden, ende daeromme van die plaatse gedechargeert) Soo is ‘t dat den voorsz Maerten Jansz op de getuijgenisse van de gemelte opperhooffden in de voorsz bedieninge van cock ende bottelier bij desen wort geconfirmeert ende toegevoucht een belooninghe van twintig guldens per maant,synde 1 gl. meer als halveringh van gagie,¹⁷⁶ innegaande 28 October passato, ende verbonden blijvende sijn tijt daervoor uijt te dienen.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten daege ende jaere als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1660.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1660.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1660.

C. 2, pp. 166-168.

Maandag den {16610124} 24en Januarij 1661.

Bij nader informatie ondervonden sijnde dat de meeste van de lantreijssers (buijten sijnde geweest) soo gedoen lust niet hebben gehadt, ende veel min sulcken ijver gethoont als haer op hun vertreck wel lieten blijcken, anders als de persoonen Jan Danckart het opperhooft ende den provisionelen ondercherurgijn Pieter van Meerhoff, neffens noch maer 2 a 3 andere, ende dat deselve daerom van de rest harer onderhorige onneerstige ende onwillige al vrij wat sijn gefexeert, ende gequelt geweest volgens de blijcken in aller presentie openbaer geworden, Soo is om die ende meer andre redenen niet cunnen verstaan worden, deselve de toegeseijde belofte van dubbelde gagie &a. toe te leggen anders als het opperhooft Jan Danckart doch aangaande haer te goet gehouden rantsoen brandewijn, dat hun dat om al te groote debauche te prevenieren, in contant sal verstreckt worden, na de prijs als se d’ E. Compe. uijt ‘t magasijn is vercopende ende Jan Danckart dubbelt.

Ende gemerckt dan door gem. inordentie de reijse weder genoeghsaem vruchteloos is uijtgevallen die anders sigh van een bijsonder goet succes heeft verthoont, vermits ons volck alsoo verde sijn geweest dat se de vuijren van de Namaquas hebben gesien, selfs in ‘t wederom keeren herwaerts, Item oock gesproocken sodanig volck die der geen 4 daagen noch waeren afgeweest, ende d’ onse souden hebben cunnen bijbrengen, soo sij meenden in 1 a 2 daegen reijsens, invougen het van hier in 20 a 25 dagen ten langsten soude te bereijsen sijn, Soo is goetgevonden de reijse weder te hervatten, ende over de lantreijsers als hooft te gebruycken den corporael van d’ adelborsten Pieter Cruythoff Comps. bouwmeester welcke preuve van ontsagh gegeven heeft ende sijn dienst daartoe is aenbiedende, mitsgaders moet heeft de saacken in beter ordre uijt te voeren ende ‘t ver-eijste ontsagh onder ‘t volck wel te houden, neffens hope voorts op te doen het gene in de vorige toght is blijven steecken, Waertoe voorn. geroerden¹⁷⁷ Jan Danckart ende Meerhoff onder voorsz Cruijthoffs gesagh oock goede hope geven, ende volgens dien beneffens deselve toegestaen volck na hun sin tot 13 in getal uijt te soecken: om ten aldereersten weder op reijs te mogen gaen &a.

Ende nadien voorsz Pieter Meerhoff hier ter plaatse nu bij de 2 jaeren de ondercherurgijnsplaetse tot contentement wel heeft waergenomen soo wel hier aen ‘t fort als oock buyten ende overal ten plattenlande op uijttoghten &a., soo is billick verstaen hem daervan navolgende acte te verlenen, te weten:

Pieter van Meerhoff van Coppenhagen hier te lande gecoomen ao. 1659 den 22en Meert met ‘t schip Princes Roijael voor soldaet a 9 gl., welcke zedert sijn aanwesen alhier tot onderchirurgijn is gebruijckt soo aen ‘t fort als in ‘t landt, ende op verscheijde uijttoghten &a., ende dies overal preuve van syn capaciteijt gegeven hebbende, wort bij desen op sijn versoeck ende bequaamheijt in de gem. qualite van ondercherurgijn geconfirmeert ende toegevought een belooninge van twintigh guldens maandelijcx primo deser ingaande.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 169-176.

Maendagh den {16610221} 21en Februarij 1661.

In Raede geproponeert, Nademael langs soo meer bemerckt wort dat de vrijeluijden van haere schaepen om de meeste penning¹⁷⁸ voor te crijgen, soo veele slaghten ende particulier vercopen, als se ter sluijck maer cunnen; voornaementlijck dewijl der schepen leggen tot tractement van d’ een en d’ ander,sulcx dat men noijt van dat (het beste slagh sijnde) voor de schepen can crijgen, maer ‘t selve doorgaens verdonckert wert ende alsoo niet van te rechten compt,¹⁷⁹ Ende sulcx oock gantsch beswaerlijck is voor te coomen selfs niet met de grootste strengheijt van correctie, noch het nauwste reguardt dat daerop doorgaens genomen wordt; welcke restrictie den vrijel. oock hart ende moijelyck valt, te meer dewijl ondervonden wordt deselve onmogelijck sij haer schaepen voor 3 gl. ‘t stuck aen d’ E. Compe. te leveren, overmits, eer se tot aenteelt van goet slagh comen, haerl. de helft wel comt aff te sterven, hoedaenig d’ E. Compe. aen ‘t hare niet weijnigh selffs aldermeest wel is ervaerende, ende de vrijel. mitsdien, als oock om de oncosten van stallingen, hoeders, &a., die sij der voor maken ende ophouden moeten, al vrij costelijck comt te staen, ende daerom onmogelyck op soo slegten prijs behouden te blijven, boven dat do. goet met oncosten vetgeweijt ende eijgen aenfock sijnde: mitsgaders metter tijt meest Hollantsen aert wordende (vermits de Hollantse rammen die der elck al bij houdt) wel viermael soo goet valt als ‘t gene men van dese natie can inruijlen, om voor de aencomende schepen tot ververssinge te distribueeren, sulcx men noijt ter degen een goet stuck vee aen deselve can verstrecken, vermits gelijck voorseijt, de vrijel. het haere om de meeste penningh al soecken aen particulieren ter sluijck geslaght ende ongeslaght (soo se maer best cunnen) te vercopen &a.

Ende gemerckt oock, de leverantie van de beesten voor 12 ende schapen voor 3 gl., gesien heeft, op de vrije ruijlinge des vees, die in den eersten haer met d’ inwoonders was toegestaen, waeruijt sij wel 14 cent op ‘t selve costen advanceren, ende ‘t welcke haer door aenschrijven van Mijn Heeren de 17en is g’inhibeert: om daerinne geen schadelycke duurte of cladde (die der al in was) te brengen, sijluijden ingevolge oock niet min als exempt sijn: van om voor gem. prijs haer bestiael te leveren, Ende wijders dat d’ E. Hr. Commissaris Sterthemius noch jongst by sijn E. schriftelijcke gelaten memorie oock verstaen heeft dat men de vrijel. soo nauw niet behoort te binden, maer de handelinge des vees onder malcanderen vrij toe te laten, om redenen (nae sijn E. gevoelen) tot dienst van d’ E. Compe. streckende daer noch bijgevought &a., Item dat de jongste ordre onser Heeren Meesters onder anderen oock is dat men sal maecken de contracten met haer aengegaen te volbrengen, welcke onder anderen sijnde de vrye hand eli n ge met d’ inwoonders op conditie van ‘t bestiael weder te leveren als boven aengeroert, ende door haer Ed.sulx¹⁸⁰ afgeschreven ende om de schadelijckheijt oock ondienstig sijnde weder toe te staen, Ende vermits men dogh volcomentlijck weet dat sij om de voor g’allegeerde redenen op de gem. prys des bestiaels niet cunnen behouden blyven,

Off dan niet alsoo goet ware om emmers de schepen voortaen van dat fraije ende beter slagh oock wat mede te mogen delen, dat men de vrijel. voor hare vetgeweijde hamels ende overige rammen, sodaenigen hoger prijs toegeleijde als waerop sijl. souden cunnen bestaen, ende van voorsz particuliere sluijckerije affgeleijt, ende beter genegen gemaeckt moghten worden, alles dat sij boven hun eijgen nootdruft ovrigh hadden sonder ongenoegen aen d’ E. Compe. te leveren &a.

Ende om d’ E. Compe. echter buyten schaede te houden dat men maer alleen de ruijlende rammen ende haemels aenhield, ende de moerschapen soo die geruijlt wierden t’ elckens den vrijel. bij openbare opveijlingen contant vercochte om daer uijt voor d’ E. Compe. ten eersten soo veel voordeel te doen vervallen, als het deselve daernae van de vrijel. nodig hebbende weder soude comen te staen vermits ‘t vee dogh seer goet coop wort ingeruijlt, ende de vrijel. met gerustheijt en beter genoegen als nu d’ een voor d’ ander dan sullen soecken ‘t meeste ende beste aen te focken, mitsgaders (de ruijlinge blijvende als se nu is) in corte veele meer sodaenig goet slagh sal aengroijen als d’ E. Compe. tot ververssinge des scheepsvolcx (beneffens de rammen ende hamels uijt de ruijlinge selffs aenhoudende) nodigh sal hebben, ende de rest voor de vrijel. hier selfs ende door haer onder de coloniers alhier particulier vercocht wordende (daermede veel toe van node is ende volgens dien als eerst uijt Comps. handen comende) dat meer vercoft als weder aengenomen wort altemaelen tot overwinst voor d’ E. Compe. comen soude,

Want dogh langs soo meer ervaeren ende voor oogen claer gesien wort dat der vrijel. goet veel beter als des Comps. vee geconditioneert is ende voortgefockt wordt door dien elck op sijn eijgen beter past als men door Comps. dienaers wel can laten doen, hoe strengh ende nauw men deselve oock op den tempel laet sitten, verdrietig wesende te sien dat Comps. jongh aenteelende goet, door die verwarelosinge tusschen de oude soo worden vertreden, doot geparst, gedrongen ende soo schandelijck verloren gaet, boven dat van de oude oock meer als de helft doorgaens versterven. Ende schoon het al goetcoop wort ingeruijlt comt het d’ E. Compe. door de gemelte verstervingen ende verwarelosinge evenwel noch duur genoegh te staen. Ende als d’ E. Compe eerst bij opveijlinge voor de oijen veel crijght gelijck geschieden sal, sal ‘t dogh in allen gevallen d’ E. Compe. ten duursten weder maer even gelijck, ende bovendien groote accommodatie wesen, voor sleght weder goet vee t’ ontfangen ende maer te betaelen na ‘t selve vet ende swaer sal bevonden worden, ende alsoo eenmael eens mogen coomen op te houden de dachten over de magerheijt &a. tot treffinge van Comps. ordre ons gesonden om te maecken dat het vee wat beter in ‘t vleijs moghte gebracht worden,

Waertoe dan geen bequamer middel als dese cunnende bedaght worden, ende geconsidereert de vrijel. hierdoor oock een meerder lust in haren swaeren aenvangh (ons door d’ Heeren Meesters op ‘t hoogste gerecommandeert wordende) alhier sal verweckt ende veele ongenoegsaemheijt over versz restrictie &a. becomen worden, oock groote hulp toegebracht sijn, tot haer beter ende meerder behoudenisse ende opcoomen &a., ende dat sijl. daerdoor oock ‘t ongenoegen over d’ inhibitie van de ruijlinge des bestiaels met d’ inwoonders heeltemael te beter sullen vergeten ende aen een cant stellen,

Soo is om alle die goede saken te bereijcken, ende wes meer hier vooren aengehaelt, na goet overleg eenpaerig verstaen ‘t selve te wesen van bijsonder consideratie ende tot de minste schade maer integendeel niet anders als tot proffijt van d’ E. Compe. streckende. Ende volgens dien nae welgenomen overslagh goetgevonden de vrijel. voor elck cloeck volwassen vetgeweijden ram off hamel te betaelen levendigh twee stuijvers ‘t pont ‘s morgens eer ‘t na de weij gaet, uijt de stal te leveren,

Ende voor elck koebeest na het cloeck ende wel in ‘t vleijs sal wesen, te calculeren tegen een derde meerder die eerst maeger van d’ E. Compe. gecocht sullen sijn &a. daervoor het dan (ijets boven haer eijgen nootdruft hebbende) oock gehouden sullen blijven in forme voorsz aen d’ E. Compe. sonder tegenseggen te leveren,

Met dien verstande nochtans dat d’ E. Compe. niet meer sal behoeven van de vrijel. aen te nemen als gedacht sal worden tot behoorlijcke ververssinge voor ‘t aencomende scheepsvolck ende guarnisoen &a. nodig te vereijssen, ‘t welcke gehoopt wort voortaen haest abondant genoegh uijt den handel sal vallen, ende dies g’oordeelt sy door dese middel ‘t bestiael beter in ‘t vleijs sal cunnen gebracht ende gehouden worden, tot het rechte accommodement van de ververssingen &a. ende oock om gelijck geseijt, de vrijel. te meerder lust tot den nodigen aenfock te verwecken, ende haer van voorsz schadelycke verdonckeringe des besten vees aff te leijden, veel min ijets aen vremde natien te vercopen gelijck tot ondienst wel geschiet is, welcke vrijel. om haer meerder lust te verwecken oock vrij sal gelaeten worden uijt haer eijgen aenfock ende ‘t gene in tijt ende wijlen d’ E. Compe. niet mogte van daen hebben,¹⁸¹ voor haer selfs ende andere die hier woonen te slaghten ende vercopen, mits daertoe altijt haelende van d’ E. Compe. een brieffken van consent, sonder betaelinge van eenige gerechtigheijt ter werelt.

Is mede verstaen d’ naervolgende persoonen te benificeren met sodaenige verbetering, ende aenneemingh, als d’ onderstaende actens (hun dienaengaende verleent) sijn dicterende te weten:

Jan Jansz van Eyck van Hasersouw hier te lande gecoomen met ‘t schip de Paerel den 30en Meert ao. 1659 voor bossr. a 10 gl. per maent, welcke t’ zedert sijn aenwesen alhier meest is gebruijckt geworden op Comps. vaertuijgen, waerop sig ten genoegen vigilant en neerstig heeft gedraegen, wort dierhalven op sijn versoeck en bequaemheijt voor quartiermeester op Comps. seijlchaloup aengenoomen met een belooningh van veerthien guldens per maent, 14 deser innegaende, mits gehouden sijnde noch een jaer boven sijn eerste verbant d’ E. Compe. te dienen.

Pieter Hendricx van Odendael hier te lande gecoomen met ‘t schip ‘s Gravelant den 2len January ao. 1660, voor bootsman a 11 gl. per maent, welcke t’ zedert sijn aenwesen alhier aen timmeren is gebruijckt, ende bevonden sijnde een goet neerstigh werckman te wesen, wort dierhalven op syn versoeck ende bequaemheijt by desen voor timmerman aengenoomen, onder een belooningh van 16 guldens per maant, Innegaande 14 deses.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PITER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 177-181.

Woonsdag den {16610302} 2en Meert 1661.

Bij d’ E. Hr. Commissaris Andries Frisius den Breden Raet van sijn E. vlote aen landt sijnde beroepen, doch den ondercoopman Samuel de Lingne¹⁸² in de raetcaemer aengewesen sijn sitplaetse hem na d’ ordre van haer Ed. tot Batavia als Lit van den Breden Raedt te nemen die cessie, vermits eenige questien tegen sijn schipper geweijgert, gelijck onderwege tusschen Batavia ende hier mede gedaen heeft ende dies sonder hem met de besoignes dan voortvarende, mitsgaders bij gemt. sijn E. de vergaderingh voorgedraegen ‘t gene haer Ed. van Batavia per derselver missive van den 13 December ao. verleden aen den Commandeur Riebeeck sijn schrijvende over ‘t consent gedragen wegen de passagie na ‘t Patria aen de France geestelijckheijt hier met haer schip de Mareschal verongeluckt.

Ende wijders van sommige versteeckelingen in de vloot van Batavia mede gecoomen & Is daerop na goet overlegh eenparigh ‘t volgende besloten:

Eerstelijck aangaende de geestelyckheijt dat die op de vloot sullen verdeelt worden, als te weten:

Den bisschop monsr. Estienne beneffens den priester monsr. Fadijn, aen de taeffel in de kajuijt ende buijten de cajuijt sijn cherurgijn Frere Patte, met de knecht van voorsz bisschop genaemt Fantasie op ‘t schip Malacca.

Den priester monsr. Davroult aen de taeffel in de cajuijt bij d’ Hr. Vice Commandeur ende sijn knecht Cordolet met den lieutenant de la Cloche buijten de cajuijt op ‘t schip ‘t Hof van Zelant .

Den priester monsr. de Fontain aen de cajuijtstaeffel neffens sijn knecht Binaire buijten de cajuijt op ‘t schip de Nagelboom.

Den jongen priester monsr. Bartomet aen de cajuijtstaeffelneffens¹⁸³ een Frans timmerman buijten de cajuijt op het schip Amersfoort.

Den 2en capitain van voorsz Frans schip genaemt monsr. Carcadiou¹⁸⁴ aen de cajuijtstaeffel neffens monsr. la Roche ende den neeff van den gemt. capt. buijten de cajuijt op ‘t schip Orangie.

Dat wijders alle de versteeckelingen van Batavia (tot 10 in ‘t getal bevonden) altemalen ten aldereersten gesloten sullen aen landt in ‘t fort gebracht, ende hier na met de passerende schepen uijt ‘t Patria aencomende, weder te rugh gesonden worden, om sulcx oock tot een exempel te laten dienen, die haer van de Caep in de vloot na ‘t vaderlant souden meenen te versteecken.

Dat mede de 2 stuurluijden van ‘t schip de Mars vermits haer ongebonden, gedebaucheert ende inobediente comportementen &a., sullen overgeset ende daertegen dat retourschip weder besorgt worden als te weten:

In plaetse van Gerrit Pietersz Meijfroo stuijrmanmet den 2en schipper van ‘t schip Malacca genaemt Jacob Claesz Le Bleuw, naest den regerenden schipperwelckenstuurman GerritPieterszop ‘t schip Malacca sal overgaen buijten bedieninge.¹⁸⁵

Ende den stuurman Joost …¹⁸⁶ van ‘t schip het Hoff van Zeelandt weder voor opperstuurman op de Mars tegen den stuurman Speelman die op ‘t Hoff van Zeelandt mede sonder bedieningh sal gaen.

Staende dese vergaderinge bij den Com[m]andeur Riebeeck oock verthoont sijnde seeckere caerten bij hem doen maken ende mercken van een buijten rhede, even om den hoeck van dese Taeffelbay by denselven met den schipper van ‘t galjodt opgesogt om by harde Z. ooste winden (dese Taeffelbay in dit mousson veeltijts styff uijtwaijende) te mogen anckeren ende alsoo te min gedrongen te sijn om van dese baij in ‘t aenseijlen te verdryven, Ende dies vermits dese vlote met veel oude ervare schippers van d’ E. Compe. versien is, versoght hebbende eenige gecommitteerde uijt deselve om voorsz sijn gemaeckte caerte ende zeespiegeltjens van de gemt. buijten rheede te mogen worden naergesien¹⁸⁷ &a., Soo is verstaen sulcx aen te neemen doch soo lange daermede noch te supercederen tot de respective schippers van de gemelte retourvlote, voor eerst wat door het druckste scheepswerck sullen gecoomen sijn ende ondertusschen het galjodt de Perkijt ten eersten af te senden om eenige vet geweyde schaepen van ‘t Robbeneijlandt te laeten haelen, om den schipper van dien als dan daer oock bij te mogen hebben, als hebbende voorsz buyten rheede met gemt. Commandeur helpen opsoecken.

Ende belangende de querellen tusschen voorgemelten ondercoopman de Ligne, ende syn schipper Jan Munt, die malcanderen over veele onbehoorlycke dingen beclagen, Is goetgevonden die questien door gecom[m]itteerde uyt den gemt. Breden Raet nader te laten ondersoecken, omme op ‘t een ende ‘t ander by nader vergaderinge tot de meeste segouriteyt, van dese costelycke retourvlote sodaenig vorder te disponneren als ten meesten dienste van d’ E. Compe. bevonden sal worden te vereyssen.

Wes dan tot gemt. commissie syn genomineert ende vercooren: D’ E. Hr. vice admirael Dirck Knibber; den oppercoopman Jan Abramsz Valck, ende den schipper Pieter Jonasz, ten overstaen van den fiscael des forts de Goede Hope Abraham Gabbema.

Aldus gedaen ende geresolveert, in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] ANDRIES FRISIUS.

¹⁸⁸

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] DIRCK DE KNIBBER.

[Signed:] PIETER JONASSEN.

[Signed:] JAN ABRAHAMSZ.

[Signed:] JOCHEM CLAESEN.

[Signed:] REYNOUT VENHUISEN.

[Signed:] JACOB ENTE.

[Signed:] ELBERT KES.

[Signed:] JAN MUNT.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] PIETER DANIELSEN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661

¹⁸⁹

C. 2, pp. 182-185.

Maendagh den {16610307} 7en Meert 1661.

Door den E. Commandeur Andries Frisius, den Breden Raet aen ‘t fort de Goede Hope beroepen ende ondersogt sijnde hoedaenigh het met de schepen ende ver-eijschte werck aen deselve als mede de dispositie van ‘t volck stont, is bevonden de schepen alle te zaemen claer ende haer water in hadden, doch dat op eenige derselver noch vrij goet aental van siecken soo aen ‘t water als de barberij¹⁹⁰ vast lagen, Soo is bij den Raat naer voorgaende mature overweginge goetgevonden ende verstaen alhier aen de Cabo noch tot Saterdag aenstaende, sijnde den 12en deser, te verblijven op hope inmiddels de siecken door de dagelijcxe verversinge weder op de been te helpen, ende als dan in Godes name uijt dese rhede naer de havenen onses lieven vaderlants t’ seyl te gaen ende de reijse te vervorderen.

D’ E. Vice Commandeur de Knibber, schipper Pieter Jonasz, den coopman Jan Abramsz Valck ende den fiscael deses forts Abraham Gabbema, leggen in Rade over een schriftelijck rapport wegens ‘t gene bij haer op ‘t schip Amersfoort in de questien ontstaen tusschen schipper Jan Munt ende den ondercoopman Samuel de Ligne, als de onbehoorlijckheden van den stuurman Michiel Jansz van Diepen tegens gemelte schipper gepleeght ondervonden hebben, ende naer lecture desselfs als resumptie van ‘t gene op den 2en deser tegen den anderen schriftelijck ende mondelingh hadden ingebracht, is bevonden gemt. schipper Munt ende den ondercoopman de Ligne haer in hare plichten tegens den anderen seer groffelijck met woorden ende schelden hebben verlopen, als onthoudinge van eenige noodtwendigheden, soo dat in plaetse van eenigheijt onder de 2 eerste hooffden van soo costelijck retourschip te houden, ende die die onder haer gestelt sijn met een goet exempel voor te gaen, tot de uijtterste verwijderinge sijn vervallen, Soo is ‘t dat den Raat met rijpheijt van rade de saacke overwogen hebbende, goetgevonden ende verstaen hebben gemt. schipper Munt ende coopman de Ligne voor den Raat te ontbieden ofte door gecommitteerden haerl. over ‘t gepasseerde ernstelijck te laten berispen, ende te gelasten dat sy voortaen den anderen elcx in ‘t gene hem is competerende ende daervooren d’ E. Compe. dienen ende t’ scheep gestelt sijn sullen erkennen, houden ende ten vollen voor hem ende de haeren te laeten genieten als dat behoort, ofte by verdere verwijderinghe off nalatigheyt desselfs, dat den Raat niet wil vertrouwen, daerinne als dan door vereijssende middelen sodaenigh op ‘t rigoreuste sal werden versien, als de waren dienst der E. Compe. tot behoudenis van ‘t schip ende ruste van ‘t volck sal bevonden worden te behoren, condemnerende daerenboven gemt. schipper Munt ende coopman de Ligne ijder in een pecuniele amende van 20 realen comptant, ten profijte d’ eene helft van den fiscus alhier ende d’ ander helfte voor den armen der gereformeerde kercke tot Amsterdam .

Verders aengaende de clachte door schipper Munt over syn stuurman Michiel Jansz van Diepen gedaen, ende door voorngemt. E. gecommitteerdens ondervonden synde hy stuurman sigh niet ontsien heeft tegens syn schipper op te stellen ende onbehoorlijck te bejegenen, Soo is by den Raat geresolveert ende g’arresteert gemelte stuurman buijten bedieninge op ‘t schip den Nagelboom te laten overgaen, ende dat hy schipper Munt weder in desselfs plaetse sal stellen een der bequaemste uijt de stuurl. die buijten bedieninge op syn schip bescheijden sijn.

Ten jongsten verthoont in Rade Jacob Enten schipper op ‘t schip Orangie , hoe Jacob Spennet hooploper met ƒ5 per mt. de cocxmaetsplaetse t’ zedert van Batavias rheede t’ zeijl gegaen was, hadde bedient, alsoo de cock ‘t werck in de combuijs alleen te swaer viel, dierhalve versochte dat denselven daervoren het opgelt moghte toegevoeght worden, waerop in Rade geleth sijnde, isverstaen¹⁹¹ gemt. Jacob Spennet by halveringe van gagie toe te voegen een beloninghe van thien guldens per maant, van de tijt de plaetse becleet heeft.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] ANDRIES FRISIUS.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] DIRCK DE KNIBBER.

[Signed:] PIETER JONASSEN.

[Signed:] JAN ABRAHAMSZ.

[Signed:] JOCHEM CLAESEN.

[Signed:] REYNOUT VENHUISEN.

[Signed:] JACOB ENTE.

[Signed:] ELBERT KES. ao. 1660.

¹⁹²

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 186-189.

Saeterdag voormiddagh den {16610312} 12en Martij ano, 1661.

D’ E. Commandeur Frisius ende den Breden Raet der jegenwoordige retourvlote in ‘t fort de Goede Hope vergadert ende in denselven gecompareert wesende den fiscael van ‘t fort de Goede Hope voorsz dewelcke ten laste van eenen Hans Ditmarsz van Hamborgh gewesene bootsman, ende nu buijten bedieningh wesende schieman op ‘t schip Wapen van Amsterdam , hadde gedaen mondelingen eijsch over dat op den 11en deser met eenen Ariaen Joppen van Haerlem cock op ‘t schip Orangien , omtrent de waeterplaets alhier met messen hadde gevochten ende malcanderen d’ een in ‘t aengesicht ende d’ ander in ‘t hooft ende handt seer grotelijcx gequest, jae tot dootsteeckens toe hadde aen malcander geweest &a., Ende oversulcx by den Raedt (om al sulcke onheijlen in tijt ende wijlen voor te comen) goetgevonden de voorsz personen als den genoemde Hans Ditmars alhier in apprehentie sittende te condemneren dat (als van de quetsure genesen wesende) sal worden gebracht aen ‘t galjot de Perkyt ende aldaer drie mael van de groote rhae te vallen ende voor de mast wacker gelaerst te worden, neffens confiscatie van 6 maanden gagie, half voor den armen ende de rest pro fisco, mitsgaders boven dien noch een jaer aen de Caep over te blijven als hem onweerdigh hebbende gemaeckt met de retourvlooth naer huijs te vaeren.

Ende den anderen sijnde den meergenoemde cocq van Orangie noch buijten apprehentie ende t’ soeck wesende, dat sijn reeck. op do. schip sal worden geslooten en denselven cock met sijn goet geslooten sal aen landt in apprehentie gebracht worden: om hem gelijck den anderen over sijne begaene faulten voor den Raat van ‘t fort aengesproocken ende sententie t’ sijnen laste gewesen te worden.

Wijders noch dat eenen Willem Salomonsz van Haerlem, bootsman van ‘t schip Malacca , gister avont onder en voor de poort van ‘t fort hem seer moetwilligh tegen den sergeant deser fortresse die de wacht in de poort waernam, heeft aengestelt ende denselven sergeant heeft willen buijten de poort hebben, nemende als doen een stock dien hy weder ter neder wierp ende den gemelten sergeant met steenen begond te werpen, ende veele onfatsoenlyckheden bejegent ende g’affronteert &a., Is oock goetgevonden dat denselven mede drie mael van do. galjots rheede sal lopen ende met hondert slagen gelaerst te worden neffens verbeurte van 6 maanden gagie te verdeelen als boven, mitsgaders oock hier aen lant te blijven ter discretie van den Commandr. en de Raet deser fortresse.

Gemerkt dat den persoon Pieter Dircx, soldaet op ‘t schip den Nagelboom bescheyden, die de huijsvrouw van den vrij herbergier Jannetjen Ferdinandus op den eersten deser des nachts voor haer huijs met gewelt ende groote moetwilligheyt in de rechterarm omtrent den ellenboogh heeft gehouwen ende gequest, tot noch niet en is te voorschijn gecoomen ofte cunnen in ap[p]rehentie gecregen ende genomen worden, maer na ‘t schijnt hem segour genoegh weet te verschuijlen &a., Is verstaen denselven sijn reeck. te sluijten ende in ‘t schip, opgevonden wordende, met syn plunderagie geslooten aen landt te brengen in hegtenis om te gelegener tijt sijn proces gemaeckt ende daerover gestraft te mogen worden nae behooren.

By den schipper Jan Munt van ‘t schip Amersfoort in Rade voorgedraegen datter een persoon op sijn schip genaemt Hendrick Jansz van de Nes door sijn selffs ofte een ander gequest was geworden, is verstaen (om de waerheyt te mogen hebben off het onnosel ofte door vechterij gecomen was) dat denselven gequesten persoon met reeck. ende plunderagie sal aen landt geset worden.

Ende dat den bedienende hoogbootsman van ‘t schip Wapen van Amsterdam om syn trage ende inobediente comportementen, buijten bedieninge op ‘t schip Amersfoort sal overgaen tegen den hoogbootsman Isbrant …¹⁹³ van do. schip weder op ‘t Wapen van Amsterdam over te coomen om aldaer de bootsmansplaetse te becleeden.

Aldus gedaen ende geresolveert ten dage en jare als boven in ‘t Fort de Goede Hope.

[Signed:] ANDRIES FRISIUS.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] DIRCK DE KNIBBER.

[Signed:] PIETER JONASSEN.

[Signed:] JAN ABRAHAMSZ.

[Signed:] JOCHEM CLAESEN.

[Signed:] REYNOUT VENHUISEN.

[Signed:] JACOB ENTEN.

[Signed:] ELBERT KES.

[Signed:] JAN MUNT.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 190-191.

Saeterdagh naemiddag den {16610312} 12en Meert ao. 1661.

In Rade door den sieckentrooster Pieter van der Stael verthoont d’ expiratie van desselfs eerste 5 jarigh verbant ende ingevolge oock syn genegentheyt om noch langer in den dienst van d’ E. Compe. te continueren, Ende daeromme versoeckende eenige verbeteringh van gagie, vermits oock het sieckenhuijs is waernemende, soo volgens sijn crankbesoeckersampt als mede regent van hetselve, Item debvoiren doet om sommige Hottentoos te leren lesen onse Nederlantse taele, als mede des Comps. ende haer dienaren lijffeygenen, Soo is goetgevonden hem de novo aen te nemen onder conditie als navolgende acte hem daervan verleent is dicterende te weten:

Pieter van der Stael van Rotterdam hier te lande gecomen den 4en Meert ao. 1656, met het jacht Weesp voor sieckentrooster a 36 gl. ‘s maants, wort by desen op syn versoeck ende bequaemheijt vermits syn 5 jarige tijtsexpiratie voor noch drie jaeren in voorsz qualiteyt gecontinueert ende vermits oock het sieckenhuijs als mede regent van dien is waernemende, mitsgaders des Comps. slaeven ende de Hottentoos in de Nederlantse tale en de Christelycke leere is onderwysende, waerinne al voordelen is doende, op approbatie van d’ heeren Majores in ‘t Patria toegevoegt een maendelijcx tractement van 45 gl., beijde innegaande 4 Meert passo. dat voorsz syn tijt is comen t’ expireren.

Ende alsoo den geweldiger deser fortresse, Nataniel West, sijn 5 jaeren mede heeft uijtgedient a 15 gl. ter maent ende sigh genegen thoont onder verbeteringe van gagie off costgelt noch langer te continueren, Soo is verstaen hem in voorsz ampt van geweldiger ende by gelegentheijt oock als scherprechter voor deselve gagie noch¹⁹⁴ te continueren ende in plaetse van 2 voortaen drie Realen costgelt te laten genieten.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] ANDRIES FRISIUS.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 192-194.

Donderdag den {16610317} 17en Meert 1661.

Alsoo bij den jongst gedaene lantreijse eijntlijck de langh nae gesoghte volckeren om de noort wonende genaempt Namaquas sijn opgevonden conform ‘t rapport ende teijckenen van ons volck op den 11en in ‘tdaghregister¹⁹⁵ g’insereert, Soo is om de liefhebbers couragieus te houden, goetgevonden de lantreijsers, 13 sterck, hooft voor hooft voor ‘t opvinden van dese Namaquas ende de teijckenen daervan mede gebracht, te vereeren elck met 6 realen van achten contant ende daerenboven ‘t mede gebrachte bockjen te betalen tot drie guldens, ende ‘t jonge osjen tot twaelff guldens, conform de belofte aen deselve gedaen namentlyck dat al ‘t gene sij opvonden ofte negotieerden hoe civiel het was haer de eerste reijse soude vereert ende in contant betaelt worden,

Gelijck dan oock haer te goet gehouden rantsoen brandewijn, om al te groote debauche voor te coomen mede verstaen is haer in comptant goet te doen nae de prys als deselve uijt Compagnies packhuijs vercocht wort; mitsgaders ‘t gewesene opperhooft den corporael van d’ adelborsten Pieter Cruijthoff volgens belofte dese toght dubbelde gagie gewonnen hebbende, dat surplus mede in comptant te laten betalen, ende alles stellen op reeck. van extraordinaire oncosten, beneffens ‘t gene van de mede gehadt hebbende provisien ende coopmanschappen aen de voorsz natie &a. vereert ende verteert is, op dat alles blijcke naer behooren.¹⁹⁶

Ende alhoewel den Coningh der Saldanhars Oedasoa weijnigh genegentheijt schijnt te hebben: om aen de voorsz Namaquas (sijne vijanden) eenigh volck te senden tot aenbiedinge van vrede, welcke vrede sijluijden aen d’ onse belooft hebben t’ accepteren, als Oedasoa maer 2 a 3 man tot dien eijnde met ons mede derwaerts sond, Soo is echter geresolveer[t] ‘t sij Oedasoa daertoe verstaen wil off niet, voor de regentijt eevenwel noch een toght na de voorsz Namaquas te doen, met een aensienelijcke vereering voor den Coningh ende sijn drie Zoonen, beneffens eenige van de principaelste, omme hun daerdoor te meer tot ons genegen te maken ende herwaerts af te locken, off ten minsten eenige gecommitteerde van deselve, om die wat wel alhier te onthaelen &a. met verseeckeringe van haer voor de Saldanhars hunne vijanden te bewaeren te meer dewijle veele van de gecochte craelen der France geestelijckheijt de meeste soorte bijsonder onder dit volck getrocken is, als oock rode mutsen ende root laecken om sodanige mutsen van te maken die daeromme sooveel mogelijck onder ‘t volck opgesocht ende de slegste tegen 1/2 Ra. betaelt worden, costelijcker l’ advenant: om de gemelte natie al ten eersten te thoonen hoe dat men haer van alles sal cunnen accommoderen dewijle het een actijff volck bevonden wort, die dieper in ‘t lant met ander luijden handel drijven ende misschien meer by haer hebben, als men noch voor eerst wel heeft cunnen vernemen.

Ende nademael tot dese toght sigh dan weder aenbied den onderchirurgijn Pieter van Meerhoff welcke de beschrijvinge van de laeste toght heeft gehouden ende de tweede is geweest, mitsgaders met dit volck seer wel weet om te gaen, Is verstaen hem jegenwoordigh daertoe als hooft te admitteren, met noch 8 persoonen meest van de laeste liefhebbers die met hem hunnen dienst daertoe ook aenbieden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 195-196.

Woensdagh den {16610323} 23en Meert 1661.

By de particuliere missive van myn Heeren de Bewinthebberen uijt de Caemer Amsterdam in dato 11 November 1660 jongst aen ons geschreven, vernemende haer Ed. ordre omme ons alhier in postuure van defentie te houden tegen sodaenige 8 France schepen als gerucht wierd, dat uijt Vrankryck naer India stonden te gaen, Soo is goetgevonden de 10 stucken geschuts op ‘t strand bij de Soute revier leggende voor ‘t gestrande France wrack, ten eersten aen ‘t fort binnen ‘t horenwerck te laten haelen als oock de rampaerden uijt het vrack opdat haer sulcx niet te gereet moghte wesen ons daermede te quellen, ende sijl ijets voor hebbende eerst wat werck mogen hebben om canon aen landt te brengen sonder cracht van ‘t welcke wij met Godes Hulpe hopen dat se ons soo heel veel niet sullen cunnen deeren.

Jacob Huijbregtsz van Rosendael van Leijden hier te lande gecoomen met ‘t schip de Walvis den 9en April ao. verleden voor adelborst a 10 gl. per maent welcke zedert 15en May daeraen dat Comps. baes hovenier Maerten Jacobsz van Amsterdam is vrij geworden des Comps. thuijnen ende de verstrecking der vruchten uijt deselve aen de schepen als baes heeft waergenomen, ende daerinne tot heden beter contentement ende preuve van sijn wetenschap als gemt. laesten voor hem heeft gegeven, wort bij desen op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt in de voorsz qualiteijt als baes hovenier geconfirmeert ende toegeleijt de volle gagie van 25 gls. per maent daer den eersten baes hovenier Hendrick Boom bij de Heeren Bewinthebberen voor aengenomen is geweest, ende mede contentement gedaen heeft, de gagie heden innegaende ende verbonden blijvende daervoor sijn eerste 5 jaerigh verbant aen d’ E. Compe te voldoen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 197-201.

Dingsdagh den {16610405} 5en April 1661.

Bij nader missive van mijn Heeren de Bewinthebberen ter Caamer Amsterdam gedateert 11 November aen ons alhier geschreven, nochal siende haer Ed. continuerende ordre: omme niet na te laeten ons te houden in posture van deffencie tegen sodaenige 8 France schepen alsser in de havenen van Vranckryck wel sterck bevolckt, ende gemonteert, mitsgaders oock voor langen tijt gevictualieert, in equipagie hebbende gelegen al in zee zouden sijn &a., sulcx den Commandeur Riebeeck den Raet oock is voordraegende hem bij opgemelte haer Ed. ter Camere voorsz onder andere secrete saken by aparte missive van den 25en October 1660 te voren noch breder is aengesz, Item mede dat om des Comps. schepen van de gelegentheijt hier binnen buijten in zee te waerschouwen expres oock g’ordonneert sij, ‘t fluijtjen Hilversum neffens ‘t galjodt de Perkyt op deselve te laten cruijssen &a. ende ‘t guarnisoen alhier tot nader ordre te verstercken met 40 a 50 coppen, mitsgaders tot dien eijnde soo veele van voorsz fluytjen als ‘t selve sal cunnen ende mogen missen aff te lighten, om naderhant bij aencompste van and’re schepen deselve egen soldaten te verwisselen.

Gesien dan dat de andere schepen tot dato al vrij langh weghblijven, ende misschien uijt vreese van de voorsz Francen na ‘t gegeven consent van myn Heeren de Bewinthebberen andere ververschplaetse gecosen hebbende dese haven ditmael wel souden mogen excuseren, ende wij dies gefrusteert¹⁹⁷ sijn niet alleen ons alhier sodaenig te verstercken als d’ ordre van opgemelte haer Ed. wel mede brenght, maer dat men daerdoor oock belet soude blijven tot bewaringe van de strandt alhier (ons nootsakelyckste werck wel wesende) niet alleen te repareren de oude vervallen eerde reduijt Duijnhoop maer oock noch een andere tusschen die en ‘t fort te stellen bij den Raet rede affgesien, ende op ‘t hoogste soo nodigh bevonden als ijets ter werelt om ‘t landen van canon te verhinderen, sonder ‘t welcke hier weijnigh cans sy des Comps. fortresse te overwinnen al wierdt er al veel volck aen landt gesmeten, dat anders canon daervoor crijgende nae eenigh belegh wel soude tot overgeven cunnen gedwongen worden, ende daerdoor dese soo nodige waeter ende ververschplaetse d’ E. Compe. tot groote verlegentheyt comen te derven, mitsgaders dit saijsoen door ‘t affdringen van de secrete zeijnen &a. oock veel schepen in dese baij onbewust arriverende comen te verliesen,

Soo is, ingesien de soo seer hooge nootwendicheden om de strandt te verstercken, na wel langhe ende rype deliberatien eijndelijck goetgevonden met alle cracht ende hulp van voorsz Hilversums volck ende timmerluijden, vermits ‘t manquement van ‘t volck van andere schepen voor jegenwoordigh in der ijl op de uijtgesiene plaets tusschen de voorsz oude redout Duijnhoop aen de strandt op te rechten een goede heghte stercke houte redout van 20 voeten in ‘t viercant, met een cap bedeckt om door hantgranaden daer niet uyt gedwongen te worden, ende dubbeldt met gevoerde plancken voor een drieponder uijt boots te schieten, schootvrij, mitsgaders onder op de gront in elcke sy twee brede vallende schietpoorten, gelijck de schepen om met canon daerdoor te cunnen speelen &a., mitsgaders daertoe om de gereetheijt te gebruycken, de houtwercken van het France vrack, dight ende fraij bij de wercken leggende, conform d’ aucthorisatie tot het sloopen &a. van haer Ed. uijt Batavia becoomen.

Ende nademael den schipper van voorsz fluijtjen Hilversum sigh daerop verstaende, als sulck werck meer bij de handt gehadt hebbende, aenneempt de gemte. redout met sijn volck ende timmerluijden dese weeck bijnae vaerdigh te crijgen ende oock seght dat het de Perkyt in zee rede wesende om te cruijssen het aldaer alleen noch wel can waerneemen, beneffens de uijtkijckers die men hier aen alle canten heeft die van eenige schepen in zee waerschouwinge brengende, datelijck met een snedige roeijchaloup¹⁹⁸ na buijten mede seer wel cunnen cuntschap gebracht worden van de gelegentheijt alhier, boven dat het de schepen voor de baij coomende oock een seer groote gerustheijt sal geven een Hollants scheepjen alhier op de rheede te sien leggen, om waer te nemen de zeijnen daertoe mede beraempt ende met de Perkyt oock in zee sijnde, Wijders oock ingesien dat de swarigheijt voor des Comps. eerste ende costelijckste, principale retourvloot al wel ververscht van hier sijnde gepasseert ende dies de versterckinghe alhier om de vooraengetogen reden voor ‘t nootwendigste worden opgewogen, soo is eenpaerigh verstaen den schipper voormelt met sijn volck ende timmerluijden ‘s morgen[s] aen landt coomende ende ‘s avonts weder aen boort vaerende terstondt te laeten aen ‘t werck vallen ende tusschenwijlen do. fluijtjen de zeijnen op de rhee doen waerneemen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] JACOP BACKER.

¹⁹⁹

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 202-203.

Dingsdagh den {16610412} 12en April 1661.

Bij den Raet gesien dat geen van al de perzonen welcke haer met de retourschepen onder d’ E. Hr. Andries Frisius hebben versteecken en zijn wederom gecoomen per ‘t galjot de Perkijt dat expres ten dien eijnde met gemelte vloot tot op de hooghte van de Saldanhabaij was gedestineert mede te varen, ende nu sonder eenige van deselve weder gekeert, Soo is verstaen alle haere reeckeningen te sluijten, ende die te goet syn hunne saldos voor d’ E. Compe. geconfisqueert aff te schrijven, sijnde genaemt ende geweest als te weeten.

		Toe goedt	Te quaedt.
Comps dienaren. {	Jan Anthonis van Gorcum bossr.		ƒ205:05:-:
	Pieter Adriaensz van Schagen bossr.		179:06:04
	Pieter Jansz van Cooltiensplaet bootsman	10:03:-:
	Nicolaes Am van Holsteijn bossr.		101:18:02
	Jan Baltesz van Utrecht soldaet		108:18:13
		Toe goedt	Te quaedt.
Vrijel. en dienaers. {	Jan Hansz van Groeningen		84:11:-:
	Isaac Pietersz van Leeuwaerden, jongen		46:09:-:
	Hendrick Commerts Hogervelt van Hellevoetsluys		11:03:03
	Jacob Bruijn van Bon		85:08:-:
	Jan Carelsz van Utrecht		30:11:-:
	Hendrick Stelman van Hamburgh		88:01:04
	Jacob Hendricx Botha van Housum	16:-:
	Jan Severeijnsz van Elserzee	10:14:-:
	Laurens Abrams van Haerlem, kettinggast.

		Toe goedt	Te quaedt.
Comps dienaren. {	Jan Anthonis van Gorcum bossr.		ƒ205:05:-:
	Pieter Adriaensz van Schagen bossr.		179:06:04
	Pieter Jansz van Cooltiensplaet bootsman	10:03:-:
	Nicolaes Am van Holsteijn bossr.		101:18:02
	Jan Baltesz van Utrecht soldaet		108:18:13
		Toe goedt	Te quaedt.
Vrijel. en dienaers. {	Jan Hansz van Groeningen		84:11:-:
	Isaac Pietersz van Leeuwaerden, jongen		46:09:-:
	Hendrick Commerts Hogervelt van Hellevoetsluys		11:03:03
	Jacob Bruijn van Bon		85:08:-:
	Jan Carelsz van Utrecht		30:11:-:
	Hendrick Stelman van Hamburgh		88:01:04
	Jacob Hendricx Botha van Housum	16:-:
	Jan Severeijnsz van Elserzee	10:14:-:
	Laurens Abrams van Haerlem, kettinggast.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 204-205.

Saeterdagh den {16610423} 23 April 1661.

Alsoo bij de jongste lantreijse gedaen bij den ondercherurgijn Pieter van Meerhoff met d’ affgesanten van Oedasoa door denselven ‘t werck soo verde gebracht is dat tusschen den Saldanhar ende de Namaquaseen onderlinge vrede is getroffen ende de voorsz Namaquas²⁰⁰ belooft hebben tegen ‘t aenstaende droogh weer herwaerts aff te comen niet alleen met veel bestiael maer bijsonderlyck oock nae sijn seggen, met veelderhande dingen die hij van andere natien uijt ‘t landt sal haelen om ons alhier te verthoonen onder ‘t welcke oock gout soude wesen &a., Soo is om de liefhebbers couragieus te houden goetgevonden de lantreijsers, 9 sterck, hooft voor hooft voor dese toght die vrij moijelycker als de vorige is gevallen als hebbende 6 dagen verder gereijst ende veel slijtagie aen clederen &a. geleden, te vereren elck met 4 realen contant, Gelijck dan oock haer te goet gehouden rantsoen brandewijn om al te groote debauche voor te coomen mede verstaen is haer in contant goet te doen nae de prijs als deselve uijt Comps. packhuijs vercocht wort, mitsgaders ‘t gewesene opperhooft voorsz Pieter van Meerhoff volgens belofte dese toght dubbelde gagie gewonnen hebbende dat surplus mede in contant te laeten betalen ende alles stellen op reeck. van extraordinaire oncosten beneffens ‘t gene van de mede gehadt hebbende provisien ende coopmanschappen aen de voorsz natie &a. vereert ende verteert is, op dat alles blycke naer behooren.

Ende wijders om de 3 gesanten van Oedasoa ende 2 mede gewesene Hottentoos van de Caepmans als tolcken oock willigh te houden om bij alle occasien altijt mede te gaen ende trouw te dienen, Is oock verstaen deselve alle met een goede vereeringe te versien in conformite als voor dato is geschiet.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

²⁰¹

C. 2, pp. 206-207.

Vrijdagh den {16610506} 6en Maij 1661.

Naer voorgaende 2 mael genoomen inspectie ende verscheijde examinatien door expresse gecommitteerdens, bevonden hebbende een goede eenigheijt te wesen onder de gesurrogeerde hooftofficianten van het ‘t schip Maerseveen ende dat volgens alle getuijggenissen geen de minste disordre noch debauche onder deselve oijt is geweest: maer ter contrarie luijden schijnen van nuchteren ommegangh,

Sulcx daerop dan naergesien²⁰² de gehouden journalen van den gesurrogeerden schipper ende gevolgde stuurl. respective, Ende daerbij niet anders oock connende vernemen als dat elck voor ‘t sijne bequaemheijt genoegh schijnt te hebben &a., Soo is na rijpe deliberatie ende overlegh by den Commandeur ende Raet van ‘t fort de Goede Hope, versterckt met den oppercoopman Pieter de Lange ende Adriaen Gilde schipper op ‘t schip Dordrecht , eenpaerigh verstaen de gedaene surrogatie van den Scheepsraedt op den 2en deser op ‘t schip Maerseveen genoomen in haer vigeur ende geheel te laeten ende deselve perzoonen in die qualiteijten voor alle den volcke te auchtoriseeren, gelijck dan op dato oock geschiet is, namentlijck:

Den opperstuyrman Jan Jansz Swart van Letko in des overleden schipper Pieter Berckhouts plaetse tot schipper.

Den onderstuurman Cornelis Jansz van Bergen tot opperstuurman.

Den derdewaeck Jan Evertsz van Es van Batavia tot onderstuurman ende den zeylmaker Zacharias de Groot tot derdewaeck voor dato meer in India voor onderstuurman gevaren.

Latende de approbatie der voorsz qualiteijten ende augmentatie van de gagies gereserveert aen mijn Heeren den Gouverneur Generael ende Raden van India tot Batavia: Sijnde wijders op ‘t een ende ‘t ander de vordere nodige ordres gestelt, soo in ‘t nemen van de rangh aen de taeffel als andersints opdat sigh elck soude weten waer na te reguleren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als voren.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] PIETER DE LANGE.

[Signed:] ADRIAEN GILDE.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

²⁰³

C. 2, pp. 208-209.

Saterdagh den {16610528} 28en Maij ao. 1661.

Jochum Blanck van Lubeeck dispencier ende houder van de soldyeboecken deser fortresse de Goede Hope sigh in trouwbelofte hebbende begeven, met Johanna Boddijs van Doesburgh, weduwee jongst wijlen zaliger Jan van Harwarden, in sijn leven vendrigh in de voorsz fortresse, Ende dies te zaemen in Rade verscheenen versoeckende omme metten anderen in den H. echten staet wettelijck te mogen worden bevestight, mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt morgen na ‘t sermoen moghte affgecundigt worden, Soo is bij den Raedt (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beijde liber ende Vrije persoonen waeren, welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaeringe onder presentatie van eede ijetwes dienaengaende uijtstaende hebben) goetgevonden dese luijden haer billick versoeck te consenteren, mitsgaders ten dien fine op morgen na ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens haer eerste affcundinge te laeten doen, ende alsoo vervolgens alle Sondagen tot de derde incluijs, omme als dan na de laaste affroepinge de solemnisatie wettelijck te laeten geschieden ende met de trouw publiek voortvaeren.

Ende alsoo voorsz Jochum Blanck vermits syn trouwen sigh ten eersten meent in vrijdom te begeven, soo wort denselven ten aensien van sijne naerstige diensten in ‘t waerneemen van Comps. Magazijn ende dependentien als oock het houden van de meergemte. guarnisoens soldijeboecken ende specificatie van oncosten der schepen als andersints nu omtrent 3 jaeren tot genoegen waergenoomen, by desen oock gebenificeert (soo haest sigh in vrijdom sal begeven hebben) tot lantschou[t] der vrije Colonie alhier, mits sigh oock met den lantbouw sal hebben t’ erneren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA, bij overstemmin[g] in cas van lantschout.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, p. 210.

Maandagh den {16610606} 6en Junij 1661.

Na ‘t eijndigen des sermoons desen voormiddagh sonder eenige de minste verhinderinge volgens Christelijck gebruijck de derde affroepinge sijnde gepasseert, van de ondertrouwde perzonen Jochum Blanck van Lubeeck, dispencier ende houder der soldyeboecken deser fortresse de Goede Hope ende Johanna Boddijs van Doesburgh wed. jongstwylen zaliger Jan van Harwarden in syn leven Vendrigh in de voorsz fortresse, ende ons niet voorgecoomen wesende waerdoor deselve in haer voornemen souden cunnen ofte mogen werden geretardeert ofte beleth, Soo is by den Raedt verstaen achtervolgende de resolutie van den 28en May verleden, de vorder solemnisatie van de trouw in den name des Heeren te laeten voortgaen ende ten dien eijnde oock goetgevonden, op dat alles wettelyck ende met goede ordre tot Godes meeste eere mag toegaen, de gemelte solemnisatie (alsoo geen Predicant hebben) door den Secretaris van onsen Raedt, voor alle den volcke in openen raetcaemere te laeten bedienen, gelyck sulcx op dato na ‘t lesen des Christelycken sermoons in den naeme des Heeren dan openbaer ende wettelijck geschiet ende g’effectueert is.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jaere als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, p. 211.

Saterdag den {16610702} 2en Julij ano. 1661.

Thomas Christoffel Muller van Leijpsigh jongman out 25 jaeren, vrije Saldanhavaerder, sigh in trouwbelofte hebbende begeven met Catharina Croons van Bommel jongedochter out 21 Jaeren, gewesene dienstmaecht van den overleden Predicant Henricus Pelius,²⁰⁴ bescheijdengeweest²⁰⁵ op het tegenwoordige hier ter rheede leggende schip Aernhem , welcke versoeckende omme metten anderen in den H. echten staet wettelijck te mogen worden bevestight mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt morgen na ‘t sermoon mochte affgecundigt worden. Soo is bij den Raet (niet anders hebbende connen vernemen als dat beijde liber ende vrije personen waeren, welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaringe onder presentatie van eede ijetwes dienaengaende uijtstaende hadden) goetgevonden deselve luijden haer billick versoeck te consenteren, mitsgaders ten dien fine op morgen na ‘t eijndigen des Christelycken sermoens haer eerste affcundinge te laeten doen ende alsoo vervolgens alle Sermoendaegen tot de derde incluijs, omme als dan nae de laetste affroepinge de solemnisatie wettelijck te laeten geschieden, ende met de trouw publicq voort te vaeren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, p. 212.

Sondagh den {16610710} 10en Juli anno 1661.

Na ‘t eijndigen des sermoens desen voormiddagh sonder eenige de minste verhinderinge volgens Christelijck gebruijck de derde affroepinge sijnde gepasseert van de ondertroude personen, Thomas Christoffel Muller van Leijpsigh vrije Saldanhavaerder jongman, ende Catharina Croons van Bommel jongedochter, ende ons niet voorgecomen wesende waerdoor deselve in haer voornemen soude cunnen ofte mogen werden geretardeert ofte beleth, Soo is bij den Raet verstaen achtervolgende resolutie van den 2en Julij deses jaers, de vorder solemnisatie van de trouw in den Name des Heeren te laten voortgaen, ende ten dien eijnde oock goetgevonden op dat alles wettelyck ende met goede ordre tot Godes meeste eere magh toegaen de gemelte solemnisatie (alsoo geen predicant hebben) door den Secretaris van onsen Raet, voor alle den volcke in openen raetcaemer te laeten bedienen, gelyck sulcx op dato na ‘t lesen des sermoens in den naeme des Heeren dan openbaer ende wettelijck geschiet ende g’effectueert is.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, p. 213.

Dingsdag den {16610712} 12en Julij 1661.

Dewijle jegenwoordigh qualijck 200 realen van achten meer bij Comps. Cassa sijn, uijt welcke boven den dagelijcxen uijtgeeff van costgelden, subsidien ende ander betalinge van traen voor India, robbevleijs voor de slaven hier, ende materialen &a., niet can vervallen soo swaren uijtreijckinge onder ‘t volck van een maentgelt ijder beneffens haer opnemende goet, welcke nu in 9 maenden geen contanten op reeck. genoten hebben, ende om haer niet te mismoedigen niet wel langer sonder ongenoegen over dies souden te houden sijn, Soo is eenpaerigh verstaen tot versterckinge van Comps. cas ende omme het vorige daeruijt te cunnen doen vervallen, voor d’ E. Compe. a deposito op te nemen een somme van duijsent realen a 3 gl. ijder tegen 1/2 procento ‘s maents ende dat uijt de penningen van de wesen in Comps. bewaringh sijnde, ter tijt toe de cas weder soo sterck werde, dat het sal cunnen affgeleght worden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 214-222.

Maendag den {16610718} 18en Julij 1661.

Langs soo meer ondervonden wordende dat hier in Comps. thuijnen noch ergens in dese Taeffelvaleij hoge ofte groote vruchtboomen sullen cunnen groeijen ende dat van die cleijne maer weijnigh voor te comen staet, sulcx voor d’ E. Compe. dienstig is, ende oock hoogh tijt begint te werden om nootsakelijck een goet stuck lants wt te kiesen, ende van sijn wildernissen te suijveren en claer te maken, daer men d’ affsetsels niet alleen van de olijffboomen, maer insonderheijt die van orangie, pompelmoes ende lemoenboomen in goede menigte tegen September beneffens verscheijde Hollantse jonge fruijtboomtjens staende gewortelt te wesen, sal mogen affsetten ende in ordre verplanten tot een grooten boomgaert om na volwassingh de schepen daeruijt abondant tot ververssinge te connen dienen, als oock de wijnlooten in ‘t eerst van Augusto aenstaende haer tijt wordende &a., Ende nadien aen nieuwlandt daertoe te prepareren seer lang ende costelyck werck valt, ende tot sodanige plantagie geen beter jae ‘t alderbeste van de gantsche Caep bijsonder gelegen ende bevrijt voor de felle Z.Z. ooste winden leijt, de begonnen orangie, lemoen ende wijnplantagie van den Commandeur Riebeeck die se met de coornbouwerije ende al wat daer vorders aen vast is dogh traght te vercopen, Ende ‘t welcke als binnen den begrepen circkel voor d’ E. Compe. best gelegen onder ‘t waghthuijs Hout den Buls gesight ende genoegsame bewaringe is leggende, oock groot jammer ende schade soude sijn dat die schone jonge plantagie aen particulieren raeckte, die men dogh siet dat sulcken dienstigen werck, eer weder te rugh als te voren setten souden, als sijnde niemant van de vrijeluijden seer genegen tot boom off wijnplantagie maer hun landt anders niet als tot coorn, thuijn ende aertvruchten te gebruijcken om dat se ten eersten profyt daervan trecken boven dat ijemant eenige van de reede geplante boomen ende wijngaerd al aenhoudende, de vruchten van dien als se soo verde al gecoomen sijn, gelijck men reede selffs aen ‘t coorn merckt, weijnigh genegen sullen wesen, deselve aen d’ E. Compe. te leveren, maer alles nae haere eijgen sinnelyckheijt trachten aen yeder een te vercopen, soo dat d’ E. Compe. noijt de macht off de vruchten van soo schone orangie, appelen ende lemoenen als daar beloven te groeijen, souden in handen hebben om de aencomende schepen na rato van haer volck ende siecken &a. te distribueren gelijck sulcx al seer gewenscht, wegen moes, aerd ende velerhande andere vruchten uijt Comps. thuijnen van overlangh geschiet is, ende daerom nootsakelijck sodanigen grooten bogaerd voor d’ E. Compe. dogh moet gemaeckt worden, boven dat insonderheijt gelyck boven te vresen, Ja volgens exempelen wel vast te stellen is, de particulieren gemte. plantagie van jonge orangie ende lemoenen oock de wijngaerden daer in goede menighte aengeplant ende redelyck groeijende, eerder verwaerlosen als bevorderen souden, gelijck tot heden incluijs is blijckende, dat qualijck ijmant van al de planten insonderheijdt van wijngaerd haer jaerlijcx bij honderden gegeven een degelijcke wijnstock noch aen sijn huijs off op sijn landt heeft; wijders geconsidereert dat gelijck begonnen te seggen dogh nootsakelyck een grooten orangie ende lemoen bogaerdt voor d’ E. Compe. ten fine voorsz seer dienstigh vereijscht, ende om de voorgemelte redenen oock van noden wesen sal, Ende dat om daertoe nieuw landt gereet te maken seer grote costen ende langen arbeijt met uijtroeyen van boomen ende ander wildernisse vast sij, boven dat oock dese nodige boomplantagie dan oock soo veel te laeter soude bycomen, om voort te setten, daer des Commandeurs lant jegenwoordig van sijn wildernissen uijtgeroeijt al gereet leght ende dogh geen plaets aen de gantsche Caep soo bequaem is om groote boomen aen te focken als desen bosheuvel , best van al de landerijen bevrijt leggende voor de felle Z.Z. ooste winden, door welcke wint men hier in Comps. thuijnen gelijck voorseijt maer seer cortte crucken van boomtjes moet houden, hoedanige hondert niet veel meer vruchten als eenen grooten boom aen de voorsz bosheuvel sullen connen voortbrengen, Is dierhalven al de voorsz consideratien ingenomen, bij den Raedt op ‘t hoogste, ende ten meesten dienste van d’ E. Compe. nodigh ende dienstigh g’acht de voorsz plantagie aen den bosheuvel van den Commandeur voorsz voor d’ E. Compe. in eijgendom aen te nemen, doch voor sijne gedane costen is de prijs soo wegen voorsz landt ende plantagie als den gantschen opstal van schuur, bergen,²⁰⁶ wagens, ploegen, eggen ende vorder gereetschappen²⁰⁷ (op de propositie van den Commandeur) verstaen gereserveert te laten aen de beraminge ende het goetvinden van d’ E. Hr. Commissaris van Batavia, hier jaerlycx tot de visite aencomende omme buijten alle bedenckelijckheden te blijven &a., waermede het dan namentlijck al dat sijn wildernissen uijtgeroeijt ende van de ploegh eenige malen omgehaelt is, soo besaijt, bepoot, beplant als onbeplant, off braeck leggende landt voor d’ E. Compe. is aengenomen, Wesende in alles: …²⁰⁸ morgen, waervan jegenwoordigh …²⁰⁹ morgen besaeijt ende aen ‘t wassen is met taruw ende garst, mitsgaders wijders bepoot ende beplant met 1162 jonge orangie, lemoen ende pompelmoes boomen; 10 pisangh; 2 olyff ende 70 Hollantse vruchtboomen te weten: 3 ockernooten; 6 queen; 5 appel; 2 peren; 11 carssen; 24 castanien ende 19 pruymboomtgens.

Makende alsoo een getal van 1244 stucx jonge vruchtboomtjens boven het besaijde, ende eenige duijsent jonge wijnstockjens van redelijcken tier, partije van welck landt voor ‘t aenstaende ten eersten oock gereet sal te pas connen comen om vroegh coren in te saijen, ende de rest bequaem tot wijn, orangie, lemoen ende andere jonge vruchtboomen, die vermits de harde Z. oostewinden aen ‘t ronde bosjen in Comps. cleijnen boomgaert mede niet geraden gevonden worden meer aen te planten, maer deselve tot een queeckplaets te houden, moetende doch nootsakelijck plaets gemaeckt worden om wel over de 1000 jonge orangie ende lemoenboomtjens tegen September aenstaende (gewortelt sullende wesen) aen te planten, behalven de menigte loten van den wijngaerd, waertoe dit lant aen den bosheuvel, gelijck meergeseijt, fraeij te pas gereet is leggende, hebbende oock de Heeren Majores insiende de schrale stijve Z.Z. oostewinden in dese Taeffelvaleij dierhalven bij haer Ed. generale missive van den 2en September ao. 1658 g’ordonneert ‘t gene wegen de gemte. harde winden (selffs maer van moescruijden) in dese Taeffelvaleij niet wassen ofte wel voort en wilde dat men daermede achter den Taeffelbergh omtrent de coornlanden off elders soude gaen, daer men deselve winden niet subject is, Hoeveel te meer dan om soo dienstige plantagie van orangie, lemoenen ende andere vruchtboomen, wijn &a. bij den gemten. Commandeur met groote sorghvuldigheijt dus verde geplant, ende in ordre gebracht, welcke uijt sijn handen aen particulieren comende dogh geen voortgangh nemen, maer als voorseght t’ enemael weder tot vervallinghe raken soude, boven dat oock het Coorn ofte witte boontjens daer aen te bouwen mede in Comps. maght ende handen sal sijn, daer ten hoogsten oock aen gelegen is, alsoo men dogh langs soo meer siet dat de vrijeluijden haer coorn ende boontjes meest verquanselen aen ‘t volck van de passerende schepen &a. sulcx men van haer coren het thiende part ende van de boontjes gantsch niet can in Comps. magazijnen becomen, hoe nauw dat men daer oock op doet passen, waerdoor d’ E. Compe. genootsaeckt blijft alle jaeren selffs ten minsten 60 a 70 morgen met graen te besayen. Gemerckt dan dat aen voorsz bosheuvel oock noch eenigh weijnigh landt boven ‘t gene besaijt ende beplant is, sijn wildernissen uijtgeroeijt, gereet omgeploeght ende braeck leght, soo is oock om ‘t coornshalven dat men toecomende jaer daer noch enigsints mede sal cunnen teelen dogh voornamentlyck om den olijff, beneffens de voorsz andere boomen daer beter als aen eenige oorden van de Caep mede aen te focken, tot dese resolutie eenparigh ende oock te meer verstaen: omdat de gemte. boomplantagie is een saecke om de voorgeallegeerde, ende verscheijde andere wightighe redenen meer, voor d’ E. Compe, op ‘t alderhoogste dienstigh, wesende in dat landt oock partije pattattissen (geplant) aen ‘t groeijen ende dien bouw &a. daer reede in ordre met twee vrije Duijtse huerlingen, ende 8 slaeven, beneffens 22 goede treckossen, ende wes meer tot ‘t selve behorende, staende den gemten. Commandeur op de prijseringe van d. E’ Hr. Commissaris van Batavia in ‘t toecomende te beramen met eenen oock t’ enemael aff, van alle den vorderen eijgendom van de gantsche rest van de 101 mergen lants by hem op voorsz bosheuvel beslagen, ende boven gemelte besaijingh ende bepotinge met een mantelingh van wilde boomen, rontom besaijt gehadt, transporterende deselve dierhalven by desen op conditien als vooren t’ enemael aen d’ E. Compe.voor ende ten behoeve van²¹⁰ welcke dese Resolutie sal dienen tot volcoomen transport ende opdraghte, mitsgaders den Commandeur omme over de prijs wijders te accorderen met d’ E. Hr. Commissaris meergemelt.

Aldus eenparigh geresolveert ende g’arresteert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 223-225.

Woonsdagh den {16610720} 20en Julij 1661.

Navolgende luijden in Rade verthooght hebbende de expiratie van hunnen verbonden tijt ende inclinatie van noch wel langer onder nieuw verbant hier te continueren &a. is daerop bij den Commandeur en de Raet goetgevonden deselve onder de conditien ende verbeteringe &a. aen te nemen, als d’ onderstaende actens haer daervan verleent sijn dicterende:

Jan Carstensz van Oldenburgh hier te lande gecomen met ‘t schip Prins Willem in Julij ao. 1658 voor bootsman²¹¹ a 10 gl. per maent, welcke zedert dien tijt in Comps. groote beeste ende schapestal ende ‘t crael hier aen ‘t fort gebruijckt, ende in ‘t suijveren ende stroijen &a. van de gemelte stallen, ende opgaderen van de mest voor thuijnen, landt &a. seer wel opgepast, ende volgens dien goet genoegen gegeven heeft, wort dierhalven ende vermits sijn tijt in Junij verleden al g’expireert is op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt tot bovenstaende saken de novo voor noch drie jaeren weder aengenomen als bossr. onder een beloninge van derthien guldens per maent, de gagie heden ende verbant Febr. toecomende tegen de comste van d’ aenstaende retourvboot ingaende.

Marten Reselaer van Berenburgh hier te lande gecomen met ‘t jaght Hasselt 10 Augusti ao. 1657 voor cuijper a ƒ15 ‘s maents, welcke zedert gebruijckt sijnde in Comps. magazijnen ende aldaer gegeven hebbende goet genoegen, wort op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt vermits tijtsexpiratie de novo weder aengenomen voor noch drie jaren als oppercuijper van Comps. magazijnen onder een beloninge van twintigh guldens per maent, verbant en gagie ingaende den 10en Augustij verleden dat sijn eerste verbant is g’expireert.

Roeloff Michielsz van Godtlandt hier te lande gecomen met ‘t schip den Oliphandt 15 November 1660 voor bossr. a ƒ12 per maent, welcke zedert sijn aenwesen alhier aen ‘t timmeren is gebruijct ende bevonden een goet neerstig werckman te wesen, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheyt bij desen voor huijstimmerman aengenomen onder een beloninge van vyfthien guldens per maent heden innegaende ende verbonden blijvende sijn tijt daervoor alhier uijt te dienen.

Willem Adamsz van Amsterdam hier te lande gecomen met ‘t jacht ‘s Gravelandt in January ao. 1660, voor bootsman a 11 gl. per maent, welcke zedert sijn aenwesen alhier aen ‘t timmeren is gebruijckt, waerin genoegen heeft gegeven, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheyt bij desen voor huystimmerman aengenoomen onder een beloninge van vyfthien guldens per maent heden ingaende ende verbonden blyvende sijn tijt daervoor alhier uijt te dienen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 226-228.

Donderdagh den {16610804} 4en Augusti 1661.

Alsoo de gewesene wede. van den vendrigh Jan van Herwarden zaliger jegenwoordigh hertrout met den dispencier van ‘t fort, om dieswille de gast ende tapneringhe van de grote herbergh is verlatende ende vermits tot accommodatie des passerende volcx der schepen wel weder ijmant anders van de vrijel. daertoe magh worden gepriviligeert, Soo is ingesien de bequaemheijt van den vrijborger Hendrick Hendricx van Surwerden ende sijn huijsvrouw denselven op sijn versoeck ende sollicitatien daeromme gedaen de voorsz gastneringe ende grote herbergh te laeten houden, mits daertoe op syn verleende erff een bequaem huijs ten aldereersten bouwende.

Ende gesien dat het hier seer met vuijl, lelick gelt begint te vermeningvuldigen, ende ‘t beste achter de handt blijft, Is daerop navolgende biljet gepubliceert, ende ter behoorlijcker plaetse g’affigeert te weten.

‘Alsoo men dagelijcx meer ende meer bevint dat me[n] van ‘t volck met de vaderlantse ende thuijsvarende retourschepen verscheijde gelden door Comps. dienaers ende vrijel. werden ontfangen ende uijtgegeven die in India niet gangbaer en sijn, maer aldaer bij de Hoge Overigheyt affgeseth, ende daerdoor alhier sulcke sleghte gelden te meer becomen, ende in corte geschaepen soude sijn daervan in abondantie te crijgen, ende alhier van de goede gelden t’ eenemael ontbloot te worden, ten ware bij tijts daerinne wierde versien, Soo is ‘t dat den Commandeur en de Raet deser fortresse alle Compagnies dienaren ende vrijel. alhier als mede van de respective aen ende affvarende schepen waerschouwen, dese naervolgende gespecificeerde gelden niet te ontfangen nochte uijt te geven op pene van 2 realen van 8en voor d’ eerste, ende dubbelt voor de twede reijse, te weten:’

‘De Spaense matten genaemt Paternosters off Peruanen.’

‘De Spaense matten daer de 2 pilaren van Hercules op staen genaemt Plus Ultra.’

‘De daelders van 28 stuijvers.’

‘Alle 8 stuijvers penningen.’

‘Flabbe ofte 4 stuijvers penningen.’

‘Alle dubbelde stuijvers sonder Leeuwen.’

‘Idem alle halve schellingen.’

‘Mitsgaders alle enckelde stuijvers sonder pijlen, sulcx alleen van de stuijvers geen ander als die met de 7 pijlen van onsen algemeene staet gemunt syn, in wandelinge genaemt besems stuijvertjes,²¹² gangbaer sullen wesen.’

‘Bij aldien eenige Comps. dienaers ende vrijel. van dese bovenstaende affgesette penningen onder hem noch moghte berustende wesen, ende voor desen al van d’ E. Compe. hebben ontfangen, sullen gehouden wesen deselve binnen den tijt van 2 mael 24 uijren naer de publicatie deses aen ‘t comptoir deser fortresse te brengen, om opgewisselt ende ingetrocken te worden, ende die langer als deselve gestelde tijt waght, sal ‘t hem niet goetgedaen worden, alsoo wij sulcx bevinden ten meesten dienste van d’ E. Compe. alhier te behoren, elck waght hem voor schade.²¹³ ‘

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven ende wijders sooveel versz biljet aengaet, gepubliceert en g’affigeert ten selven dage.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 229-230.

Saterdagh den {16610820} 20 Augusti 1661.

Den Commandeur en Raet van ‘t fort de Goede Hope (versterckt met d’ opperhooffden van ‘t jegenwoordige hier ter rheede leggende schip de Jonge Prins ) gecommuniceert sijnde dat sigh in trouwbelofte hadde begeven Jan Pietersz van Caspel ter Maere, lantbouwer alhier aen Caep de Bonne Esperance, Out 33 jaeren, weduwenaer van wijlen Hubbeke Reijniers, met Beatricx Weijman van Utrecht, jongedoghter out 22 jaeren, bescheijden op gemelte schip de Jonge Prins , welcke versoeckende omme metten anderen in den H. eghten staet te mogen worden bevestight mitsgaders ten dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt morgen na ‘t sermoen moghte affgecundight worden, ende door dien bovengemelte schip jegenwoordigh ten naesten bij seijlvaerdigh is om metten eersten te vertrecken, Soo is om ‘t selve schip ter sake voorsz in haere te doene reijse niet te doen ophouden bij den Raet (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beijde liber ende vrije personen waeren welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaringe onder presentatie van eede gedaen ijetwes dienaengaende uijtstaende hadden) verstaen dese luijden haer billick versoeck te consenteren mitsgaders ten dien fine ende omme redenen voorsz op morgen na ‘t eijndigen des sermoens haere eerste affcundinge te laten doen, ende alsoo vervolgens van dage te dage tot de derde incluijs, omme als dan na de laetste affroepinge op Dijnsdagh toecomende door den predicant Godefridus van Akendam (aen lant gepredict sullende worden) de solemnisatie voor alle den volcke wettelijck te laten geschieden ende met de trouw publick voort te vaeren.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] CORNELIS VELDEMUYS.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] MELCHIOR HOUWAERT.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

²¹⁴

C. 2, p. 231.

Woonsdag den {16611005} 5en October 1661.

Alsoo den vrij houtzager Leendert Cornelisz van Zevenhuijsen ao. passo. gecoren tot Borgerraet, In plaetse van de vrijeluijden met alle eerlijcke ende stichtelijcke exempelen voor te gaen, sigh dagelijcx ende langs soo meer gedebaucheert aenstelt met drincken, clincken, vechten, smijten ende leelijck spreken &a. tot disrespect niet alleen van sijn eijgen persoon ende soo aensienlyck ampt, maer oock tot verdovinge van den luijster des Raets in dewelcke over vrijeluijden messusen ijets te doen wesende syn sitplaetse en stem heeft gehadt: om te helpen sensureren &a., Soo is om die ende verscheijden andere redenen meer als tot conservatie van des Raedts respect ende luijster &a. goetgevonden denselven niet langer in den Raedt te admitteren maer van voorsz sijn borgerraedts-ampt te dechargeren, ende uijt het dubbel getal bij de gecommitteerde borgers daertegen opgebracht in sijn plaetse te verkiesen den vrijborger ende oudt Borger-raedt Hendrick Boom van Amsterdam.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 232-233.

Saterdag den {16611008} 8en October 1661.

Frans Gerritsz van den Uijthoorn jongman out 27 jaren vrij lantbouwer,²¹⁵ sigh in trouwbelofte hebbende begeven met Neeltjen Jacobsz van Rosendael jonge dochter out 22 jaren, ende dies den bruijdegom g’assisteert met Jacob Cloeten van Ceulen ende Jan Pietersz van Caspel ter Mare beijde mede vrije lantbouwers ende de bruijt g’assisteert met haer vader Jacob van Rosendael baes hovenier van Comps. thuynen neffens haer schoonmoeder Barbara Geens, in Rade verschenen, versoeckende omme metten anderen in den H. eghten staet bevestight, mitsgaders tot dien eijnde vergunt te mogen werden haer eerste gebodt morgen na ‘t sermoen aff te laten kundigen, Soo is by den Raet (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beijde liber ende vrije personen waren welcke met niemant ter werelt soo wel volgens d’ eijgen verclaringhe van haerluijden als oock der gemelte ouders ende attestanten onder presentatie van eede, yetwes dienaengaende uijtstaende hadden) goetgevonden dese luijden haer billick versoeck te consenteren, mitsgaders ten dien fine aencomende Sondagh na ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens hare eerste affcundinghe te laten doen, ende alsoo vervolgens tot de derde incluijs omme als dan na de laetste affroepinge de solemnisatie wettelijck te laten geschieden ende met de trouw publicq voort te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als voorsz.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, p. 234.

Donderdag den {16611013} 13en October 1661.

Na ‘t eijndigen des sermoens desen voormiddag sonder enige de minste verhinderinge volgens Christelijck gebruijck de derde affroepinge sijnde gepasseert, van de ondertroude personen Frans Gerritsz van den Uijthoorn vrij lantbouwer jongman, ende Neeltje Jacobsz van Rosendael jongedogter, ende ons niet voorgecomen wesende waerdoor deselve in haer voornemen soude cunnen ofte mogen werden geretardeert ofte beleth, Soo is bij den Raedt verstaen achtervolgende resolutie van den 8en deses, de vorder solemnisatie van de trou in den name des Heeren te laten voortgaen, ende ten dien eijnde oock goetgevonden, op dat alles wettelijck ende met goede ordre tot Godes meeste eere magh toegaen de gemelte solemnisatie (alsoo geen predicant hebben) door den Secretaris van onsen Raedt voor alle den volcke in openen raedtcamer te laten bedienen, gelijck sulcx op dato na ‘t lesen des sermoens in den name des Heeren dan openbaer ende wettelijck geschiet ende g’effectueert is.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 235-238.

Donderdag den {16611110} 10en November 1661.

Nadien vermits de drooge tijt jegenwoordigh de wegen beginnen bequaem te worden om weder een landttocht te cunnen doen na de Namaquas die ao. passo opgevonden sijn, ende welckers Coningh ende Soonen onse lantreijsers als doen. belooft hebben haer in dese maent op seekere plaetse omtrent 60 a 70 mijlen van hier te laten vinden om van daer met d’ onse hier aen ‘t fort te comen, Soo is dat werck na d’ ordre onser Heeren Meesters meer ende meer op ‘t spoedigste nader te ontdecken goetgevonden met den aldereersten de tocht weder te ondernemen, neffens een goede vereeringe aen voorsz Coningh ende Zonen.

Ende opdat alles met des te beter ordre uijtgevoert ende ‘t volck op de wegh over al onder te ordentelijcker dissipline gehouden moghte worden, Is oock verstaen den sergeant Pieter Evrard, hooft van de militie alhier, als opperhooft van de landtreijsers te gebruijcken dewijle daertoe van selffs sijn dienst is aenbiedende ende voor desen d’ E. Compe. lange jaren in India gedient, ende hier den Raedt als een lit mede een goede wijl bijgewoont hebbende, door ervarentheijt ende bewustingh van saken vertrouwt wort alles nae Comps. maximen beter als een minderen sal betrachten ende eere soecken in te leggen.

Ende vermits den ondercherurgijn Pieter Meerhoff ao. passo. twee mael daer geweest, eens als 2e ende van ‘t laeste togjen als hooft, sigh als doen oock wel gequeten heeft, is geresolveert denselven als 2e van de voorsz sergeant weder te laten mede gaen, Ende uijt het Comptoir den schribent Cornelis de Cretser als derde om bij afflijvigheijt malcander in dese ordre als hooffden over den trop te succederen, ende door voorsz Cretser opgeteijckent te worden de voorvallende saken over al conform de memorie haerl. tot instructie mede te geven, beneffens navolgende personen, door gemte. sergeant de beste gecosen uijt die haer selffs hiertoe oock hebben aengepresenteert, te weten:

Johannis Dorhagen van Gronouw adelborst.	} verleden jaer op deselve tocht mede uytgeweest.
Jan Babtist van Francfort adelborst.
Pelagius Weckerlingh van Cosnits do.
Pieter Roman van Schorsel soldaet.
Laurens Jansz van Delft soldaet.
Bartholomeus Rodolfs van 't Weert adelborst.
Coenraet Schatman van Duijnkercken soldaet.
Jan Bartelsz Steijnbergh[^216] adelborst,
Hendrick Hagens van Lochum adelborst ende
Jan Hendricx de Vries adelborst, voor syn tour in 't vaderlandt, mede op verscheijde landt-tochten geweest.

Johannis Dorhagen van Gronouw adelborst.	} verleden jaer op deselve tocht mede uytgeweest.
Jan Babtist van Francfort adelborst.
Pelagius Weckerlingh van Cosnits do.
Pieter Roman van Schorsel soldaet.
Laurens Jansz van Delft soldaet.
Bartholomeus Rodolfs van 't Weert adelborst.
Coenraet Schatman van Duijnkercken soldaet.
Jan Bartelsz Steijnbergh[^217] adelborst,
Hendrick Hagens van Lochum adelborst ende
Jan Hendricx de Vries adelborst, voor syn tour in 't vaderlandt, mede op verscheijde landt-tochten geweest.

Ende dies alle fray uijtgelesen couragieus volck wesende die dan tot dese tocht gelijck verseijt²¹⁸ uijt eijgen lust selffs begerigh onder ‘t gesagh van gemte. sergeant Pieter Evrard sijn g’admitteert, op de conditien ende beloften ao. passo. g’expresseert by resolutie van den 10en November daerover genomen, ende hun jegenwoordigh weder voorgehouden.

Ende alsoo onse Heeren Majores by haer Ed. successive missiven gelijck voor aengeroert noch al blijven ordonneren de saken te Iandewaert in sooveel mogelijck nader te doen ontdecken, Soo is na goede deliberatien ende uijt consideratie van de goede vruntsz²¹⁹ die dese lants volckeren met ons seer fraij blijven onderhouden, daer door ‘t over al veijligh voor deselve te reijsen sal sijn, goetgevonden dese notable lantreijse niet te vertragen, maer met den eersten sijn voortgangh te laten nemen, mitsgaders gemte. sergeant te accommoderen met 6 van de bequaemste draegossen, om hare provisie ende coopmanschap te dragen.

Is mede verstaen d’ onderstaende personen met navolgende verbeteringh te benificeren om de redenen in d’ onderstaende actens hun daervan verleent, g’expresseert:

Christiaen Christiaensz van Fleckere hier te lande gecomen met ‘t schip Aernhem den 22en Meert 1659 voor bootsman a 8 gl. per maent, welcke zedert dien tijt in Comps. bos aen ‘t houthacken en sagen is gebruijckt, ende sijnen dienst naer behoren waergenomen heeft, wort ten dien insigte op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt als houthacker en sager geconfirmeert onder een beloninghe van twaelff guldens ter maent, gagie heden innegaende mits gehouden sijnde noch drie jaeren naer d’ expiratie sijnes eersten verbants daervoor te dienen.

Jasper Andriesz van Langesondt hier te lande gecoomen met ‘t fluijtschip Vollenhoven den 2len October ao. 1660 voor bossr. a 12 gl. per maent, dewelcke zedert ‘t vertreck van den gewesenen baes in ‘t bos over de houdthackers en sagers is gebruijckt, ende sijnen dienst daervoor wel waergenomen heeft, wort ten dien insighte op syn versoeck ende bequaemheijt als hebbende voor sijn tour na ‘t Patria deselve plaetse naer behoren al becleet, weder als baes in ‘t bos geconfirmeert onder een beloninge van sesthien guldens per maent, heden innegaende mits gehouden synde syn verbonden tyt daervoor alhier uyt te dienen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten daege ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, p. 239.

Woonsdag den {16611207} 7en December 1661.

Na d’ uijtdelingh, bedragende in contant ƒ2059:04 pmo. November jongst weder aen ‘t volck gedaen, hebbende bij opnemingh van Comps. cas bevonden qualijck sooveel penningen op voorraedt meer te wesen als de resterende ƒ990:-:1 van de weeskinderen van den overleden vendrigh Jan van Harwarden sijn bedragende, sulcx al ijets van ‘t selve is aengetast, ontstaende ten principalen mede door de betalinge aen traen voor Batavia, vismaterialen ende verscheijde versnaperingen voor de schepen, boven den dagelycxen uijtgeeff van costgelden ende subsidien &a., Soo is eenparigh verstaen tot versterkinge van Comps. cas, ende om het een ende ‘t ander daeruijt te doen blijven vervallen, voor eerst noch boven de 1000 realen in dato 12 July van voornoemde weeskinderen gelt voor d’ E. Compe. noch a deposito op te nemen de 330 realen sijnde voorsz 990 gulden en eene penningh van deselve bij cassa sijnde, ende uijt de verlopen intressen 20 gelycke realen daerbij te voegen wesende alsoo te samen drie hondert en vyftigh Realen van 60 stuijvers ijder a 1/2 procento ‘s maents, ingaende 12 November verleden dat de gemelte penningen al in gebruijck sijn genomen geweest.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 240-241.

Woonsdag {16611228} 28 December 1661

Alsoo het Godt de Heere gelieft heeft dit jaer den corenbouw redelijck wel te zegenen soo op verscheijde vrijel. als voornamentlijck oock des Comps. landerijen, sulcx dat eenige die tot noch haer brootcoren van d’ E. Compe. hebben moeten halen, niet alleen van haer eijgen cunnen leven maer oock al wat overigh sullen hebben om aen d’ E. Compe. te leveren, tot affcortinge harer schulden &a., Soo is om deselve te meer tot den nootsakelijcken bouw aengemoedight te houden als oock op de hoop van een rijs secours uijt India, goetgevonden deselve, namentlijck de lantbouwers, van haer eijgen coren voor haer ende derselver huijsgesins gebruijck voortaen toe te laten des maents voor ijder hooft, ‘t sij man off vrouw off meijt, 1 1/4 schepel sijnde 50 lb. coren ter meulen te mogen brengen ende dat haer sulcx ten aldereersten oock sal worden affgemalen omdat se in ‘t lant wonende alle dagen niet by de meulen comen cunne, ende daernae die hier bij ‘t fort woonen, sullende d’ overige tijt voor Comps. volck te malen waergenomen worden.

Reynier Drijver van Cleeff, hier te lande gecomen met ‘t schip de Musquaetboom 23 July ao. 1660 voor adelborst a 10 gl. per maent, ende jegenwoordigh provisionelyck becledende de vacante plaetse van corporael waerinne tot dato contentement is gevende, wort ten dien insighte op sijn versoeck ende bequaemheijt bij desen in gemte. corporaelsqualite geconfirmeert ende toegevoegt een beloninge van veerthien guldens ‘s maents ingaende nieuw Jaers dagh ao. 1662.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1661.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.

C. 2, pp. 242-243.

Woonsdag den {16620104} 4en Januarij ano, 1662.

Abraham Gabbema jongman geboortigh in ‘s Grave[n]hage , fiscael in dienst van de Generale Nederlant[se] g’octroijeerde Oost indische Compe. bescheijden in deser fortresse de Goede Hope, sigh in trouwbeboft[e] hebbende begeven met Petronella Dous van Doesburgh jonge dochter alhier, Ende dies te zamen in Rade verschenen, sijnde de bruijt g’assisteert met hare moeder Johanna Boddijs ende versoeckende omme metten anderen in den H. eghten staet wettelijck te mogen worden bevestight mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen dat haer eerste gebodt aencomende Sondagh na ‘t sermoen mochte affgecundight worden, Soo is bij den Raet (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beyde liber ende vrije personen waren, welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaringe, als oock der gemelte moeder ten reguarde harer dochter, onder presentatie van eede ijetwes dienaengaende uijtstaende hadden) goetgevonden dese luijden haer billyck versoeck te consenteren, mitsgaders ten dien fine eerstcomende Sondagh naer ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens hare eerste affcundinge te laten doen, ende alsoo vervolgens alle Sondagen tot de derde incluijs, omme als dan na de laeste affroepinge de solemnisatie wettelijck te laten geschieden, ende met de trouw publickelijck voort te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1661.(sic.)

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1661.(sic.)

C. 2, p. 244.

Donderdag den {16620126} 26en Januarij 166[2].

Laatsleden Sondagh na ‘t eyndigen des sermoens sonder eenige de minste verhinderinge volgens Christelijck gebruijck de derde affroepinge sijnde gepasseert van de ondertrouwde personen Abraham Gabbema uijt ‘s Gravenhage, fiscael alhier, jongman, ende Petronella Does van Doesburgh jonge dochter, ende ons niet voorgecomen wesende waerdoor deselve in haer voornemen souden cunnen ofte mogen worden geretardeert ofte beleth, Soo is by den Raedt verstaen achtervolgende resolutie van den 4en deses de vorder solemnisatie van de trou in den name des Heeren te laten voortgaen, ende ten dien eijnde goetgevonden op dat alles wettelijck ende met goede ordre tot Godes meeste eere magh toegaen de gemte. solemnisatie (alsoo geen predicant hebben) door den Secretaris van onsen Raedt voor alle den volcke in openen raetcamere te laten bedienen gelijck sulcx op dato na ‘t lesen des sermoens in den name des Heeren dan openbaer ende wettelijck geschiet ende g’effectueert is.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1662.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, p. 245.

Donderdag den {16620216} 16en Februarij 166[2].

Alhoewel den sergeant Pieter Evrarts dese mael vrij verder als de vorige toghten, ‘t lant ingetogen by de verleden jaer opgevondene Namaquas niet heeft cunnen comen, wat debvoiren daeromme oock heeft aengewent, vermits deselve van dees sijde des Oliphant[s]revier , seer verre wegh getrocken waren, over een grote spatie, door sout ende sandigh landt, dat jegenwoordigh in de droge tijt door manquement van versch water onmogelijck was over te reijsen, hoewel se belooft hadden haer omtrent 60 mijlen van hier, d’ onse tegemoet te comen, Sulcx ‘t selve bij ander gelegentheijt sal moeten waergenomen worden, Soo is, omme de lieffhebbers daertoe lustigh te houden, verstaen de beloften op haer uijttoght aen deselve gedaen echter evenwel te voldoen, sijnde namentlijck dat het opperhooft, den sergeant voorsz, staende dese toght soude dubbelde gagie winnen, ende d’ andere oock dubbelde van den dagh aff dat se langer uijtbleven, als se geprovideert waren, ende alsoo dan maer voor 1 2/3 mt. geprovideert hebben cunnen worden, ende 3 maenden synde 1 1/3 maent daerboven syn uijtgeweest, is verstaen haer die 1 1/3 maent gagie in contant te voldoen, ende oock haer te goet gehouden ransoen brandewyn in gelt na de prys als ‘t by d’ E. Compe. uyt ‘t magasyn vercocht wordt op dat sy der niet al te veel in deboucheren souden &a.

Aldus gedaen ende geresolveert, in ‘t Fort de Goede Ho[pe] ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1662.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 246-247.

Maendag den {16620410} 10en April 1662.

Nadien d’ E. Hr. van der Laen²²⁰ als Commandeur Schout bij Nacht proponeerde neffens oock alle de schippers van de retourschepen onder sijn E. gesagh gereet leggende te vertrecken, dat men behoorde ‘t fluijtjen de Zeeridder mede met haer na St. Helena te laten varen, om daermede wederom tijdingh te senden off d’ E. Hr. Arnold de Vlamingh met de 4 van haer affgedwaelde costelijcke retour-schepen, Wapen van Hollandt , Prins Willem , Aernhem , ende de Gecroonde Leeuw daer gevonden souden wesen, ende dan haer Ed. op Batavia daervan te adviseren, ende ingevalle daer tael noch teijcken van vernomen wierd (als wanneer men soude meenen seecker te mogen stellen dat se noch achter soude sijn: ‘t sij aen Madagascar off Mauritius om haer van gebedene rampen misschien te repareren) dat men dan oock soude cunnen overleggen off men ‘t selve wel over de gemte. plaetsen na Batavia soude senden ende van haer opsoecken aldaer oock wijders raport²²¹ te geven aen opgemte. haer Ed., Soo is bij ons om te bethonen alsoo genegen te syn tot presteringe van debvoiren ten eijnde gemelt, nae eenige corte deliberatie tot het vertreck van de Zeeridder met haer naer St. Helena gecondescendeert, stellende derhalven gemte. E. van der Laen ordre dat hij datelijck 15 leggers water om watervast te wesen aen boort creegh, ende alsoo terstont zeijlree rakende desen avont met hem noch moghte mede onder zeijl gaen &a.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1662.

[Signed:] Z. WAGENAER.

²²²

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] BRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 248-253.

Saterdagh den {16620415} 15en April 1662.

Navolgende personen gethoont hebbende haer genegentheden tot continuatie, ende dies versocht om wat verbeteringe, eenige vermits tijtsexpiratie, andere uijt andere consideratien, Soo sijn deselve bij den Raedt na goede deliberatie daerinne sodanig tegemoet gecomen ende verbetert als d’ onderstaende actens hun daervan verleent sijn dicterende te weten:

Jochum Blanck van Lubeeck hier te lande gecomen met ‘t schip den Salamander ao. 1655 voor adelborst a 10 gl. per maent, naderhant door den Commandeur ende Raedt alhier verbetert tot op 24 gl. met de qualite van dispencier om de packhuijsen ende magazynen deser fortresse waer te nemen, waerinne als doen al preuve van sijn capaciteijt hadde gegeven, Zedert welcken tijt naer genoegen ende tot volcomen contentement daerinne gecontinueert, ende de soldijeboecken van voorsz fortresse onder opsight van den ondercoopman sr. Roeloff de Man mede gehouden hebbende, wort op sijn instantelijck versoeck ende bequaemheijt jegenwoordigh sonder verbeteringe van gagiegequaljficeert tot²²³ eerste adsistent, mits sijn verbonden tijt daervoor uijt te dienen.

Herman Ernst van Gressingh van Uijtrecht hier te lande gecomen met het schip de Parel ao. 1656 voor thuijnier a 11 gl. ‘s maents, naderhant verbetert tot op 12 gl., welcke zedert het overlijden van den laetsten baes hovenier Jacob Huijbertsz van Rosendael, des Comps. thuijnen ende de verstreckingh der vruchten uijt deselve aen de schepen als baes heeft waergenomen ende daerinne contentement, als oock preuve van sijn capaciteijt geduerende sijn aenwesen alhier in verscheyde occasien thuijnwerck aengaende, gegeven, wort dierhalven op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt in de voorsz qualiteijt als baeshovenier geconfirmeert, ende toegeleijt de volle gagie van vijff en twintig guldens per maent, daer den eersten baes hovenier Hendrick Boom bij de Heeren Bewinthebberen voor aengenomen is geweest, mits daervoor noch drie jaren alhier dienende, verbant en gagie ingaend[e] pmo. Maij aenstaende.

Nicolaes Delbort van Arien hier te lande gecomen met ‘t schip Henriette Louijse voor soldaet a 9 gl. den 10en Augustij ao. 1656, naderhant vermits geduerende ende zedert voorsz tijt, en sijn goede kennisse aen het metselen als knecht sijnde gebruijckt geworden, op den 22en Meert 1660, verbetert tot 13 gl. ‘s maents ende oock zedert het vertreck van den baes metselaer die plaetse tot contentement waergenomen, ende geduerende sijn verbonden tijt die nu oock comen te expireren is, sigh in de voorsz ende andre diensten naerstigh gedragen heeft, wort ten dien insighte op syn versoeck ende vereijschte bequaemheijt tot baes metselaer geconfirmeert onder een beloninge van twintigh guldens ‘s maents, mits gehouden sijnde d’ E. Compe. alhier noch twee jaren te dienen verbant ende gagie 15en Meert deses jaers ingaende.

Christiaen Jansz van Hoesum hier te lande gecomen den 9en Julij ao. 1654 per ‘t schip de Goutsblom voor soldaet a 9 gl., naderhant verbetert tot op 12 gl. als opsiender van Comps. paerdestal, waerinne tot dato goet genoegen heeft gegeven, ende alsoo Comps. paerden beginnen te vermenigvuldigen dat den dienst vrij verswaert, ende vermits over de sorge van den aenqueeck goet contentement geeft, mitsgaders sich wijders wel verstaet, op het dresseren van de paerden ende wes meer dien als de sorgh over Comps. stal is aengaende, Wort ten dien insigte op sijn versoeck ende bequaemheijt geconfirmeer[t] tot stalmeester ende toegeleght een beloninge van vijffthien guldens per maent heden ingaende, ende sijn verbonden tijt daervoor alhier uijt te dienen.

Jaspar de Boye van Brugge bossr. hier te lande gecomen met ‘t jacht Hogelande in April ao. 1659 a 10 gl. per maent, naderhant verbetert voor wagenmakers knecht tot 12 gl. ‘s maents, welcke tot noch sijnen dienst ten genoegen heeft gepresteert, wort bij desen op sijn versoeck ende bequaemheijt als wagenmaker aengenomen voor vijffthien guldens ‘s maents heden ingaende mits daervoor noch twee jaren alhier te dienen.

Jan Jansz van Aernhem, soldaet, hier te lande gecomen in April ao. 1660, met ‘t schip Wapen van Amsterdam a 9 gl. per maent, welcke zedert dien tijt meest in Comps. watercorenmolen, als meulenaer is gebruijckt, ende daerinne goet genoegen heeft gegeven, wort ten insigte van dien swaren arbeijt, met het op en affdragen der sacken &a. als slytagie van clederen, op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt, bij desen toegeleght een beloningh van veerthien guldens ‘s maents mits daervoor sijn lopent verbant alhier als meulenaer uijt te dienen.

Pieter Tobias van Harlingen bootsman hier te lande gecomen met ‘t schip Princes Roijael 22 Meert ao. 1659 a 8 gl. per maent, welcke zedert in Comps. thuijnen als thuijnkneght is gebruijckt, waerin goet genoegen heeft gegeven, Soo wort denselven op sijn versoeck ende vereijste bequaemheijt bij desen als thuijnknecht geconfirmeert onder een beloninge van veerthien guldens per maent mits daervoor noch drie jaren naer d’ expiratie syns eersten verbants (sijnde den 22en Meert deses jaers 1662) alhier te dienen.

Johannis van Asschen van Brussel adelborst hier te lande gecomen met ‘t schip de Gecroonde Leeuw in December ao. 1659 a 10 gl. per maent, en jegenwoordigh gebruijckt wordende vermits syn goede kennisse als cuijper, wort by desen op sijn versoeck ende bequaemheijt voor ondercuijper toegevoeght een verbeteringh in gagie tot op derthien gl. per maent, mits sijn verbonden tijtdaervoor uijt te dienen.

Adriaen Pietersz van Groeningen bossr. hier te lande gecomen met ‘t schip de Parel in September ao. 1661 a 10 gl. per maent, welcke gebruijckt wordende aen ‘t metselen, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheyt voor metselaer aengenomen, onder een belooningh van twaelff guldens per maent heden ingaende, mits daervoor sijn verbonden tijt alhier uijt te dienen.

Francois de Coninck van Gent soldaet hier te lande gecomen met ‘t fluijtschip Leerdam in Augusto ao. 1658 a 9 gl. per maent, welcke zedert ende noch gebruijckt is aen ‘t metselen, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheijt als metselaer toegelegt twaelff gulds. per maent,gagieingaendeprimo Januarij deses jaers1662²²⁴ mits daervoor syn verbonden tijt alhier uijt te dienen.

Laurens Jansz van Delft, soldaet hier te lande gecomen met ‘t fluijtschip Venenburgh in April 1657 a 9 gl. per maent, welcke hem ten genoegen gedragen hebbende, wort op sijn versoeck ende bequaemheijt toegevoegt de qualite van adelborst met een beloninge van thien guldens per maent heden ingaende, mits noch een jaer naer d’ expiratie sijns eersten verbants daervoor te dienen.

Cornelis Willemsz van Liender adelborst hier te lande gecomen 12 Julij ao. 1659, met het schip Orangien a 10 gl. per maent, welcke zedert eenigen tijt de corporaelsplaetse provisionelijck becleet heeft, wort op sijn versoeck ende bequaemheijt by desen in gemte. corporaels qualiteyt geconfirmeert met een beloninge van veerthien guldens maendelijcks, heden ingaende ende verbonden blijvende sijn tijt daervoor uijt te dienen.

Jan Jansz van Munster adelborst hier te lande gecomen met ‘t jacht den Hector 28 Meert 1659 a 10 gl. per maent, welcke zedert meesten tijt gebruijckt is in Comps. paerdestal, om dagelijcx het gras voor de paerden te maijen, als oock de mestwagens te voeren in Comps. thuijnen, ende daer se wijders nodigh sijn; wort ten insighte, dat dien arbeijt wat moeijelyck valt, verbetert tot op twaelff guldens ‘s maents, heden ingaende mits sijn tijt daervoor uijt te dienen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1662.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 254-257.

Dingsdagh den {16620502} 2en Maij 1662.

Dewijle van mijn Heeren de gecommitteerdc Bewinthebberen binnen ‘s Gravenhage vergadert ons aengeschreven ende g’ordonneert wort bij haer Ed. missive van den 30en November 1661 boven ons ordinaris besettingh te lichten noch 100 a 150 soldaten sonder op 20 off 25 min off meer noch te sien &a.; Item oock daerop mijn Heeren de Bewinthebberen ter camer Amsterdam bij derselver aenschrijvens van den 6en December 1661, dat de soldaten die men volgens de gemelte ordre sal lichten sullen dienen te wesen van de cloeckste ende ervarenste, Ende daeronder eenige van de voornaemste officieren om de redenen daer verder bij gedruckt, Ende dewijle over soo veel volcx dan oock verstaen wort wel een hoger chrijghsofficier te vereijsschen als onsen sergeant, hooft van de wijnige militie alhier sijnde, Soo is bij den Raedt goetgevonden tot hooftofficier over de jegenwoordighe versterckt wordende sware militie te lichten den vendrigh Francois Tullekens, nevens noch 2 sergeanten, ende soo veele corporaels als verder nodigh sal gedacht worden: mitsgaders den gemelten Tullekens om te meer ontsagh over soo veel soldaten te hebben, op sijne hoge instantie ende ten insichte dat seer gerecommandeert wort, te benificeren met de qualite van Ieutenan[t],²²⁵ provisioneel sonder verbeteringh in gagie, ende dat tot soo langh de Heeren Meesters over de gemelte militie verder ordre sullen comen te senden, Ende om voornoembden sergeant ten insigte van sijne goede diensten aen de Caep mede wat te animer[en] als oock wegen de nootsakelijckheijt &a., Is goetgevond[en] denselven neffens syne sergeantsplaets tot wag[t]meester te stellen, conform d’ actens hier onder g’insereert:

Op ontfangene ordre van onse Heeren Majores jongst uijt ‘t vaderlant becomen, om noch goet getal soldaten uijt derselver schepen te lichten, en alhier aen landt te nemen, mitsgaders over deselve bequame hooftofficieren te stellen, Soo hebben voor eerst en tot nader ordre den perzoon van Francois Tullekens op 27 April deses jaers per de fluijt Amstelandt in qualite van formeel vendrich alhier g’arriveert, in dese fortresse doen guarniso[en] nemen, om hem voortaen als eerste bevelhebber over dese militie te gebruijcken, Edogh ten aens[ien] deselve liever had willen voort naer India gaen als hier aen lant leggen te blijven, onder voorwenden sijn voirder avance op de mede gebrachte aensienelijcke recommandatien hem aldaer niet ontstaen souw, Soo hebben hem ten dien insigte als op sijn ernstigh versoeck de qualite van lieutenant by provisie sonder verhogingh van tractement toegevoeght op approbatie van de Heeren Meesters in ‘t vaderlant, ofte haer Ed. tot Batavia.

Ten aensien Pieter Evrart van Cruijssart tegenwoordigh sergieant en geruijmen tijt eenigste bevelhebber van de krijgslieden deser fortresse geweest sijnde, ons heeft versocht, dat vermits ‘t avanceren van den vendrig Tullekens totprovisioneel lieutenant²²⁶ hij bij provisie in ‘t selve vacerende vendrigsampt moght vergunt werden te treden, maer omdat als noch (vermits bijsondere redenen) denselven sijn versoeck niet hebben cunnen toestaen, is hem nevens sijn sergeantsbedieningh (ten reguarde van sijn vigilantie en dapperheijt in verscheijde gelegentheden bethoont) oock het waghtmeestersampt deser fortresse met een verbeteringh van twintigh tot vijff en twintigh guldens ter maent toegeleijt dato deses ingaende mits gehouden blijft sijnen verpligten tijt daervoor alhierniet alleen²²⁷ behoorlijck uijt te dienen maer oock voorn. lieutenant als adjoutant²²⁸ allesints voortaen getrouwelijck bij te woonen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] JAN VAN RIEBEECK. 1662.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 258-264.

Dingsdagh den {16620509} 9en Maij 1662.

Omme voortaen soo wel dese aen lant genomen nieuwe als oude soldaten (die wij tegenwoordich t’ samen bij de 250 coppen sterck bevinden) niet alleen tot hun schuldige diensten en in behoorelijcke bant te houden: maer op dat deselve oock neerstig mogen geexcerceert, mitsgaders alle dagen in de wapenen gebracht ende volgens usaet crijgsgebruijck tot de wacht op en aff gevoert werden, is volgens genomen resolutie van den tweeden deser eenstemmigh verstaen dat men den lieutenant monsr. Francois Tullekens als hooft daerover de goede sorgh en toesicht alleen beveelen sal, dienvolgende is als nu deselve tot dien eijnde voor eerst sodanige schriftelijcke order tot sijn reglement en observantie ter handt gestelt als hier onder uijtgedruckt staeth luijdende deselve van woorde te woorde aldus:

ORDER VOOR MONSR. FRANCOIS TULLEKENS, tegenwoordig lieutenant ende hooft over ‘t guarnisoen deser fortresse waer na sigh deselve voortaen sal hebben te reguleeren.

‘Nadien d’ Ede. Heeren Majores in ‘t Patria ons onlangs geleden, hebben gelieven te ordonnere[n] goet getal crijgslieden uijt derselver scheepen (die ordinaire over dese plaets naer India vertrecken moeten) soo veel volck te lichten, ende aen lant te nemen, als tot versterckingh deser tegenwoordigen besettingh souden mogen nodich achten. Ende ten aensien uijt de jongst vertrocken schepe[n] van hier rijckelijck noch eens soo veel soldaten als albereijts hier bescheijden waren aen lant genom[en] ende hier binnen geplaetst hebben, is bij resolut[ie] in dato 2 deser goedgevonden ende gearresteer[t] uwen persoon over alle deselve tot hooft en eerst[e] bevelhebber te stellen ende ingevolge UE. dese weijnige regulen, dienende ten principalen tot onderhoudinge van behoorlijcke krijgsdiscipline voor te schrijven:’

‘Eerstelijck en voor al sal sigh UE. dienen te versien van een pertinente Roll deser oude en nieuwen militaire personen van den meeste[n] tot den minsten toe, doende achter ijders naem aenteijckenen van wat ambacht hy zij off wel eer sijn hanteeringh in Europa mogt sijn gewee[st], op dat deselve niet alleen met de wapenen ma[er] oock bij tijt en wijle d’ E. Compe. eenige ander[e] diensten cunnen doen, gebruijckende hier toe tot schrijver eenen Pieter Claesz van de Velde van Rotterdam die hier toe seer bequaem oordeele en UE. dienstigh wesen sal.’

‘Alle dagen (uijtgenomen de Sondagh) sal UE. voortaen de voorsz oude ende nieuwe soldaten, behalven de gene die dagelijcx met ‘et vee uijtgaen off ander werck doen moeten, door de presente sergianten en corporaels hier buijten op een bequam[e] plaets behoorelijck in ‘t gebruijck der wapenen doen onderwijsen en exerceren op dat deselve niet alleen met verscheijde schietgeweer maer oock met corte en lange piecken bij tijts leeren ommegaen en alsoo bij gelegentheijt als dappere en wel geoeffende krijgslieden mogen bestaen.’

‘De parade sal voortaen niet meer bij donckere avont als dus langh geschiet zij gedaen werden maer sal doorgaens tegens den avondt omtrent tusschen vier en vijff uijren van een sergiant met sijn hellebart onder behoorlycke tromslagh dienen opgevoert, ende t’ elckens niet meer dan eenmael binnen ‘t fort omgemarscheert, verdeelende ten dien eijnde ‘t volck (uijtgenomen de arbeijtslieden die wij voor eerst van dese wacht omdat tegenwoordigh veel te doen hebben noch wat excuseren willen) in drie aensienelijcke trouppen off corporaelschappen om deselve dagelijcx by beurten te laten optrecken en waken, Maer ‘s Sondags sal UE. selffs als voorganger en leijder met al het volck brandende lonten, vliegende vendel en al de tamboers de parade doen en driemael om marscheren, mits de mindere officiers wiens beurte het dan op soo een dagh wesen moght haer waght behoorelijcker wijs waernemen moeten.’

‘De outste sergiant Pieter Evrats blijft UE. voor eerst bij provisie ende tot nader order van onse Heeren Gebieders als de naeste officier bijgevoeght, mits deselve oock daerbenevens het waghtmeesters-ampt deser fortresse becleeden sal, uijtwijsende de acte die hem ten dien fine bij mijn voorsaet den E. Riebeeck met een wijnig verhoogingh van sijn tractement verleent zij, desselfs werck dan sal wesen alle morgen nevens 6 off ten minsten 4 gewapende mannen de poort selffs met tromslagh te openen, ende die ‘s avonts met stille trom weder toe te sluijten. Mitsgaders na het gebed het wachtwoort te ontfangen hetselve om te laten gaen aen die het hebben moeten, ende dan nevens de poortsleutelen weder te rugh te brengen en over te geven aen dien van wien hy sulcx ontfangen heeft.’

‘De rondeganger bij nacht is mijns bedunckens tot noch toe ‘t wachtwoort niet ter behoorlijcke tijt en plaets affgenomen geweest, sal het echter noch voor een corten tijt soo lange aensien totdat een beter en bequamer gebruijck hier toe met UE. als der voirdere officiers advijs sal uijtgevonden hebben.’

‘De ronduijten en de wachten hieromtrent gelegen, hebben eenigen tijt herwaerts vermits de schaersheijt van volck niet na behooren cunnen beseth werden als hebbende noch jongst in d’ een drie, in een ander twee en in een dight hier bij gelegen reduijt genaemt Santhoop (daer nochtans vier sware ysere stucken staen) niet meer dan een eenigh mensch tot desselfs beschermer gevonden, UE. sal dan met den eersten de voorsz wachthuijsen met dubbel getal van volck ende gemelte reduijt (om plaets alhier te winnen) met 15 a 20 man onder ‘t Commando van een corporael off lantspesaet,²²⁹ doen besetten, mits die naest gelegen alle avonden wanneer ‘t hun beurt sal wesen hier in ‘t fort sullen comen de parade helpen doen.’

‘De Ruijterwacht by voorn. E. van Riebeeck ingevoert, wort by ijder een geacht voor d’ E. Compe. een seer goet en dienstigh werck te wesen, UE. sal dan deselve altemets gaen visiteren en vernemen off deselve oock hun schuldigen plicht betrachten hun geweer, paerden en paerdetuijgh behoorelijck onderhouden, en wat wijders noch all daeraen vast moght zijn.’

‘De Hottentoos ofte Caepmans die tot noch toe is vergunt geweest uijt en in te gaen, ende wijders toegelaten blijft noch alsoo vrij te mogen doen sal UE. geensints gedoogen, dat deselve van onse guarnisoenhouders ofte matrosen uijt dertelheijt off nietige oorsaken voor swarte stinckende honden gescholden, veel minder geschopt, gestooten off geslagen mogen worden, alsoo ons sulcx d’ E. Heeren Meesters in ‘t vaderlandt op ‘t hoogste recommanderen om dese arme menschen daer door niet t’ eenemael van ons affkeerigh en vlugtigh te maken.’

‘In ‘t administreren van Justitie sal UE. over cleijne militaire transgressien sommige met eenige uren lanck na malcanderen op schiltwacht te planten andere met eenige goede stucken van achteren toe te tellen vermogens zijn te straffen, maer die geene die op schiltwacht souden mogen geslapen, malcanderen swaerlijck gequetst, in duel gevochten, eenich verraet off ander swaer delict begaen hebben, sal UE. niet conniveren maer sulcx terstont aen den Commandr. off in desselffs absentie aen den fiscael deser plaetse bekent maken, ten eijnde met goede order en behoorelijcke raetsplegingh hierin can gegaen en gehandelt werden.’

‘Met den constabel en sijn volck als oock met alle de arbeijtslieden en chialoupsgasten sal sigh UE. niet hebben te bemoijen, alsoo over deselve de Messieurs Roeloff de Man en Abraham Gabbema gestelt zijn, die deselve rouwe gasten tot noch toe aen haer schuldigh werck en in goede devotie wel hebben weten te houden.’

‘Ende alsoo ick voor ditmael wijders niet te recommandere vinde, sal ick desen affbreken en UE. met dese opgeleijde nieuwe chargie veel gelucx en des alderhoogsten Zegen toewenschen.²³⁰ ‘

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 268-269.

Maendag den {16620515} 15en Maij 1662.

Aengesien wij ons jegenwoordigh van bequame wooninghen hier in ‘t fort al Vrij verlegen vinden, omdat het nieuwe Crijgs-volck (dat jongst uijt vier onser schepen gelight ende aen lant genomen hebben) niet behoorlijck cunne logieren, off een drooge rustplaets geven, Soo is te deser vergaderingh na voorgaende goed overlegh ende genomen advijs onser werckbaesen eenpaerigh verstaen ende gearresteert, dat men met de aldereerste gelegentheijt de oude rijge steene huijsgens wedersijts van de poort hier binnen ‘t fort staende, een weijnigh sal hebben te verhoogen, om alsoo boven meer ruijmte te gewinnen in sulcker voegen dat de muer die dicht achter de aerde wal aencompt noch acht en die van voor met de front tegens dit pleijn staet drie voeten hooger sal moeten opgehaelt werden, om alsoo bequaemelijck in plaets van dit brantvaerdige stroije decksel dat ‘er nu op leijt een goed dicht steene affdack daerover te brengen gelijckerwijs tegenwoordigh alle de huijsen hier binnen ‘t fort staende sodanigh gedeckt en versien staen; de deurcossijns sullen op de achtermuer gebracht en eguael met de wal over eijnt geset werden op dat men van deselve vier a vijff trappen afftredende, gemackelijck daerin op de oude solder comen kan, als wanneer na voltrocken werck d’ eene helft van die solder voornemens sijn te gebruijcken tot een wapen-camer ten eijnde in deselve all het schoone geweer van roers,²³¹ snaphaens, carrebijns en voornamelijck de 103 paer pistolen met haer hulsters (die ons d’ E. Heeren Majores nevens eenige nieuwe zadels, toomen en voirder paerde-tuijgh uijt ‘et vaderlandt hebben gelieven toe te senden) ordentelijcker wijs can opgehangen, dagelijcx daerna gesien en behoorelijck onderhouden werden, vermits ‘t meeste deel van ‘t voorsz geweer tot noch toe bij gebreck van ruijmte in de eijgenste cassen soo als die ontfangen zijn, ongeopent hebben moeten laten berusten. Maer de ander solder die van de poort naer de punt de Walvis toeloopt, sal nootsakelijck soo drae onder dack gebracht zij aen eenige officiers en soldaten tot derselver lijffsbergingh en rust plaets: soo lange dienen overgegeven tot dat ons deselve weder affgenomen en wijders naer India versonden sullen werden, als wanneer ons de gemte. plaets om graenen off andere goederen daerop te bergen evenwel seer nut en dienstigh wesen sal.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] F. TULLEKEN.

²³²

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 268-269.

Maendag den {16620522} 22en Maij ao. 1662.

Uijt goede insichten dat al het volck soo wel soldaten als arbeijts-lieden alhier bescheijden voor desen bij dage veel hebben moeten arbeijden ende by nacht waken, is deselve geruijmen tijt herwaerts, alle morgen aen ijder een, een halff mudgen brandewijn off Batavise-arrack uijtgereijckt geweest, Maer om dat wij sulcx vermits de veelheijt van ‘t volck (dat nu jongst daerbij becomen hebben) langer soo doende niet gaende houden cunnen, off souden ons metter haest van dien dranck t’ eenemael destituijt bevinden, is de voorsz morgengift nu omtrent een maent geleden weder affgeschaft, en geheel gestaeckt gebleven, Echter naderhant van de opsienders, als den opperchirurgyn deser plaetse zamen over het sieckenhuijs gestelt, verstaen hebbende dat ‘er tegenwoordigh veele van de voorsz nieuwlingen (vermits dit onguire, koude, regenachtige weer) dagelijckx invielen en alle na ‘t sieckenhuijs gebracht wierden sulcx ‘t selve daervan bijna vervult was,

Soo is verstaen om de voirdere soo veel mogelijck op de been en bij goede gesontheijt te houden dat men de uijtdeijlingh van brandewijn weder ter hant nemen, en voortaen hooft voor hooft drie halfjes ‘s weecks genieten laten sal te weten op Sondagh, Dingsdagh en Donderdagh elcke reijs een halfje, mits dat een ijder ‘t selve voor de balie comen uijtdrincken en niet wegdragen off opsamelen moet.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] F. TULLEKEN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 274-275.

Saterdagh den {16620603} 3en Junij 1662.

Germerckt Leendert Cornelisz van Sevenhuijsen tegenwoordigh baes over de vrije houtsagers alhier, sijne saken eenigen tijt herwaerts al vrij wat heeft laten verboten gaen, mitsgaders desselfs huijs, staende omtrent het bos van sijn aengeweesen houthackerije, bijna laten vervallen, ende na sijn Zagerije weijnigh off gants niet meer omgesien, Hebben wij deselve eenige dagen geleden de oorsake van sijn nalatigheijt en schadelijck versuijm hierin affgevraeght, waerop hij tot sijn verschooningh niet anders heeft weten bij te brengen, als dat hij door ‘t versterven en verloopen van al sijn slaven rechtevoort in arremoede vervallen wesende, sijn kneghts langer niet meer betalen, en dierhalven deselve oock niet meer in behoorlijcke bant houden can, Dienvolgende versochte seer ernstelijck dat wij hem van sijn voorsz ampt ontslagen, en voirder toestaen wilden dat hij met de eerste gelegentheijt na Batavia vertrecken moght, Op welck versoeck bij ons behoorelijck geleth wesende, hebben gemelte baes nevens alle sijne knechts, heden voor ons doen roepen ende deselve wijders affgevraecht na de gelegentheijt van sijnen staet, off wat in off uijtschulden hij noch wel soude mogen hebben, mitsgaders van wien hij die reghtmatigh te eijsschen en aen wien hij die eijgentlijck te geven had, ‘t welck naer ontfangen goet schriftelijck bescheijt wij bevonden hebben dat die over en weer loopende schulden seer weijnigh comen te differeren, echter hebben niet geraden geacht de voorn. man wijders t’ animeren om bij sijn ampt in voorsz houtzagerije te continueren, ten aensien deselve sigh niet alleen merckelijck bij sijn volck door sijn sloffigheijt in kleijnachtingh gebracht maer oock soo nu als dan door desbauche²³³ (gelijck hij selffs bekent) sodanigh vergrepen heeft dat hem nu buijten alle lust gelijck als versuft en verweesen staende, langer hiertoe onbequaem bevinden, Soo is ‘t dat eenparigh verstaen en goetgevonden hebben, deselve sijn versoeck toe te staen om hem met de eerste gelegentheijt in sijn oude qualiteijt van scheepstimmerman, en soodanige gagie als in ‘t vaderlandt bedongen en uijtgebracht heeft, wijders naer Batavia te laten vertrecken, onderentusschen sullen wij desselfs knechts (die noch vier hondert twee-en vijfftigh gulden aen verdient arbeijtsloon van hem hebben moeten) voor eerst uijt ‘s Comps. cassa betalen, en daer en tegen weder inhouden ‘t geen hier noch van eenige vrijeluijden als van ons Comps. wegen over geleverde plancken en andere houtwercken rechtmatigh is competerende, als wanneer vertouwen dat d’ een off d’ ander persoon, wel haest uijtvinden sullen die dit noodige werck tot groot gerief alder ingesetene alhier met meer lust en ijver weder ter handt nemen en beter vervolgen sal.

Ende alsoo in gemelte Leenderts dienst eenen Torckel Troensz van Laerwyck eenigen tijt geleden door ‘t vellen van een boom syn been gebroken heeft ende langer tot sodanigen swaeren werck onbequaem bevonden wort, Is mede verstaen denselven weder in Comps. dienst aen te nemen met al sulcken gagie als uijtgebracht heeft om deselve voortaen in des Comps. thuijn alhier off daer hem best toe gebruijcken cunnen, wat lichter werck te geven.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] F. TULLEKEN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 274-275.

Dingsdagh den {16620613} 13en Junij 1662.

Het fluijtscheepje genaemt de Zee Ridder op den 6en deser van St. Helena met egheen ander noch troostelijcker bescheijt geretourneert zijnde, als dat d’ Ede. Heer Admirael de Vlaming van Outshoorn, met de achtergebleven vier kostelijcke retourscheepen, aldaer noch niet vernomen was, hebben verstaen dat ‘t selve met de eerste gelegentheijt na de Houtbaij omtrent 7 mijlen zuijt westwaert van hier gelegen te senden, om ons goede partije benodigt brant en timmerhout van daer te haelen, ten insichte ‘t selve dogh niet eer weder te rugh na Batavia versenden cunnen voor en al eer het Velthoentje (dat onse Heeren Meesters in het vaderlandt al in December verleden jaer zijn voornemens geweest met verscheijde behoeftigheden voor dese plaets herwaerts te senden) sal verscheenen wesen, Ende alsoo wij eenigsints beducht zijn, dat den schipper Steven Foran op ‘t voorsz fluijtje bescheijden, syn volek langer door syn ongebonden ergerlijck leven (gelijck ons dierhalven schier dagelijcx clachten voorcomen) sal cunnen in bedwangh houden: Soo is insgelijcks verstaen dat den fiscael sr. Abraham Gabbema mede gaen, ende geduerende dit corte reijsje ‘t oppergesagh boven voorn. schipper hebben sal.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] F. TULLEKEN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 276-279.

Donderdag den {16620615} 15en Junij 1662.

Alhoewel bij den vertrocken E. Commandeur Jan van Riebeeck, ende den Raet deser fortresse voor desen uijt goede insichten aen eenige behoefftige vrijelieden alhier is vergunt ende toegestaen geweest dat deselve uijt ‘s Comps. Magazijn verscheijde vivres tot wat minder prijs als die ordinaire vercocht werden, hebben mogen halen en deselve met cleijnder gewicht en maet aen de gemeene man die dagelijcx daerom quamen met een weijnigh winst weder uijtventen, maer omdat men naderhant heeft ondervonden gehadt, dat ‘er sommige van die schraep-achtighe borgers tegens de goede intentie en order daerop beraempt, de voorsz vivres soo lange hebben opgeleijt en wegh gesteken gehadt, tot dat de scheepen uijt India alhier verscheenen waren, als wanneer sijlieden haer deselve met meerder voordeel onder ‘t gemeene scheeps als dit guarnisoens volck hebben weten quijt te maken, is ‘t voorsz gemeen gerieff t’ eenemael weder affgeschaft, ende zedert noijt meer ter hant genomen geweest. Evenwel nochtans de voorsz nootsakelijckheijt by ons de novo weder ingesien en overwogen wesende, hebben niet cunnen oordeelen dat ‘et gemelte gerieffelijcke goede werck om voorverhaelde oorsaeck halven langer behoorde gestaect te blijven, ten aensien tegenwoordigh ‘t guarnisoen alhier noch wel eens soo sterck bevinden, als ‘et doenmaels geweest zij, want het comt deselve soo wel als ons niet dagelijcx gelegen, is oock onmogelijck dat ijder een van een heel off halff pont vleijs off speck off een heel off halff mutsgen olij off azijn een brieffje langen en daermede stracx na de packhuijsen senden cunnen, Ende dewijle ons oock van den oppercherurgijn deser fortresse, diversche malen is waerschouwender wijs bekent gemaeckt, dat de meeste menschen die met bloedigen affganck gequelt worden (waervan tegenwoordigh ‘t sieckenhuijs bijna vervult is) voornamelijck tot die plaegh comen te vervallen, omdat deselve de vis dogh voor al de rogh (die syluijden by laegh water, van onder en tusschen de klippen weten van daen te halen) soo slegs²³⁴ gekoockt, bij gebreck van booter, olije off ander bequame vettigheijt schier dagelijcx tot haer spijs gebruijcken, Om welcke voorverhaelde als verscheijde andere goede insighten, wy nu weder verstaen ende vastgestelt hebben, ‘t voorsz vervallen werck met den eersten weder op te rechten ende deselve commoditeijt wijders aen een ijder die se begeert na de gestalte van sijn beurs te laten genieten.²³⁵ Ende naerdien wij bevinden dat seker borger en kleermaker alhier genaemt Elbert Dircx met sijn voorsz ambacht hem noch sijn vrouw en kinderen langer niet wel onderhouden can, omdat hem door de veelheijt der snijders (die rechtevoort onder de militie te vinden zijn) ‘t broot genoegh uijt de mont gehouden wort: Soo hebben deselve om redenen voorsz als op sijn ernstigh versoeck ‘t gemelte Benifitie van eenige vivres met de kleijne maet en gewight te verkoopen alleen en niemant anders toegestaen, om voor ‘t eerst tot een proeff maer een weijnigh al sulcke vivres uijt ‘s Comps. magazijnen tegens sodanigen prijs te halen, ende buijten weder uijt te venten als hier onder aengewesen wort, te weten:

Olijven olij tot 15 stuijvers ende	} d' kan ijder van 8 mutsjes.
azijn tot 8 stuijvers
Hollantse booter tot 10 stuijvers 't pont.
Gesoute vleijs tot 5 stuijvers ende	} iider pont
gesoute speck tot 5 stuijvers

Olijven olij tot 15 stuijvers ende	} d' kan ijder van 8 mutsjes.
azijn tot 8 stuijvers
Hollantse booter tot 10 stuijvers 't pont.
Gesoute vleijs tot 5 stuijvers ende	} iider pont
gesoute speck tot 5 stuijvers

Des sal den voornoemden Elbert Dircx deselve provisien ‘t sij hier scheepen ter rheede leggen off niet, geensints vermogen op hoger prijs te stellen als hiernaer uijtgedruckt staet te weten:

Olij van olijven 't mutsje tot 2 1/2	} stuijvers
Azijn 't mutsje tot 1 1/4
Boter tot 12 stuijvers	} ijder pont.
Gesoute vleijs tot 6 stuijvers
Gesoute speck tot 6 stuijvers

Olij van olijven 't mutsje tot 2 1/2	} stuijvers
Azijn 't mutsje tot 1 1/4
Boter tot 12 stuijvers	} ijder pont.
Gesoute vleijs tot 6 stuijvers
Gesoute speck tot 6 stuijvers

Ende bij aldien deselve hierin t’ eeniger tijt contrarie gedaen te hebben bevonden en overtuijght wort, sal deselve daeronder niet alleen die boete die er toe staet affgenomen, maer oock dese vercregen voordeeltjes weder ontrocken en aen een ander (die beter daertoe dienen moght) gegeven worden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] F. TULLEKEN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 280-282.

Woensdag den {16620705} 5en Julij ao. 1662.

De hoveniers en de slaven (die tegenwoordigh buijten onder ‘t geberchte in des E. Comps. bogaert bescheijden zijn) ons diversche malen te kennen gegeven hebbende dat in haer woonhuijs (in deselve thuijn voor aen de gemeene heerewegh staende) door ouderdom nu soo vergaen en leek geworden was, dat haer in dit regen-mousson en koude weer langer daerin te blijven niet behelpen en conden, dierhalven versochten gants ernstelijck dat haer ‘t selve doch met den eersten weder wat versien en woonbaer gemaeckt mocht werden, Maer omdat wij na genomen visite bevinden dat aen ‘t selve oude stroijehuijs met helpen en verbeteren weijnigh off niet te doen sal wesen, Is na goed overlegh hierin eenpaerigh verstaen en vast gestelt ‘t gemelte oude vervallen huijs voorts onder de voet te laten halen ende de kleijne steene redout Coornhoop (die weijnigh meer dan een musquetschoot daervandaen gelegen ende geruijmen tijt als langer ondienstigh oock onbeset gelaten zij t’ enemael aff te breken mitsgaders van de steenen, hout en ijserwerck dat ‘er affcomen moght, daerentegen een ander woonhuijs in gemelte thuijn, daervan soo groot boven met een verdiepingh te begrijpen, als de voorsz oude materialen hiertoe sullen strecken en toereijcken willen, als wanneer nae volbrachten werck ‘t onderste gedeelte van ‘t selve tot gebruijck van gemelte thuijniers sullen overgeve ende boven een verslooten solder off camer voor ons selffs bewaden²³⁶ cunnen, op dat wij wanneer somtijts de bossen off bouwlanden in regen en wint doorcruijssende altijt ‘t sij bij dagh off nacht, een beter schuijl en rust-plaets (als dus langh gehad) aldaer cunnen vinden, te meer onse arbeijts-lieden voornamelijck metselaers voor tegenwoordigh door gebreck van steen aen geen ander noodiger werck als hier toe stellen cunnen.

Wijders is oock te deser vergaderingh verstaen dat men voortaen onsen outsten sergiant ende tegenwoordigh waghtmeester deser fortresse genaempt Pieter Evrart het commando in plaets van den provisionelen lieutenant Francois Tullekens (die vermits sijn impotentie als op sijn eijgen versoeck op den derden deser per Walcheren na Batavia hebben laten vertrecken) bij provisie over dit guarnisoen soo lange te deffereren, totdat hierin veranderingh in sijn perzoon gedaen mocht werden, mits deselve soo lange van de dagelijcxe wacht te helpen opvoeren geexcuseert blijven, en eenelijck daerbenevens sijn voorsz wachtmeestersampt ex-erceren sal.

Aldus gedaen ende geresolveert ten dage ende jare als boven, in ‘t Fort de Goede Hope.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 283-284.

Saterdag {16620819} 19 Augusto 1662.

Hans Ras van Angel jongman out 26 Jaren vrij lantbouwer alhier, sich in trouw-belofte hebbende begeven, met Catharina Ufftincx van Lubeeck weduwe out 21 jare, bescheijden geweest op het hier jongst aengewesen schip Hoff van Zeelandt , Ende dies te samen in Rade verscheenen, versoeckende omme met den anderen in den H. egten staet wettelijck te mogen werden bevestight, mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen dat haer eerste geboth morgen na ‘t sermoen mogte affgecondight worden, Soo is bij den Raedt (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beijde liber ende vrije personen waren, welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaringe onder presentatie van eede ijetwes dienaengaende uijtstaende hadden) goetgevonden dese luijden haer billick versoeck te consenteren, mitsgaders ten dien fine op morgen naer ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens, haer eerste affcundinge te laten doen, ende alsoo vervolgens alle Sondagen tot de derde incluijs, omme als dan naer de laetste affroepinge de solemnisatie wettelijcken te laten geschieden, ende met de trouw publyckelijck voort te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. W AGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 285-286.

Maendagh {16620821} 21 Augusto 1662.

Dewijle wij ‘t fluijtscheepje de Zee-Ridder voortaen wijders geen ander noch nodiger diensten alhier cunnen laten doen, als ons soo nu als dan partije schelpen tot ‘et branden van kalck van ‘t Robbeneijlandt te halen, gelijck ‘t selve tegenwoordigh daerom uijt, en noch daermede besigh zij, Is te deser vergaderingh verstaen, dat wij ‘t gemelte scheepje over een dagh 7 off 8 ten langsten, weder van hier na Batavia sullen laten vertrecken, en die wederom reijs over de eijlanden Madagascar en Mauritius laten nemen, om als voren de als noch vermiste kostelijcke vier retourschepen, ‘t Wapen van Hollandt , Aernhem , Prins Willem en Gekroonde Leeuw met d’ Ede. Heer Admirael de Vlaming en voirdere vrunden op al sulcke plaetsen en in sodanige baijen aldaer op te soecken, als d’ opperhooffden daervan voorschrijven en instrueren sullen, met vertrouwen, dat op d’ een off d’ ander plaets misschien, alle off eenige van die verstroijde scheepen, en rampsalige menschen, wel sullen aen te treffen wesen, ende met sulcke blijde tijdingh noch voor ‘t vertreck der aenstaende retourvloot op Batavia cunnen comen, gelijck haere Ed. aldaer onse voornemen dienaengaende, bij onse jongste missiven in dato den laetstenJunij²³⁷ en elffden Augustij per de schepen Walcheren , en ‘t Hoff van Zeelandt al reede aengeschreven en bekent gemaeckt hebben. Tot dien eijnde sullen ‘t gemelte scheepje met den eersten behoorelijck doen mannen en de novo voor 4 off 5 maenden van alle nootdruften laten versien.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 287-289.

Woonsdag {16620830} 30 Augusti 1662.

Alhoewel wij op den 2len deser bij genomen resolutie ge-arresteert en vastgestelt hadden, ‘t fluijtscheepje de Zee Ridder als nu weder te rugh na Batavia te senden, en desselfs weegh over d’ eijlanden Madagascar en Mauritius te laten nemen, om redenen, bij voorsz onse resolutie uijtgedruckt, Soo hebben ‘t selve echter uijt verscheijde nadere insichten nu niet cunnen laten vertrecken, principalijck omdat ons gisteren bij behouden aencompste van ‘t oorlogs-schip de Koghe uijt ‘et Patria, door de vergaderingh van de E.E. Heeren Seventhiene bij missive van 28 Februarij jongstleden uijt den Haagh geschreven, nader bekent gemaeckt zij, dat wij behalven ‘t voorn. schip en ‘t fluijtje Velthoen (tegenwoordigh beijde hier ter rheede leggende) noch ses scheepen, te weten, Rhijnlandt , Orange , ‘t Wapen van Zeelandt , Kennemer-Lant , Vlaerdingen en ‘t galjot ‘t Waterhoen hier aen de Caap te verwachten hadden, om daermede seker notabel oorlogsdesseijn op onse algemeene vijanden de Portugesen in India onder ‘t beleijt van den E. Huijbert La Resse²³⁸ te ondernemen, ende alsoo welgemelte Heeren gaern souden sien, dat het voorsz exploit hoe eer hoe liever begonnen en uijtgevoert mocht werden, sonder dat men lange na een off twee scheepen die op de herwaertsreijs mochten comen te verachteren, soude hebben te wachten, In welcken geval dan ‘t meergemelte Zee Ridderken in plaets van al sulcke laet verschijnende schip off scheepen, onderentusschen tot versterckingh van vooraengetogen vlooth soude cunnen dienen, dewijle ons oock gemelte Heeren Majores op het ernstigste recommanderen dat dit voorhebbende effort soo veel mogelijck most werden gesecreteert, op dat ‘et selve bij paresce van Engelse off France scheepen alhier niet ontdeckt mocht werden, hebben wij ons dies te meer bewoogen gevonden, de voorsz reijs met het veelgemelte scheepje na Madagascar te laten doen, voor ditmael te staken, ten aensien die binnencust tegenwoordich noch op drie diversche plaetsen van de Francen, domicilie gehouden wort daer d’ onse wellicht bijcomen en tegens deselve veel onnut verhael dienaengaende doen mochten, gelijck matroos gewent is en sich al reede hooren laet, dat ‘et soo off soo een plaets gelden sal, dies hebben raetsaemst geacht het selve scheepje soo lange bij ons te houden totdat gemelten E. Commandeur La Resse alhier sal verscheenen weesen als wanneer bij behoorelijcke raetspleegingh met deselve wel wijders disponeren sullen, werwaert uijt het dickmaels genoemde navet ten meesten dienste der Generale Compe voirder dienen te gebruijcken.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, p. 290.

Sondag den {16620903} 3en September 1662.

Naer ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens desen voormiddagh sonder eenige de minste verhinderinge volgens Christelijck gebruijck de derde affroepinghe sijnde gepasseert, van de ondertrouwde personen Hans Ras van Angel Vrij lantbouwer alhier, ende Catharina Ufftincx van Lubeeck, ende ons niet voorgecomen wesende waerdoor deselve in haer voorneemen soude cunnen off mogen werden getardeert off beleth, Soo is bij den Raedt verstaen achtervolgende resolutie van den 19en des verleden maents Augustij de voirder solemnisatie van de trouw in den name des Heeren te laten voortgaen, ende ten dien eijnde oock goetgevonden, op dat alles wettelijck ende met goede ordre tot Godes meeste eere magh toegaen, de gemelte solemnisatie (alsoo geen predicant hebben) door den Secretaris van onsen Raedt, voor alle den volcken in openen raetcamer te laten bedienen, gelijck sulcx op dato na ‘t lesen des sermoens in den name des Heeren dan openbaer ende wettelyck geschiet ende g’effectueert is.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] HENDR. LACUS, Secrets.

C. 2, pp. 291-293.

Saterdag den {16620909} 9en September 1662.

Vermits door de drooge tijt, die nu begint te naken, de wegen bequaem ende reijsbaer worden, om wederom een lanttocht te cunnen doen naer de vreemde volckeren genaemt de Namaquas (in Februarij des verleden jaers al opgevonden, en zedert naer deselve noch twee vruchtelose tochten gedaen, door dien als doen verder lantwaerts in naer de revier van Vigitimagna waren geweken, doch eevenwel met de laeste tocht noch soo verde geweest, dat se maer een dorre santheijde van omtrent 20 mijlen behoeffden te passeren om aen deselve groote revier te geraken, die met diversche vastigheden ende steden van noch andre natien en volckeren beseth was, volgens de caerten daervan zijnde) ende dat sigh jegenwoordigh diversche curieuse lieffhebbers vrijwilliglijck wederom presenteren die tocht temogen²³⁹ hervatten, op hopeningh²⁴⁰ dat die vaste plaetsen ende vreemde volckeren (daer lange naer gewenscht hebben) nu wel weder bijcomen sullen, Soo is sulcx d’ E. Heer Huijbert de Lai Resse Commandeur ende Commissaris deser plaetse in Rade behorelijcker wijs voorgedragen, als oock mede gecommuniceer[t] dat onse Heeren Majores in ‘t Patria ons soo instantelijck recommanderen, geen tijt te laten verloren gaen, om dit rijck van Afrika progressivelijck nader en nader te laten ontdecken, dienvolgende heeft den Raet verstaen, dat men die reijse in Godes naem tegen ‘t uijteijnde van dese maent, ofte ten langsten in ‘t begin van de toecomende, maent, sijn voortganck sal laten neemen, ende dat men ondertusschen uijt de aengebodene liefhebbers de bequaemste nevens een vigilandt opperhooft sal uijtkiesen, die alle tot soo een sware ende penibele reijse dienstigh moghten zijn, ende verders alles tot die reijs gereet te laten maken &a.

Wijders in Rade verscheenen sijnde eenen Cornelis Willemsz Caep van Enckhuijsen jongman bescheijden op het hier jegenwoordigh ter rheede leggende schip de Coghe , welcke sich in trouwbelofte hebbende begeven met Hester Pinje uijt ‘s Gravenhage jongedochter, mede bescheijden op voorsz schip, versoeckende omme met den anderen in den H. eghten staet wettelijck te mogen werden bevestight, mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen, dat haer eerste geboth morgen na ‘t sermoen mochte affgecundigt worden. Soo is bij den Raet voorsz (niet anders hebbende cunnen verneemen als dat beijde liber ende vrije personen waren, welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaringe onder presentatie van eede ijetwes dienaengaende uijtstaende hadden) goetgevonden dese luijden haer billick versoeck te consenteeren, mitsgaders ten dien fine op morgen naer ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens, haer eerste affcundinge te laten doen ende alsoo vervolgens tot de derde incluijs, omme als dan naer de laetste affroepinge de solemnisatie te laten geschieden, ende met de trouw publiquelijck voort te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] HUIJBERT DE LAIRESSEN.

²⁴¹

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] WILHEM VOLGER.

²⁴²

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 294-299.

Donderdag den {16620922} 22en September 1662.

Niet tegenstaende onlanghs bij resolutie van 21 Augusto laatst verstaen is dat men het fluitje de Zee Ridder vermits hier niet meer te doen hadde, als hebbende sijn voijagie naer St. Helena volbracht, wederom soude over Madagascar ende Mauritius versenden naer Batavia omme te sien off de vier achtergebleven retourscheepen aen die eijland[en] mochten weesen ofte geweest waren, ende daervan dan rapport te doen aen de Heer Gouverneur Generael ende Raden van India, welcke resolutie weder met een ander op den 30en daeraenvolgende is gestaeckt, bij de aencomste van het schip de Coghe die tijdingh bracht datter een seer notabel desseijn voorhanden was, met een vlooth scheepen die alle dagen te verwachten waren waerover d’ E. Heer Huijbert de Lai Resse als Admirael commandeerde ende met eenen Commissaris deser plaetse soude zijn, om welcke oorsake als doen is geresolveert ‘t selve scheepje tot de aencomste van voozsz Hr. Admir[ael] hier te laten blijven, omme ingevalle bij achterblijvingh van eenige scheepen, noch tot het desseijn ofte andersints soo ‘t moghte verstaen worden te gebruijcken, Soo is naer rijpe deliberatie verstaen dat ‘et voorsz scheepje de Zeeridder met deese vlooth sal mede gaen, principalijck uijt oorsake dat tot noch versteken zijn van de conjungatie des welbemande en oorlogs versiene schips Orangien , ende dienvolgende tot verstercking deser vloothe seer nootsakelijck dient.

Wijders in Rade eenige perzonen versocht hebbende bij requeste omme verbeteringh, Is mede verstaen deselve te benificeren, soo ende sulcx als d’ onderstaende actens haer verleent zijn dicterende:

Abraham Gabbema uijt ‘s Gravenhage hier te lande gecomen met ‘et fluijtschip de Vogelesang den 2en December 1656 voor adelborst, welcke zedert den voorsz tijt is gebruijckt in ‘t soldijecomptoir ende naerderhant²⁴³ door goede comportementen verbetert bij d’ E. Hr. Pieter Sterthemius tot boeckhouder ende fiscael, ende met eenen de last opgeleijt, omme opsight te hebben op alle des Comps. werkvolck alhier, waerinne sigh ten genoegen vigilant heeft gedragen, wort dienvolgende op sijn versoeck ende bequaemheijt toegeleijt de qualiteijt van ondercoopman met een belooninge van veertigh guldens ter maent, mits noch vijffjaren naer dato deses verbonden sal wesen, daervoor te dienen, verbant en gagie heden ingaende.

Hendrick Lacus van Wesel, hier te lande gecomen met ‘t schip Orangien 11 Julij ao. 1659 voor adelborst, ende zedert door goede comportementen g’avanceert tot adsistent, wort de novo op sijn versoeck ende bequaemheijt ten reguarde van de goede getuijgenissen sijnes diensts, wederom verbetert ende toegeleijt de qualiteijt van boeckhouder ende Secretaris, met een belooningh van dertigh guldens ter maent ende ondercoopmans tractement, heden ingaende mits noch drie jaren nae expiratie sijnes eersten verbants daervoor sal hebben te dienen.

Pieter Evrart van Cruijssart hier te lande gecomen met ‘t fluijtschip de Harp ao. 1658 voor corporael commandant, welcke zedert is g’avanceert ten insighte van syn capaciteyt tot sergeant, ende naderhandt tot wachtmeester, wort wederom op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt gevoirdert tot vendrich, met een belooningh van ses en dertig guldens ter maent, mits van heden af noch gehouden sal zijn vijff jaren d’ E. Compe. te dienen.

Jochim Blanck van Lubeeck hier te lande gecomen met ‘t schip de Salamander ao. 1655 voor adelborst, naerderhant eerst verbetert tot op vier en twintigh guldens als dispencier, omme de packhuisen ende magazijnen deser fortresse waer te neemen, ende daernaer verleent de qualiteijt van eerste adsistent, zedert welcken tijt contentement sijnes diensts heeft gegeven, wort op sijn versoeck ende vereijschte bequaemheijt wederom toegeleijt de qualiteijt van boeckhouder met een belooningh van dertigh guldens ter maent, mits noch drie jaren naer ‘t uijteijnde sijnes verbants d’ E. Compe. daervoor sal hebben te dienen.

Cornelis de Cretser van Cuijlemborgh hier te lande gecomen met ‘t schip ‘t Wapen van Hollant in Junij 1661 voor adelborst welcke zedert in ‘t soldije comptoir is gebruijckt ende aldaer preuve van sijn capaciteijt gegeven, wort op sijn versoeck ende ver-eischte²⁴⁴ bequaemheijt gevoirdert tot adsistent, met een belooningh van achthien guldens ter maent gagie heden ingaende, mits gehouden sal sijn d’ E. Compe. van nu aff noch vijff jaren daervoor te dienen.

Jan Duijnsbergen uijtten Haagh hier te lande gecomen met ‘t jacht den Hector in Meert 1659 dewelcke zedert is gebruijckt alhier op ‘t comptoir ende preuve van ‘t voeren der pen heeft gegeven, wort op sijn versoeck ende bequaemheijt gebenificeert met de qualiteijt van adsistent met een belooningh van achthien guldens ter maent mits gehouden sal sijn d’ E. Compe. noch vijff jaren van heden af daervoor te dienen. Gagie ende verbant heden ingaende.

Carel van Opdorp van Cuijlemborgh hier te lande gecomen met ‘t schip ‘t Wapen van Hollant in Junij ao. 1661, voor jongen a 6 gl. ter maent welcke zedert aen de pen is gebruijckt, ende daeringenoegen²⁴⁵ gegeven, wort op sijn versoeck ende bequaemheijt toegeleijt de qualiteijt van jongh adsistent, met een belooningh van twaelff guldens ter maent, ende gehouden te zijn van nu af d’ E. Compe. noch vijff jaren daervoor te dienen, gagie ende verbant heden ingaende.

Hans Michiel Wolff van Straesborgh hier te lande gecomen met ‘t schip Amersfoort 16 Februarij deses jaers voor adelborst welcke zedert in des E. Commandeurs combuijs is gebruijckt als kock, ende ten insichte dat aldaer vrij wat veel te doen valt, met den aenloop der opperhooffden van de aff en aencomende schepen, In welcken dienst goet genoegen geeft, wort op sijn versoeck ende bequaemheijt verleent een gagie van achthien guldens ter maent, heden ingaende, mits als kock noch 5 jaren naer dato deses daervoor sal hebben te dienen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] HUIJBERT DE LAIRESSEN.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] WILHEM VOLGER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 300-301.

Vrijdag den {16621006} 6en October ao. 1662.

Ten aensien den predicant Johannes Junius op de reijs uijt ‘et vaderlant herwaert aen in ‘t schip Kennemerlant op den 1en September des verleden maents (even soo als ‘t gemelte schip binnen dese baij quam zeijlen) in den Heere gerust en des anderen daegs hier aen lant Christelijck ter aerden gebracht is, heeft desselffs nagelaten bedroeffde jonge wedue, ons diverse malen seer ernstich versocht om hier aen de Caep soo lange te mogen verblijven, totdat deselve aenstaende jaer met de retourvloot, die uijt India te comen stont, met onse permissie weder te rugh nae ‘t lieve vaderlant tot haer vrunden vertrecken kon, Ende gemerct dit versoeck de gemelte wedue²⁴⁶ door den E. Commissaris Huybert de Lairesse, daer voorn. predicant zaliger mede uijtgecomen is, voor sijn vertreck van hier al rede toegestaen was, gelijck hij ons selffs niet alleen daerom aengesproocken: maer oock daerbij gerecommandeert heeft dat haer middelerwijle de hant ende eenigh eerlijck onderstant tot haer sustentie mocht werden geboden, Soo is ‘t dat die saeck bij ons behoorlijck overwogen wesende, hebben hierin mede geen swaricheijt cunnen vinden, Ingevolge eenparich verstaen en vastgestelt de gemelte wedue alhier te laten blijven, ende deselve van pmo. September aff voortaen alle maenden de helft van hares verstorven mans costgelt, dat is ses en een halve slechte realen ter maent soo lange te laten genieten, totdat sij weder mocht comen ter herhuwen off naer ‘t vaderlant te vertrecken gelijck in sulcken gevall (nae wij hooren) alle predicantsweduen achtervolgens d’ order onser E.E. Heeren Principalen daerop beraemt tegenwoordigh noch tot Batavia en elders getracteert werden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 302-303.

Maendag den {16621023} 23en October ao. 1662.

Alsoo gisteren oock ‘t fluijtscheepje ‘t Waterhoen als het achste en laeste schip dat noch onder de vertrocken vloot van de E. Commandeur Lairesse bescheijden is, eijndelick oock behouden (Gode zij gedanckt) hier verscheenen zij, ende al sulcke 36 gesonde matroosen als uijtgevoert hadde aengebracht heeft, niet jegenstaende over de ses maenden altijt in zee wegens desselffs onbezeijltheijt hadden moeten swerven; Soo is als nu bij ons in bedencken genomen off ‘t gemelte scheepje in plaets van het Zeeridderken (dat tot versterckingh van de vloot van gemelte Commandr. Lairessen jongst mede van hier vertrocken is) nu niet met all de generale als particuliere brieven die ons voor ‘t vertreck van deselve vloot van diverse persoonen om te bestellen te rugh gelaten zijn, nae Batavia behoorden te senden, ten aensien de groote Amsterdamse fluijt die all over een maent hebben te gemoet gesien dus langh blijft tarderen, off dat ‘et selve wijders na de gemelte vloot achtervolgens d’ order der E.E. Heeren Meesters in ‘t vaderlant dienden voort te laten gaen, Waerop nae genomene rijpe deliberatie eenstemmigh verstaen en vastgestelt hebben, dat het voornoemde scheepje soodrae ‘t volck daerop bescheijden behoorlijck ververscht sall wesen, wijders nae veelgemelte vloot sullen laten vertrecken, en tot dien eijnde ‘t selve noch met 12 off 15 der kloeckste mannen verstercken van ‘t achtergelaten siecke volck van ‘t schip Oraingie ,²⁴⁷ dat insgelijcx op 16 deser na deselve vloot versonden hebben met vertrouwen dat de te verwachten fluijt well haest sall comen op te donderen, om alsdan de vooraengetogen veele brieven nevens onse jongste advijsen van ‘t gepasseerde aen desen hoeck noch voor ‘t vertreck der laeste besendingh nae Batavia sall cunnen brengen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hoope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1662.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1662.

C. 2, pp. 304-307.

Maandag den {16630122} 22en Januarij 1663.

Met het fluijtscheepje genaempt ‘t Velthoen (dat de heer Commandeur Huijbert de Lairesse op den 8en deser uijt sijn vlooth zeijlende omtrent de 27 graden besuijden dese linie beoosten dese Caap, weder te rugh herwaerts aangesonden heeft, en hier op den 19en do. daeraen behouden verscheenen zij) hebben wij eijndeling de langh verwachte advijsen van al sulcken teneur becomen, dat namentlijck gemelten E. Commandeur met sijn vlooth zedert 26 September ao. passo. dat van hier vertrocken was tot gemelten 8en deser toe niet verder als maer eenige mijlen boven de Caep de Corinthas , met groot gevaer en verlies van 10 anckers en 3 boots hadde connen comen, ten aensien hem doorgaens de kraghtighe tegenwinden en stroomen in sijn voirdere op reijs hierin alleen weder houden hadden invoegen dese Africaensche oost cust²⁴⁸ in soo een zuijder mousson onmogelyck opwaert uijt te bevaren was, dierhalven bleeff sijn E. voornemens de vlooth cort daeraen te verdeelen, en de scheepen die de cargazoenen voor India in hadden na Batavia te senden, Maer sijn E. selffs soude met de resteerende scheepen naer de cust van India vetrecken, en wijders naer sijn medegebrachte order te werck gaen, Soo dat die kostelijcke uijtrustingh van negen oorlogsscheepen tot ‘et voorhebbend’ exploict op onse vijanden de Portugesen in Mosambique , nu voor de derdemael vruchteloos uijtgevallen is.

Ende dewijle d’ E.E. Heeren Meesters in het vaderlant ons jongst hebben gelieven t’ ordonneeren dat ‘et voornoemde Velthoentje off het Waterhoentje , wanneer een van beijden van gemelten tocht hier geretourneert souw weesen ‘t selve als dan tot den Madagascarsen handel soude gebruijcken, maer om dat het gemelte scheepje niet voor ‘t begin van het aanstaande noorder mousson, als wanneer bequame tijt van wint en weer hiertoe eerst te verwachten hebben, sal derwaert uijt cunnen vertrecken, en daerom wel licht noch twee off drie maanden hier sal moeten blijven leggen, Is te deser vergaderinge verstaen, en vastgestelt dat het veelgemelte fluijtje weder met eenige behoeften op het nieuw behoorelijck versien, en ‘t selve onderentusschen na ‘t Robbeneijlandt senden sullen om goede parthije schelpen tot ‘et branden van calck tot des E. Comps. gemeene wercken, daervandaen te halen.

Dewijle oock de chaloup de Bruijdegom (die wel een half jaer onderhanden geweest is) nu eens voltrocken en behorelijck toegetakelt zij, Is insgelijcx verstaen dat ‘et gemelte navet, behoorelijck gemant, en geprovideert tegens medio Februarij, aenstaende, in zee senden sullen, om buijten de Leeuwenbergh off daeromtrent op de te verwachte aenstaende Batavische retourvloot te cruijssen, middelerwijle sal ‘t selve mede ten eijnde voorsz na ‘t Robbeneijlandt gesonden werden om een proeff, van desselfs zeilagie off ranckheijt, daervan te moogen hebben.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1663.

C. 2, pp. 308-312.

Saterdag den {16630127} 27en Januarij 1663.

Alsoo ons diversche malen groote klachten van onse borgers, en gemeene lantlieden voorgecomen zijn, over de dierte van het timmerhout alhier, voorgevende dat dus langh aen onse vrije houtzagers, voor cleijne lichte balckjes, stutten en stijlen, off ander benodight houtwerck, sooveel hadden moeten betalen, als haer deselve naer eijgen goetduncken t’ elckens opgebracht en stoutelijck affgeeijscht hadden, behalven dat dan noch aen die geene die het voorsz hout van buijten waren comen te halen, omme hier aen ‘t fort off elders te brengen voor elcke wagen vracht 3 1/2 gulden hadde moeten betalen ‘t welck haer te beswaerlijck viel, en soo doende langer niet gaande houden conden.

Ende dewijle ons dese klachten niet ongefondeert dachten, wij oock selffs ten deele gesien en ondervonden hebben, dat de voorsz houtzagers al te exorbitant hierin geweest zijn, soo is ‘t dat wij (om alle ongeregeltheijt wegh te nemen en de gemeene man beter genoegen hierin voortaen te geven) als nu eenstemmigh geresolveert en vastgestelt hebben, dat in ‘t toecoomende niemant ‘t sij borger off Comps. dienaer aen de meergemelte vrije houtsagers en leveranciers voor hun houtwercken meer betalen sal, als bij d’ onderstaende lijst specifice duijdelijck aengewesen wort, ende op dat een ijder hiervan des te beter kennisz becomen magh, sal sulcx aenstaende Maandag bij publijcq placcaet de gemeente alhier in ‘t fort gepromulgeert, en wijders op diversche plaetsen geaffigeert werden.

ORDONNANTIE²⁴⁹ gestelt op het incoopen en uijtleveren van al sulcken soort van goet geel Timmerhout tegen sodanighe prijsen als hier onder duijdelijck uijtgedruckt staeth, tot groot gerief van de gemeene ingesetene deser plaetse.

RONDEPALEN, tot stutten van boerehuijsen off andersints die onder over ‘t cruijs 6 duijmen dick zyn moeten gelden:

't stuck van 7 off 8 voeten lanck	4 stuijvers.
1 van 9 off 10 voeten lanck	6 stuijvers.
1 van 11 off 12 dos. lanck	8 stuijvers.

't stuck van 7 off 8 voeten lanck	4 stuijvers.
1 van 9 off 10 voeten lanck	6 stuijvers.
1 van 11 off 12 dos. lanck	8 stuijvers.

Voorts van 12 voeten aff te rekenen tot 20 off 24 voeten lenghte, sal voor ijder voet een stuijver meer betaelt worden, ‘t welck bedragen souw een gulden.

	guldens.	stuijvers.	penningen.
RONT GEMEEN PAGGERHOUT, daarmede men thuijnen off cralen omheijnt.
Voor 't stuck van 6 off 7 voeten:		2.
Van 8, 9, off 10 do. lanck:		3.
Maer moeten ten minsten soo dick wesen, dat 4 duijmen over 't cruijs halen cunnen.
SPARREN, van 17 off 18 voeten lenghte en 2 1/2 off 3 a 4 duijm dickte ijder:		2.
LATTEN, daer men riet op vastbint, en maer ronde stockjes zijn voor 't hondert:	1.	10.
SPORTTEN als op de berm rontom 't fort staen 4 duijm breet, en 2 dos. dick ijder:		2.
BALCKEN, besnoeijt van 5 duijmen dick in 't viercant, en 11 off 12 voeten lanck:	1.
1 van 6 duijm dick, en 13 off 14 voeten lanck:	1	10.
1 van 7 do. dick, en 15 off 16 do. lanck:	2	10.
1 van 8 do. dick en vorige lenghte:	4.
1 van 9 do. dick, en 17 off 18 do. lanck:	5.
1 van 10 do. dick, en 19 off 20 do. lanck:	8.
1 van gelycke dickte, en 23 off 24 do. lanck:	9.
1 van een voet dick en 25 off 26 do. lanck:	11.
MOERBALCKEN:
1 van 14 duijm in 't viercant dick en 24 voeten lanck:	12	10.
1 van 15 do.dicken 25 off 26 voet lanck:	15.
1 van 16 do. dick, en 27 off 28 v[oet] lanck:	20.
1 van 18 do. dick en 29 off 30 v[oet] lanck:	36.
PLAETINGHS,
1 van 6 duijm breet 3 do. smal en 20 voeten lanck:	2.
GORDINGS, gelijck de plaetinghs 5 duijm viercant, en 20 voeten lanck:	2.
DE WAGENMAKERS sullen gehouden wesen te maken:
	guldens.	stuijvers.	penningen.
Een wagen sonder leeren en beslagh:	30.
Een do. met leeren sonder beslagh:	36.
Een ploegh met stel:	12.
Een egh:	3	10.
Achterwerck tot een ploegh:	9.
Juck tot ossen:	1.
Een spae off schopsteel:		6.
Een sware cruijwagen:	5
Een lichte cruijwagen:	2.
Een as tot een wagen:	2	10.
Een schamel:	1	5.
Een voortangh in een wagen:	2.
Een achtertangh:	1.
Een ploeghbalck:	2.
Een ploeghooft:	1	10.
Een rister:	1.
Een radt:	1.
Een ploegsteel sonder raden:	2.
Een disselboom:		15.
Een tongh:		10.
Een steert:	1	4.
Een cropscheede:		2.
4 raden van een wagen:	18.
Een swaer radt van een cruijwagen:	1.

	guldens.	stuijvers.	penningen.
RONT GEMEEN PAGGERHOUT, daarmede men thuijnen off cralen omheijnt.
Voor 't stuck van 6 off 7 voeten:		2.
Van 8, 9, off 10 do. lanck:		3.
Maer moeten ten minsten soo dick wesen, dat 4 duijmen over 't cruijs halen cunnen.
SPARREN, van 17 off 18 voeten lenghte en 2 1/2 off 3 a 4 duijm dickte ijder:		2.
LATTEN, daer men riet op vastbint, en maer ronde stockjes zijn voor 't hondert:	1.	10.
SPORTTEN als op de berm rontom 't fort staen 4 duijm breet, en 2 dos. dick ijder:		2.
BALCKEN, besnoeijt van 5 duijmen dick in 't viercant, en 11 off 12 voeten lanck:	1.
1 van 6 duijm dick, en 13 off 14 voeten lanck:	1	10.
1 van 7 do. dick, en 15 off 16 do. lanck:	2	10.
1 van 8 do. dick en vorige lenghte:	4.
1 van 9 do. dick, en 17 off 18 do. lanck:	5.
1 van 10 do. dick, en 19 off 20 do. lanck:	8.
1 van gelycke dickte, en 23 off 24 do. lanck:	9.
1 van een voet dick en 25 off 26 do. lanck:	11.
MOERBALCKEN:
1 van 14 duijm in 't viercant dick en 24 voeten lanck:	12	10.
1 van 15 do.dicken 25 off 26 voet lanck:	15.
1 van 16 do. dick, en 27 off 28 v[oet] lanck:	20.
1 van 18 do. dick en 29 off 30 v[oet] lanck:	36.
PLAETINGHS,
1 van 6 duijm breet 3 do. smal en 20 voeten lanck:	2.
GORDINGS, gelijck de plaetinghs 5 duijm viercant, en 20 voeten lanck:	2.
DE WAGENMAKERS sullen gehouden wesen te maken:
	guldens.	stuijvers.	penningen.
Een wagen sonder leeren en beslagh:	30.
Een do. met leeren sonder beslagh:	36.
Een ploegh met stel:	12.
Een egh:	3	10.
Achterwerck tot een ploegh:	9.
Juck tot ossen:	1.
Een spae off schopsteel:		6.
Een sware cruijwagen:	5
Een lichte cruijwagen:	2.
Een as tot een wagen:	2	10.
Een schamel:	1	5.
Een voortangh in een wagen:	2.
Een achtertangh:	1.
Een ploeghbalck:	2.
Een ploeghooft:	1	10.
Een rister:	1.
Een radt:	1.
Een ploegsteel sonder raden:	2.
Een disselboom:		15.
Een tongh:		10.
Een steert:	1	4.
Een cropscheede:		2.
4 raden van een wagen:	18.
Een swaer radt van een cruijwagen:	1.

Wel verstaende dat dese bovenstaende prijsen sijn geseth op goet geelhout, maer van elsen, bouken en hasegaijen hout, sullen 1/3 minder genieten.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1663.

C. 2, pp. 313-316.

Woonsdag den {16630207} 7en Februarij ao. 1663.

Nademael d’ E.E. Heeren Majores in het vaderlant bij derselver secrete missive van 14en September des verleden jaers aen den Commandeur Wagenaer alleen geschreven en op 4 deser per ‘t schip Marsseveen ontfangen, denselven hebben gelieven t’ ordonneeren om het galjootie de Vliegh (‘t welck met voornoemde schip op eenen dagh uitgeloopen was, en heden te deser reede verscheenen is) hier aen de Caep te houden, en ‘t selve t’ sijner tijt na een ander plaets te senden om aldaer te helpen uijtvoeren, zulcx geduchte E.E. Heeren bij voorsz missive bekent gemaeckt hebben, Maer ten aensien wij van dage van de opperhooffden van de gemelte Vliegh met verwondering hebben verstaen dat sijluijden onderweegs met hetselve scheepje meenigmael in gevaar van alle daermede te verongelucken waren geweest, gemerckt het maer een overloopje had, die voor al te smal was en onder met het voorste gedeelte van de boegh al te scherp toeliep ‘t welck veroorsaeckt had, dat bij hart weer en holgaande water voor over soo diep neersackende t’ elckens soo veel water was comen in te storte[n] dat de matroosen dickmaels wanneer deselve voor ijets hadden moeten los off vast maken tot over de gordel toe in ‘t water hadden moeten staen, Ja ‘t soude weijnigh gescheelt hebben off souden noch eergisteren hier dicht onder lant wesende van soo veele overgenomen sware storttingen onder ‘t water gebleven en gesoncken hebben, Ende dewijle wij bevinden dat het voorn. scheepje met veel provisien, eenige sware touwen &a. voor India affgeladen zij, Is als nu te deser vergaderingh om voorverhaelde gewightige redenen, ten meesten dienste der Generale Compe. geresolveert en eenparig verstaen dese veranderingh hierin te doen: namentlijck dat ‘et gemelte navet met den eersten sullen trachten soo veel doenelijck wat te verhelpen, off voor met swaerte achter te brengen, wat lighter te maken, als wanneer ‘t selve dan met off cort na ‘t vertreck van Maersseveen wijders na Batavia sullen laten gaen, op hoope dat aldaer in een stilder vaerwater, bequamelijcker sal cunnen gebruijckt werden: daerentegen sullen tot het aenbevoolen en uijt te voeren goede werck weder aenleggen en doen vaerdigh maken ‘t fluijtscheepje ‘t Velthoen dat op den 19en jongstleden hier weder uijt de vlooth van den E. Commandeur Lairesse te rugh gecomen en tegenwoordigh aen ‘t Robbeneijlandt met schelpen voor dese plaets te halen beesigh is, te meer wij bevinden ‘t selve niet alleen hiertoe bequamer, maer oock merckelijck grooter, stercker en met twee verdecken versien is, dienvolgende sullen ‘t geseijde Velthoentje morgen van ‘t voorsz eijlandt doen opcomen, om het met den eersten uijt ‘et schip Marsseveen met de vereijschte provisien en voirdere nootwendigheden te cunnen laten versien. Ende alsoo wij tot noch toe oncundigh gebleven zijn wat welgemelte Heeren Meesters met al het vleijs en speck ons verleden jaer met het voornoemde Velthoentje toegesonden souden mogen voorgehad, off noch hebben: Soo is insgelijcx bij desen gearresteert dat ‘er 50 vaten vleijs voor ‘t eerst daervan (gemerckt het selve ons niet alleen groote ruijmte beneemt, maer oock bij langer verblijff, staeth te verouderen en te bederven) als nu met Maersseveen , nevens soo veel leggers opgesamelde traen als ‘t selve bequamelijck sal cunnen laden na Batavia te versenden, Ende wanneer per de naestcomende scheepen wijders dienaengaande geen order ontfangen, soo sullen noch andere 50 vaten, vol van al sulcken vleijs tot dien eijnde cunnen affsteken als wanneer dan noch soo veel meijnen overigh te behouden als tot de aanstaande besendingh bastant²⁵⁰ wesen en voor dit guarnisoen oock noch geruijmen tijt strecken sal.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1663.

C. 2, p. 317.

Dingsdagh den {16630220} 20en Februario 1663.

Dewijle ‘t fluijtscheepje ‘t Velthoen noch geruijmen tijt hier ter rheede sal moeten leggen, eer ‘t selve wijders tot sijn gedestineerde reijs sal cunnen gebruijckt werden,

Is te deser vergaderingh eenparigh verstaen ‘t gemelte scheepje op Donderdagh aenstaende met een advertentiebriefken dat hier noch alles wel staeth, naer buijten te senden, om op de Indische retourvlooth (die nu alle dagen ja alle ommesien verwachten) hier onder ‘t land te cruijssen, off omtrent de Houtbaij , op een bequame anckerplaets, soo lange de wacht te houden, tot dat deselve sal ontdeckt, en ‘t voorsz brieffken overgegeven hebben. Tot dien eijnde sullen ‘t selve oock van hier doen mede nemen, soo veel drinckwater en ververssingh als bequamelijck sal cunnen voeren, om aen de schepen die des benodight souden mogen wesen overgegeven te werden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ROELOFF DE MAN.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1663.

C. 2, pp. 318-330.

Saterdag {16630331} ultimo Meert ao. 1663naermiddach.

D’ heer Herman Klencke van Odessen²⁵¹ Commissaris, versterckt met den Commandr. en de Raet deser residentie, voorgecomen zijnde datter diversche luyden waren hier ter plaetse bescheijden die ijts te versoecken hadden, eenigedie haer tijt waren g’expireert om hare verlossinge,²⁵² andre die tot ambachten, landt en thuijn bouwerijen wierden gebruyckt, waer voor anders niet waren genietende als haer soldaten off matrosen tractement, ende evenwel die sware diensten noch daer buijten mosten waernemen; soo is bij den Raedt de versoeckers die haren verbonden tijt uyt gedient hebben toegestaen, met dese vlothe te vertrecken, ende verders in consideratie genomen de versoeckers van verbeteringe over haren seer swaren arbijt en Iandttochten, die sij hier ter plaetse moeten doen, soo hebben deselve gebeneficeert met al sulcken gagie als hieronder hare actens claer sijn uijtwijsende.

Jonas de La Guerre van Habel de Grace bij tijden van d’ E. Commandeur Riebeck hier al 5 jaren gedient hebbende, in diversche occasien de militie concernerende, ende daer deur de landtstreeken²⁵³ hier omtrent bekent, ende nu uyt ‘et verder lant verleden jaer met het schip Mallacca voor corporael a 14 gl. ter maent hier wederom aengecomen ende nu over de 4 maenden de sergeantsplaetse provision[e]lijck bedient, ende alsoo jegenwoordigh geen sergeant hier ter plaetse is, soo wort denselve op sijne versoecke en bequaemheyt aengenomen voor sergeant met een belovinge²⁵⁴ van 22 gl. ter maent heden ingaende mits gehouden sal syn, sijn verbonden tijt daer voor alhier uijt te dienen.

Pieter Cruythoff van Lin hier te lande gecomen met ‘et schip Amersfoort in ‘t jaer 1658 voor adelborst, a 10 gl. per maent, ende in ‘t jaer 1659 verbet[ert] tot 16 gl. per maent, met de qualiteijt van corporael der adelborsten, met eenen tot Comps. lantboumeester gestelt, alsoo daertoe bequaem g’oorde[e]lt wierdt, dewelcke inclinatie hebbende d’ E. Compe. verder te dienen, zijnde jegenwoordigh sijnen tijt g’expireert, soo wort denselven op sijn versoeck ende bequaemheyt aengesien hier nu gewent is, ende ‘t opsicht over alle des Comps. lantbouw²⁵⁵ als oock over de ruijterwacht ende wachthuijsen hier in ‘t landt waerne[e]mt, ende daerintot dato genoegen heeft gegeven,²⁵⁶ ende ‘t landt hier ontrent kundich, wert geconfirmeert in sijn oude qualiteyt ende tot een beloninge toegeleijt 22 gl. ter maent heden ingaende mits van nu aff noch drie jaeren daervoor alhier sal hebben te dienen.

Pieter Hendricx van Odendael hier te lande gecomen met ‘t jacht ‘s Gravelant in January 1660 voor bootsman a 11 gl. per maent, naderhant in Febr. 1661 verbetert tot timmerman van 16 gl. per maent, ende alsoo nu over de 2 jaren de plaetsevan baes timmermans²⁵⁷ waer genomen heeft ende daerin sich soo vigilant getoont dat goede getuijgenisse van syn gebi[e]den[d] opperhooft t’ sijnen reguarde wort gegeven, ende dat sijnen verbonden tijt nu oock is comen t’ expireren, soo wort den selve op sijn versoeck endevereijschte²⁵⁸ bequaemheijt wederom aengenomen voor baes timmerman deser plaetse, ende toegeleijt een beloninge van 30 gl. ter maent, heden ingaende ende daer voor verbonden sal blijven noch 3 jaren al hier te dienen.

Jacob Stockman van Amsterdam hier te lande gecomen verleden jaer met het schip Orangie voor bootsman a 8 gl. per maent, ende zedert bij het versterff van een adsistent hier op ‘t comptoir is gebruyckt, al waer goet genoegen in den dienst der penne heeft gegeven, soo wort den selven op sijn versoeck ende bequaemheijt gebenificeert met de qualiteijt van adsistent, ende daervoor toegeleijt te winnen 18 gl. maendelijcx, heden ingaende, mits gehouden sal sijn van nu off(sic)noch vijff jaren daer voor alhier te dienen.

Ten aensien Pieter van Clinckenbergh de oppercherurgijn plaetse deser fortresse nu over de 3 jaren heeft waer genomen, waer van tot noch toe anders niet als simpel cherurgynstrectement(sic)heeft genoten ende dat contentement sijnes dienst is gevende, soo wort den selven op sijn versoeck ende bequaemheijt toegeleijt het tractement van een oppercherurgyn sonder verbeteringe in ma[e]nts soldije.

Gabriel Joosten van Wijnocxbergen hier te lande gecomen pmo. Augusty 1662 met ‘t schip Hoff van Zeelandt voor adelborst a 10 gl. per maent, welcke bij gebrecke van stoffe zedert als corporael ende mede een boeckebinder zijnde, als boeckebinder van ‘t comptoir is gebruyckt, ende daer in genoegen heeft gegeven, soo wort den selven op sijn ernstige versoeck in de qualitie van corporael geconfirmeert ende tot een beloninge toegeleijt 15 gl. ter maent, heden ingaende, mits gehouden sal syn niet allenigh de corporaelsplaetse waer nemen maer oock als boeckebinder van d’ E. Compe. daer voor te dienen.

Andries A[n]driesz van Gulijck voor soldaet a 9 gl. met ‘t jacht de Mars in April 1662 hier gecomen ende meest den tijt bij de paerden gebruyckt is, als oock die sieckelijck waren gemeestert heeft, en alsoo van tijt tot tijt mede bevonden is een goet smit te sijn, hebbende daer van preuve bij manquement van een baes smith in desselffs plaetse al gegeven, soo wort den selven aengenomen voor baes in de smits alhier, ende boven dien oock waer te nemen het meesteren van ‘s Comps. paerden, sullende daer voor tot een beloninge geni[e]ten 18 gl. ter maent, heden ingaende ende gehouden salzijn,²⁵⁹ sijnverbonden tijt daer voor alhier uyt te dienen.

Caspar Brinckman van Vreeckenhorst in April 1655 met ‘t schip Amersfoort hier te lande gecomen voor adelborst a 10 gl. ‘s maents, en nu zedert eenige jaren vrij lantbouwer geweest, ende naderhandt wederom in Comps.dienst aengenomen ende aen Comps.corenscheur gebruijckt zynde, al waergoetcontentement nae behooren heeft gegeven,²⁶⁰ ende alsoo sijnen verbonden tijt jegenwoordigh is g’expireert, ende dat wederom versoeckt te continueeren: mits wat meerder gagie te mogen geni[e]ten, soo wort den selven aengesien dese landerije wel bekent is door sijn lang aenwesen alhier, als oock dat hem op de lantbouwe wel verstaet en ‘t selve een sware arbeijt hier is, een beloninghe toegeleijt van 14 gl. ter maent, ende gehouden sijn als vooren in alle voorvallende saken d’ E. Compe. noch 3 jaer daer voor te dienen.

Hans Meijer van Wesselenmare, adelborst, hier te lande gecomen in ‘t jaer 1658 met Henriette Louise voor adelborst a 10 gl. ‘s maents, dewelcke zedert aen denlantbouw²⁶¹ als oock aen de wal wercken der E. Compe. is gebruyckt geworden, ende daerin als kennisse daer van hebbende, neerstigheijt heeft betoont, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheyt wederom aengenomen voor adelboost a 14 gl.²⁶² per maent, mits gehouden sal sijn sich als vooren te laten gebruycken in alle voor vallende saken, d’ E. Compe. noch 3 jaren daer voor te dienen gagie en verbant heden ingaende.

Elbert Cornelisz van Utrecht hier te lande gecomen met ‘t Wapen van Amsterdam in ‘t jaer 1660 voor bossr. a 12 gl. ‘s maents, dewelcke nu eenige tijtals²⁶³ opsiender aen Comps. bogart is geweest, ende preuve van kennisse aengaende de thuijnerijen heeft gegeven, wort op sijn versoeck alsoo sijn verbonden tijt uyt is, de nouo daer in geconfirmeert ende toegeleijt een beloninge van 13 gl. ter mt., mits gehouden sal sijn noch een jaer daer voor alhier te dienen.

Jan Theunis. van Hooge Rijs uijt ‘et Gooij voor adelborst a 10 gl. ‘s maentshier gecomen²⁶⁴ met ‘t schip de Musceat Boom ao. 1660, ende zedert in diversche gelegentheden van de cultivatie deser landen is gebruyckt, ende preuve daer in van sijn capaciteijt heeft gegeven oock bij ‘t vertreck van Comps. lantbouwmeester lantwaert in, ‘t opsicht aen Comps. corenschuer²⁶⁵ is bevolen geweest en in alles tot noch goet genoegen heeft gegeven, wort op syn versoeck ende bequamheijt toegeleght een beloningh van 12 gl. ter maent, heden ingaende mits hem als vooren in alle gelegentheden sal moeten laten gebruycken ende sijne loopene verbant gehouden syn alhier daer voor uijt te dienen.

Dirck Wesselsz van ‘t Ampt ter Harp stede voor soldaet a 9 gl. hier te lande gecomen met et fluyt schip Volle[n]hove ao. 1660ende t’²⁶⁶ zedert in Comps. lantbouwrijen als lantbouwer is gebruyckt, soo aen ploegen, maijen ende dorschen &a. wort ten aensien dien arbijt wat moeijelijck valt, ende veel slijtagie van behoeftigheden onderworpenis,²⁶⁷ op sijn versoeck toegeleyt als adelborst voortaen 12 gl. ‘s maents te winnen, heden ingaende,Ende²⁶⁸ gehouden wesen sijn verbonden tijt daer voor uijt te dienen ende ‘t werck als vooren gedaen meede waer te nemen.

Jan Janszde²⁶⁹ With van Witmont soldaet a 9 gl. ‘s maen[t]s hier te lande gecomen met ‘t schip de Gecro[o]nde Leeuw in ‘t jaer 1659 ende zedert aen de lantbouwe gebruyckt synde, wort op sijn versoeck ende bequaemheyt aengesien het ploegen, maijen en dorschen wat moeijelijck valt, als de Musquet²⁷⁰ te voeren, toegeleijt 12 gl. s’ maents te winnen, totter tijt sijn verbant g’expireert is, waer voor oock gehouden sal sijn soo lange alhier te dienen in ‘t selve werck.

Tuge Jursevan²⁷¹ Riepe bootsman a 9 gl. hier te lande gecomen met ‘t schip den Oliphant in ‘t jaer 1660 ende zedertgebruijct²⁷² in de lantbouwe van d’ E. Compe., ende hebben daerin genoegen gegeven, wort op sijn versoeck ende bequaemheijt in consideratie nemende dien moeijelijcken arbeijt, toegeleijt een beloningh van 12 gl. ter maent, mits vyff jaren gerekent van den tijt dat hier gecomen is, daervoor alhier sal schuldigh zijn te dienen aen ‘t selve werck.

Joost Pietersz Vos van Delft soldaet a 9 gl.hier te lande gecomen met ‘t schip de Nagelboom ao. 1660, welcke meest den tijt is gebruyckt in de thuijnen van d’ E. Compe., van welcke getuygt wort, dat niet alleenigh kennisse heeft maer oock neerstigheyt betoont, wort op sijn versoeck verbetert in gagie tot 12 gl. ‘s maents mits gehouden sal syn sijn verbonden tijt daer voor uijt te dienen.’²⁷³

Alsoo Willem Schalck van der Merve van Broeck, nu eenigen tyt vryman geweest is, ende oock als daggelder op d’ E. Comps. bouwlandt heeft g’arbeijt, ende preuve van ploegen, maijen en dorschen heeft gegeven, wort op sijn versoeck ende bequaemheyt tot den landtbouwe weder aengenomen in di[e]nst van d’ E. Compe. voor adelborst, met een belon[inge] van 12 gl. ‘s maents, mits gehouden sal sijn in alles als vooren principael de lantbouwerije noch 3 jaren van heden aff daer voor te dienen.

Floris Adriaensz van Amsterdam voor jongh bootsman a 6 gl. ter maent met ‘t schip de Walvis ao. 1660 hier te lande gecomen, welcke in Comps. thuijn neffens andre werckluijden sijn dienst waerneemt, ende oock goet genoegen sijnes dienst rakende geeft, wort op sijn versoeck ende bequaemheyt aengesien voor dien arbeijt wat meer behoort te verdienen, toegeleijt een beloninge van 9 gl. ter maent, heden ingaende mits gehouden sal sijn noch 3 jaren daer voor alhier te dienen.

Matthijs Weijts van Augsborgh met het schip de Nagelboom ao. 1660 voor soldaet a 9 gl. ter maent hier gecomen, ende zedert aen ‘t metselen is gebruijckt, waer in contentement geeft, wort dier haelven op sijn versoeck ende bequaemheyt voor metselaer aengenomen ende van nu aff toegeleijt 12 gl. ter maent, mits sijnen verbonden tijt daer voor alhier sal hebben uijt te dienen.

Aengesien Jochum Blanck van Lubeeck de soldyeboecken deser fortresse is houdende, ende daer by het dispenciersampt waer aen al moeyte vast is, waerneemt, soo wort den selven op syn ernstigh versoeck toegestaen ondercoopmansransoen en costgelt voort aen te genieten.

Johannes van Asschen van Brussel hier te lande gecomen voor adelborst a 10 gl. per maent met ‘t schip de Gecro[o]nde Leeuw anno 1659, nader hant op pmo. April des verleden jaers 1662 verbetert tot ondercuyper a 13 gl. ter maant ende alsoo zedert den oppercuyper deser magazijnen is comen te vertrecken ende dat die plaetse by hem is waer-genomen waerin genoegen heeft gegeven, wort ten aansien omdat dien arbeijt wat moeyelijck valt, gestelt tot cuyper met een beloningh van 15 gl. ter maent, sullende gehouden zyn syn tyt daer voor alhier uijt te dienen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] H. KLENCKE VAN ODESSEN.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 331-332.

Woonsdag den {16630411} 11en April 1663.

Alsoo ‘t fluijtjen Hoog Caspel van de camer Enckhuijsen, hier ter rheede is g’arriveert met een Portuguesche prijs, die hij op den 7en Maert, tegen den avont verovert hadde op de hooghte van bij na 27 gr. en 3 mt. zuijde[r] breette genaempt Nostra Seignora de Line de France met 36 zielen, daerover als capt. commandeerde Louis Martine de Sicquer²⁷⁴ ende dat jegenwoordigh de capitale retourvlothe gepasseert is, Waermede men dese gevangens fraeijtjes naer ‘t Patria soude hebben cunnen versenden volgens usantie, omme die natie soo veel doenelijck van dese Indische gewesten te frustreren, daerenboven oock beducht zijnde dat de tweede besendingh door haer langh achterblijven dese plaetse wel mogte verbij geraeckt wesen waermede men eenige van dese gevangens noch soud[e] connen versenden, ende dat het gants nie[t] geraetsaem is, deese vrembdelingen en vijanden soo lange aen dese teere plaetse te houden tot occasie moghte comen, elders naer Europa te laten navigeren, Soo is eenparigh verstaen die gevangens met dese aenwesende scheepen naer Batavia te versenden te weten met:

Hoog Caspel : 4 coppen ende de capita. sijn:	5	perzonen.
Durgerdam :	6	do.
D' Oyevaer :	6	do.
Caneel Boom :	5	do.
Elsenborgh :	4	do.
De Mees.	4	do.
In de prijs te laten:	4	do.
T' samen	34	personen.

Hoog Caspel : 4 coppen ende de capita. sijn:	5	perzonen.
Durgerdam :	6	do.
D' Oyevaer :	6	do.
Caneel Boom :	5	do.
Elsenborgh :	4	do.
De Mees.	4	do.
In de prijs te laten:	4	do.
T' samen	34	personen.

Daerenboven is tegenwoordigh noch op Hooghcaspel een Caffarinje met haer kint die wie²⁷⁵ hier aen lant halen en tot gemeenen arbeijt in des E. Comps. grooten thuijn gebruijcken sullen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 333-335.

Saterdag den {16630421} 21en April 1663.

Alsoo ons zedert 8 dagen herwaerts niet alleenigh groote klachten sijn voorgecoomen van meest al het scheeps-volck bescheijden op ‘et fluijtjen Hoog Caspel , over haeren schipper Meijndert Roeloffsz, welcke met debaucheren in stercken dranck geduerende de reijse uijt ‘et Patria tot hier sich sodaenigh onbequaem heeft gemaeckt dat een spot van sijn onderhebbent volck was, ende daerbij dan sulcke onlijdelijcke actien pleeghden, den eenen met een houwer de neck te willen clooven, d’ and[ere] een geladen pistool op de borst te setten en te dreijgen om hem te doorschieten, ‘s nachts scheeps-schiltwagten onbehoorlijck en buyten reeden te bejegenen die ‘t geweer aff te nemen ende deselve dan met een blooten degen tegen een geschildert beelt te laten schermen &a. ende voorts veele impartinente kueren meer,²⁷⁶ die een gesaghhebber op een schip niet betamen te dencken veel min uijt te wercken, Maar boven dit alles noch gebleken zijnde, dat denselven schipper sigh seer ontrouwelijck heeft soecken te verrijken uyt syn genomen Portuguesche prijs, hebbende uijt dat ruijm dat d’ E. Compe. toecomt diversche goederen gehaelt, ende in sijn schip op onbehorelijcke plaetsen versteken, als onder ‘t broot in de brootcamer, onder de zeylen in de zeylcamer, In ‘t ruijm onder ‘et branthout, als oock onder een houwagie van ysere potten en ketels, waer het gecommitteerden uijt desen Raedt hebben vandaen gehaelt, ende sodanigh voorts naer volcomen visite bevonden, als by de attestatien daervan zynde, is blyckende, waeromme den Raedt in deliberatie heeft genomen wat haer in dese saecke te doen stonde, en hebben uijt insichten van de voorgeallegeerde reden geconsidereert dat desen schipper op Hoogcaspel , met syn volck de reyse naer Batavia niet vreedig soude connen overbrengen, dienvolgende eenparig geresolveert, dewijle ‘t fluijtscheepje de Meese jegenwoordigh hier oock zeylvaerdig naer Batavia leght, dat men den schipper van ‘t fluijtjen de Meese sal laten overgaen op ‘t fluytjen Hoog Caspel , ende in desselffs plaetse op de Meese wederom den meergemelten schipper van Hoog Caspel , ende de sake wegens den selven schipper van Hoog Caspel , wyders gedefereert te laten aen haer Ed. op Batavia, alsoo om de reyse te volbrengen, alhier daeromme niet can opgehouden worden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 336-341.

Maendag den {16630430} laatsen April anno 1663.

Omme volgens de order onser E.E. Heeren Principalen in het vaderlandt bij derselver brieven in dato 23 Augusto en 6 December 1661 ontfangen de Madagascarse reys (die verleden jaer vermits d’ uijtgesette oorlogsvlooth na Mosambique heeft moeten gestaect blijven) dit jaer voortganck te doen neemen, hebben wij in plaets van ‘t Velthoen (dat in ‘t eerst bij haer voorn. Ede. wel tot die reys gedestineert was, doch naderhant per deses jaers retourvlooth mede na St. Helena Nova genomen zij) ‘t fluijtscheepje ‘t Waterhoen , daertoe aengeleijt en vaerdigh gemaect ten aensien ‘t selve op den 8en Meert jongstleden van voorgemelte Portuguese Fortresse doch onverrichter sake (omdat onse voorsz vlooth aldaer niet gevonden heeft) hier is comen te retourneren.

Ende na wij uijt de voorsz brieven als de instructie die welgemelte E.E. Heeren Meesters selffs voor ‘t derwaerts te gaen opperhooft ingestelt en ons toegesonden hebben cunnen apprehenderen, schijnt derselver ooghwit in die reijs alleen hierin gelegen te wesen om aldaer namentlijck op ‘t eylant Madagascar , ‘t sij in de Bhaeij St. Augustijn , Antongil , off eenige andere bequame plaets andermael een preuff van handel te nemen, en voor al te sien off men niet jaerlijcx boven goede parthije rijs, slaven, wasch²⁷⁷ en ander nootwendigheden meer oock eenige welgewilde coopmanschappen soude cunnen bemagtigen, opdat in ‘et toecomende al sulcke nodige behouften (die ons tot noch toe jaerlijcx met een expres affgesonden scheepje alleen van Batavia toegesonden zijn) mogten werden g’excuseert, tot welcken eynde gedugte haer Ede. gaern souden sien dat door d’ onse bij de Dians ofte lantregeerders in de voorn. baaij van St. Augustijn kon werden te weegh gebracht, dat wij aldaer een logie souden mogen oprechten, en in deselve een geduerigh verblijffplaetse nemen op dat in tijt en wijle conden vernemen wat eijgentlijck aldaer ten meesten nut en dienst der Generale Compe. soude moge[n] te verrichten wesen, dewijle dan tegenwoordigh tot de voorsz tocht ‘t rechte mousso[n] en bequaem weer begint in te treeden, Is te deser vergaderingh eenparigh verstaen geresolveert en vastgestelt, dat het voorn. scheepje op den 12en off uijtterlijck medio Maij aenstaende tot dien eijnde met een proper cargasoentje derwaerts uijt sullen laten vertrecken, onderentussen sullen besorgen dat soo veel bequaem timmerhout buijten in ‘et bos gereet gemaeckt, en zoo veel plancken gezaegt worden, als tot ‘et opbouwen van een kleijne beknoopte logie ofte wooningh aldaer soude mogen van noode wesen.

Tot uijtvoerder en bestierder van ‘t voorsz werck als om ginder aen lant voor opperhooft leggen te blijven, hebben haer Ede, in gemelte instructie gelieven te nomineren den persoon van sr.Roeloff de Manondercoopman en tweede perzoon deser residentie, Edoch dewijle deselve op den 5en der verledene maent Meert subijtelijck in den Heere is comen te rusten, ende dat desselffs vacant gelate plaets met den fiscael sr.Abraham Gabbema, ende met den Secretarissr. Hendrick Lacus, weder het fiscaelsampt beijde onlangs geleden bij ‘t aenwesen van de retour-vloot door d’ E. Heer Commissaris Harmen Klencke bij provisie gesuppleert zijn, en tegenwoordigh geen van beijden van hier versonden off vermist kan werden, Is bij ons in consideratie genomen den perzoon van Jochum Blanck tegenwoordigh dispencier en guarnisoen boeckhouder alhier, ten aensien wij ons van sijn capaciteijt en bequaemheijt genoegsaem durven versekeren, dienvolgende denselven hiertoe nu oock g’eligeert en aengeseijt hebben, om sigh tegen den geprafigeerden²⁷⁸ tijt gereet te houden, om met ‘t voorn. fluijtje in qualite als provisioneel opperhooft nevens noch 8 off 10 personen te cunnen vertrecken, Onderentusschen sullen wij voortaen in desselffs plaetse als dispencier den adsistentCornelis de Cretser, en tot ‘et houden der guarnisoenboecken Jan Frantsen Cuvelier boeckhouder van ‘t voorschreven Waterhoen stellen en gebruijcken, ten aensien, deselve Cuvelier geruijmen tijt met lammigheijt is gequelt geweest, en tegenwoordigh aen landt leggende redelijck wel begint weder op de been te comen, sulcx daerom niet te min desselffs ampt van boeckhouder op ‘t gemelte fluijtje insgelijcx weder met een ander bequaem perzoon bij provisie als nu becleet, en behoorelijck waergenomen wort.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 342-349.

Woensdag {16630523} 23 Maij ao. 1663.

Onder verscheijde nootsaeckelijcke timmeragien off bouwercken, die soo wel binnen als buijten dese fortresse vereijsschen met den eersten (nu de meeste schepen vertrocken zijn) ter hant genomen te werden, vinden wij voornamentlijck drie derselver die boven alle andere dienen geprefereert, soo als onlangs geleden d’ E. Heer Harmen Klencke van Odessen gedeligeerde jongste Commissaris alhier oock bekent gemaeckt, en van sijn E. daertoe volcomen last en ordre ontfangen hebben namentlijck:

De waterplaets hier buijten aen de westzijde dicht onder ‘t fort gelegen sal eerst uijt de gront met klipsteen 4 roeden breet ende 16 dos. diep dienen opgehaelt, en wijders op die muer rontom een borstweer van gebacken steen gebracht te werden om voor te comen dat geen beesten daeruijt meer drincken off daer door swemmen cunnen, oversulcx sal in plaets van de oude houte sluijs (daer geduerig aen te stellen zij) een met steen verwulffde do. van drie voeten wijt, en een weijnigh dieper moeten werden geleijt, opdat de doorstromende beeck te beter schot maken en alle vuijligheyt mede wegh nemen kan, als wanneer wij dan oock na voltrocken werck willen vertrouwen, dat alle de aencomende schippers voor haer volck klaerder drinckwater scheppen, ende haer dieswegen niet meer te beclagen hebben sullen.

Het tweede werck is, dat hier binnen op de Cat de oude gedreve-solder²⁷⁹ off sael recht over s’ Comps.-vivres magazijn met gebacke steentjes sal dienen gevloert en bedeckt te werden, eenelijck uijt vrese dat met tabackzuijgen (‘t welck van de Hottentoosen die ons vee toebrengen veel geschiet) eenigh vuer door de spleten vallende, light een groote brant veroorsaken moght, dewijle alle onse brandewijn en veel ander brand vaerdigh goet daerin gebraght en geborgen word.

Het derde en grootste werck vinden wij mede hier buijten recht voor de Poort van ‘t Fort, met wedersijts nieuwe wooninghen voor al het arbeijtsvolck, en voornamelijck een groter sieckenhuijs, mitsgaders een ruijmer smits-winckel, en een gemeene combuijs van gebacken Steen uijt de gront hecht en sterck op te rechten, ten aensien de oude huijsen, met een enckel steentje en kleij-aerde light opgemetselt en met riet gedeckt wesende, tegenwoordig nu soo leelijck van wint en regen doorboort en vervallen staen, dat langer geen siecke noch gesonde menschen, droogh daerin rusten cunnen, ende oversulcx noch alle oogenblick voor deselve schijnen een ongelucki[ge] val te dreijgen. Edoch dewijle wij tot al sulcken hoognodigen redres hierin niet cunnen treden, voor en aleer ‘t hoorn off gemeenelijck ‘t voorwerck genoemt²⁸⁰ (daer dese bouw-vallige huijskens in begrepen staen) 3 off 4 roeden verder uijtgeseth en nader aen de zeestrant gebragt wort (gelijck ons sulcx verleden jaer door den E. Riebeeck, en naderhandt oock door d’ heer Commissaris Lairesse eerst voorgeslagen en hiertoe aenleijdinge gegeven is) principael uijt die insighten op dat wij door dit middel die op te setten twee rijgen²⁸¹ laege huijsen souden insgelijcx beth na voren connen brengen, om alsoo meer ruijmte achter aen de gracht (die om dit fort loopt) te gewinnen op dat die nieuw te maken woningen aen dit fort (soo ‘t mogt met steen opgehaelt werden, gelijck onse Ede. Heeren Principalen tegenwoordigh daertoe schijnen t’ inclineren) noch oock aen de gemelte graght (soo die most werden breder gemaeckt) naderhant egeenen hinder mocht comen te geven.

Ende alhoewel wij aenvanckelijck gesint waren hierover alleen ‘t advijs van voorn. onse E.E. Heeren Meesters al voren behorelijck aff te wachten gelijck ons oock gemte. Heere Klencke daertoe aengeraden heeft, Soo hebben wij echter naderhant bevonden dat die vervallene ondienstige huijsen langer geen wachten noch uijtstellen cunnen lijden, gemerckt deselve niet alleen met geen stutten en stijlen van buijten en binnen langer over eijnt off staende te houden zijn, maer omdat oock de gemeene combuijs in ‘t gemte. voorwerck dicht aen ‘t staquet staende nu t’ eenemael onder de voet leggende sulcken openingh gemaeckt heeft dat tegenwoordigh een ijder van buijten daerdoor in en uijtgaen kan, Soo is ‘t dat naer voorgaend’ goet beraet, en behoorlijck overlegh, hierin als nu eenparig verstaen geresolveert en vastgestelt hebben, dat wij uijt die gants nootsakelijcke insigten ‘t veelgemelte hoorn off voorwerck deser fortresse drie roeden verder uijtwaert off nader aen de zeestrant brengen sullen als wanneer dan oock de gemt. op te rechten nieuwe huijsen, dies te gevoeggelijcker daernae sullen cunnen gedirigeert, en op de ver-eijschte maet behorelijck verdeelt werden. Tot dien eijnde sullen ‘t selve met den eersten door onsen lantmeter en fiscael Hendrick Lacus laten affsteken, en daerop met alle omsigtigheijt in Godes Name daermedesoodanigh²⁸² voortgaen, als haer Ede. in ‘t Patria bij onse messive van 6 April jongstleden aengecundight hebben.

Boven dese vooraengetogen noodige bouw-wercken, soude oock wel wijders hier in ‘t fort aen de rijge steene huijsen die aen de west zijde ofte slincker hant van des Commandeurs wooningh Staen een merckelijcke verbeteringh vereijsschen ten aensien de mueren (die daer en hier over al nauwelijcx met halff doorbacken steen en leem opgebouwt zijn) van de jongste swaere slagregens boven onder ‘t dack soo doorweijckt hebben bevonden, dat de dwarsbalcken wedersijts daerop rustende, merckelijck daervan zijn comen neer te sacken ende omdat oock het swaere steene dack nootsakelijck heeft moeten volgen, heeft sulcx boven aen de vorst een diepe keep en over al sulcken leckte veroorsaeckt dat bij regentyt ‘t water als met emmers doorgestort wort, Invougen den boeckhouder Sr. Gabbema in sijn comptoir, noch den kranckbesoecker (die met vrouw en kinderen daeronder woont) haer niet alleen qualijck langer daervoor connen bergen: maer loopen oock perijcul dat met ‘et neerstorten van ‘t selve swaere dack altemael om hals raken sullen, ende alhoewel de gemelte woonhuijsen, sonder vertoeven bijna geheel behoorden vernieuwt en hoger opgetrocken off ten minsten met een geheel nieuw dack versien te werden, soo cunnen eevenwel daeraen omdat ons tijt en gelegentheyt ontbreeckt, nu niet met allen doen, maer sullen in dit natte mousson noch soo lange moeten blijven staen, totdat ons hiertoe beter opportuniteijt voorcomen sal; ondertusschen sullen evenwel besorgen dat soo veel bequaem timmerhout in ‘t bos uijtgesocht, en bij de wercke gebracht wort als daertoe van noode wesen sal.

Aldus gedaan ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 350-356.

Donderdag den {16630531} laatsten Maij 1663.

Omme als nu tot een aenvanck van al sulcken veranderingh off beter vereijschte restauratie te comen, als wij al over langh tot soulagiment van de gemeene lantbouwers off dese arme boeren als borgers en voorts alle andere remorerende huijshoudende lieden alhier sijn voornemens geweest te doen en in ‘t werck te stellen, gelijck wij sulcx oock onse Heeren Meesters in ‘et vaderlant per de jongst vertrocken retourvlooth aengeschreven en te kennen gegeven hebben, bestaende principalijck daerin om voor eerst de hoge prijsen die men dus lange voor des Comps. stercken dranck dese als noch te sober gestelde lieden te betalen opgeleijt en affgevordert heeft, sodanig te verminderen en weder tot al sulcken cours te brengen als voor desen bij ‘t aenwesen en door d’ E. Heer Commissaris Rijckloff van Goens alhier al bereijts ingevoert, en gelijck over al in India in treijn gebracht was: om wat redenen nu naderhandt bij den E. Commandeur Riebeeck die vastgestelden prijs daerop weder verbroken en dus verhooght geworden zij, cunnen wij niet beseffen: Bij aldien desselffs insichten souden mogen zijn geweest om door dat middel d’ E. Compe. meer winst en voordeel op dien dranck toe te brengen, souden wij oordeelen dat hierin (als noch te vroegh en ontijdigh zijnde) grotelijcks gedwaelt was, want d’ Ede. Heeren onse Principaelen hebben van beginne aen dat wij hier ter plaetse Sedem ²⁸³ gevest hebben, en daernae doorgaens aen deselve, gelijck oock noch aen ons doen, ernstigh gerecommandeert, dat wij dese arme vrijelieden (waervan de meeste noch soo naeckt en kael bij manier van spreken als wormen zijn) allesints soo veel mogelijck souden trachten de behulpsame handt te bieden, mitsgaders spijs en dranck op soo een lijdelijcke prijs stellen, dat hem niemant daerover moght hebben te beswaeren, Soo cunnen wij oock niet aennemen dat sijn E. na ‘t gemeen gevoelen soude hebben voorgehad, om daer door de geltverquistende dronckaerts spaersamer te maken, en van haer gewoone debausche aff te trecken, anders soude (ons bedunckens) insgelijcx daeraen een misgreep gedaen wesen: want wij worden dagelijckx meer als te veel het tegendeel och lacj! hierin gewaer vermits die geene die tot dit schandelijcke gebreck genegen zijn, voornamentlijck alsser schepen leggen gheen stercken dranck altoos te duer is en daerom niettemin geld off goed genoegh daervoor sitten laten, Ende genomen dat sulcx nu al hier door kon worden te wege gebracht, soo had men eevenwel aen d’ andere sijde behoren te considereren dat ‘er wel 25 off meer huijsarme behoeftige menschen tegens soo een beestigen dronckaert noch alhier te vinden zijn, die somtyts gaern bij sieckte off sucht, soo voor haer off derselver vrouwen en kinderen een geheele ofte halve kanne wijns souden willen laten halen, en tot nootdruft gebruijcken, maer gedruckt van enckele armoede ontsien haer eenelijck soo veel gelt daervoor uijt te geven, gelijck wij selffs ten deele meest van die geene die buijten op ‘t lant woonen, en geduerigh kout gul water moeten in ‘t lijff slaen, bevonden en dierhalven meenigde clachten aengehoort hebben.²⁸⁴

Uijt welcke en verscheijde andere goede insigten dan, wij als nu gesamentlijck noodigh geacht en hiermede g’arresteert hebben, dat de Spaence wijn (die dus langh tot 48 stuijvers de kan is ingecocht, en voor 66 stuijvers weder uijtgetapt geweest, mitsgaders ‘t mengel brandewijn dat voor 56 stuijvers ingecocht en tot 80 stuivers weder vercocht wort) van nu aff aen soo wel aen des. E. Comps. dienaers als vrije ingesetene alhier, tot een minder prijs vercopen sullen, namelijck de Spaense off France wijn (soo wanneer de Compe. rijckelijck daervan versien sal weesen) tegens 36 stuijvers de kan, inhoudende 10 mutsgens, en de brandewijn tegens 40 stuijvers ‘t mengel van 8 mutsgens ijder, behalven aen de herbergiers off die tegenwoordigh noch alhier tapneringe doen; want deselve om bijsonder redenen voortaen en soo lange totdat ons nader order dienaengaende uijt ‘et vaderlant toecomen sal, voor een kanne Spaense wijn off voor een mengel brandewijn even veel, te weten 44 stuijvers, aen de E. Compe. sullen moeten betalen, Ende wanneer deselve alsulcken dranck aen die gene die comen van buijten te halen off binnen in ‘t huijs begeeren te drincken weder verkopen off uijttappen willen, soo sullen de gemelte herbergiers niet meer als 55 stuijvers voor de kan Spaence wijn, en 60 stuijvers voor ‘t mingel off drie swaere dubbeltjes dat is 74 stuiver voor ‘t mutsgen brandewijn vermogens zijn te eijsschen noch te nemen op pene van al sulcken straff en boete als daerop beramen sullen.

Ende omdat oock onder de gemelte vrijelieden off alle andere die voorn. stercken dranck nu beter koop als de herbergiers uijt des Comps. magazijn sullen cunnen haelen, geen nieuw schacherachtigh gemorsch daermede mocht werden veroorsaeckt, gelijck al eenigsints beducht zijn, dat sommige derselver alsulcken dranck met een weijnigh winst aen de tappers wellicht mogten overlaten off selffs ten duersten uijtsoetelen: Is insgelijcx te deser vergadering verstaen dat buijten de herbergiers niemant meer als vier kannen Spaence wijn, en twee kannen brandewijn ter maent (soo sulcx begeeren en daerom comen) sullen laten volgen; daerentegen sullen oock niet gedogen dat die gene die met dese dranck te haelen al willens eenige maanden lanck gewacht hebben, naderhant deselve t’ seffens off op eenmael willen comen halen, maer sullen die affwijsen en niet meer als ‘t bovengestelde deel in en voor alsulcken maent als daerom comen sal, toecomen laten, Ten ware wij souden mogen bevinden dat noch meer van dien dranck ‘t sij dan op een bruijtloffsfeest, een kindermael off eenigh ander eerlijcke t’ samen comste, mocht werden vereijscht en versocht, In welcken geval wij dan na alle billickheijt te werck gaen, en daervan milder uijtreijcken sullen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. W AGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDRICK LACUS.

C. 2, pp. 357-360.

Vrijdag den {16630608} 8en Junij 1663.

Alsoo op primo deser uijt de jongst vertrocken retourvlooth onder ‘t commando van de E. Heer Herman Klencke van Odessen hier is comen te retourneren ‘t fluijtscheepje ‘t Velthoen waermede een messive van 29en April des verleden maents ons door voorn. heere Klencke toegesonden ontfangen ende daeruijt verstaen hebben dat het Eijlant St. Helena Nova met de voorsz. geheele vlothe bestaende in elff schepen behorelijck verspreijt langs dese vaste cust en omtrent 30 mijlen buijten de wal wel neerstig opgesocht, maer ‘t selve tot hun alder leetweesen al weder niet gevonden hadden, Sulcx eyndelingh waren te rade geworden met de gemelte vlooth het bekende oude eijlandt St. Helena in ‘t gesicht te lopen en van daer hun cours na Assention en wijders van daer recht na ‘t lieve vaderlant te stellen, gelijck oock gedaen hadden, ende met de gemte. vlooth onder ‘t voorsz eijlant out St. Helena gecomen waren, als wanneer doen oock dit Velthoentje met het jacht Bleijswyck beijde hun despesche weder herwaerts aen becomen hadden, maer omdat de opperhooffden van geseijde jacht doenmaels niet waters genoegh tot die reijs souden gehad hebben, was deselve toegestaen geweest, naer ‘t meergemelte out St. Helena te lopen, om haer al voren daervan te versien, van welcken tijt af ‘t selve jacht Bleijswijck bij die van ‘t Velthoen onderweegs niet meer gesien noch vernomen zijnde, oordeelden dat het dese Caep al verbij most gelopen en voorts na Batavia vertrocken wesen, nadien ‘t selve scheepje in ‘t derwaerts gaen uijtnemende snedigh in ‘t zeijlen bevonden hadden.

Ende dewijle wij met het geseijde Velthoentje (dat daerentegen soo traegh in ‘t zeijlen is, dat ‘et jongst van een der retourschepen heeft moeten gesleept worden) hier wijders niet weten uijt te richten, Is te deser vergaderinge verstaen en besloten dat het selve met den eersten van sijn wederom gebrachte materiaelen, artillerije, provisien &a., sal ontlost en ijder soort weder op sijn plaets hier in ‘t fort geborgen worden, als wanneer ‘t selve andermael op nieuw voor vijff maanden van alles behorelijck versien en met de 33 te rugh gebrachte soldaten na Batavia vertrecken laten sullen, mits ‘t selve alvoren, nevens de hoeckerbooth en onse groote chaloup, een sprincktogtje na ‘t Robbeneijlant sal moeten doen, om ons goede parthije schelpen tot branden van kalck daervan daen te haelen en onder ‘t fort te brengen, Ten aensien d’ Ed. Heeren Majores in ‘t vaderlant voornemens zijn dese vestingh uijt de gracht rontom met steen te laten ophaelen, en dierhalven ordonneren ons, dat wij middelerwijle soo nu als dan een goeden voorraet van steen en kalck hiertoe souden laten bij de wercke brengen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 361-362.

Saterdag den {16630818} 18en Augusti 1663.

Hendrick Reijnste van Dircxlant out 24 Jaren vrijtimmerman²⁸⁵ alhier aen Cabo de Boa Esperance sigh in trouwbelofte hebbende begeven met Barbara Geens van Amsterdam out 36 Jaren, wede. van den overleden baes hovenier Jacob van Rosendael, Ende dies te saemen in Rade verschenen, versoeckende omme met den anderen in den He. eghten staeth wettelijck te mogen werden bevestight, mitsgaders tot dien eijnde te vergunnen dat haer eerste geboth morgen na ‘t sermoen mogte afgecundight worden, Soo is bij den Raet (niet anders hebbende cunnen vernemen als dat beijde liber ende Vrije perzonen waren, welcke met niemant ter werelt volgens haerluijden eijgen verclaringe ijetwes dienaengaende uijtstaende hadden) goetgevonden dese luijden haer billick versoeck te consenteren, ende dienvolgende op morgen naer ‘t eijndigen des Christelijcken sermoens haer eerste affcundinge te laten doen, ende alsoo vervolgens alle Sondagen tot de derde incluijs, omme als dan naer de laetste affroepinge de solemnisatie te laten geschieden ende met de trouw publick voor te varen.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 363-365.

Saterdag {16630901} primo September ao. 1663.

Alsoo de Heeren gecommitteerde Bewinthebberen uijt de respective Cameren van de Generale Nederlantse g’octroijeerde Oost Indische Compe. ter vergaderinge van de Heeren 17en bij hare messive uijt Amsterdam van dato 7 April 1663, hebben gelieven te ordonneren dat men een van de jagjens off fluijtjens die haer E. dit jaer herwaerts aen stonden te senden enpassant²⁸⁶ op de reijse naer Batavia de eijlanden Madagascar ende Mauritius soude laten aendoen, omme die arme overige menschen van het verongeluckte Schip Aernhem die haer leven verleden jaer met de boot aldaer noch hebben gesalveert op te soecken ende in te nemen, Soo is sulcx bij d’ E. Heer P. A. Overtwater, Raet Ordinaris van India ende Commissaris deser residentie, in Rade behorelijcker wijs voorgedragen, ende naer rijpe overweginge geresolveert en vast gestelt, dat men een van de hier jegenwoordigh ter rhede leggende jagjens, te weten het welbeseijlste en dat met het minste cargazoen belast is dese voijagie soude laten doen, tot dien eijnde dan hebben gekosen ende genomineert het jagjen Lantsmeer omme als voorsz ‘t eijlant Mauritius eenlijck eerst aen te doen, naer die aldaer verbleven menschen wel scherpelijck te vernemen, ende deselve gevonden hebbende dan voorts directa naer Batavia mede te voeren dogh indien geen bescheijt off teijcken altoos van eenigh volck aen ‘t voorsz eijlandt mochten comen te vernemen, Is oock in sulcken gevalle en anders niet dienstigh g’oordeelt tot meerder gerustheijt dat ‘et selve jacht noch 2 a 3 van de naest aengelegenste Comorische Eijlanden soo ‘t mogelyck is sal mogen aendoen, omme aldaer in de baijen en inhammen bij d’ inwoonders te vernemen off geen van ons volck off schepen van ons aldaer vernomen hebben.

Ende alsoo ‘t voorsz jacht Lansmeer neffens de andere hier ter rhede leggende jachten IJlpendam en Purmerlant haer bijna behorelijck ververscht, ende geen ofte weijnige inpotenten hebben, Is mede verstaen dat deselve aenstaende Dingsdagh van hier sullen vertrecken, ende de opperhooffden aendienen om haer jegens dien tyt gereet te maken.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare voorsz.

[Signed:] P. A. OVERTWATER.

²⁸⁷

[Signed:] PIETER VAN HOORN.

²⁸⁸

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 366-369.

Vrijdag den {16630907} 7en September 1663.

Alsoo de vrije lantbouwers deser plaetse ten tijde den Raedt om andere saken bij een vergadert was, in deselve te mogen verschijnen hebben versocht, en ‘t selve haer geconsenteert was, soo hebben met veel omstandige redenen aengewesen dat sij lantbouwers voorsz uijt hare culture weijnigh off gants geen profijt trecken konden, ten grooten deele oock door dien haer de knechts soo kostelijck vielen, met gants ernstigh versoeck dat voor hare aengewonnen granen wat meerder mochten genieten, ‘t welck bij den Raedt in consideratie genomen, ende wel rijpelijck overwogen zijnde, Is eenstemmig goetgevonden en verstaen, dat men haerlieden wat te gemoet comen en wat meerder voor haer gewas toeleggen soude, en dit soo bij provisie en op approbatie van d’ Ede. Heeren Majores in ‘t vaderlant en dit om verscheijde redenen, en onder anderen oock hierom dat ‘t geene aen d’ E. Compe. tot noch toe gelevert hebben, seer weijnich ja boven de 50 mudden jaerlijcks qualijck is en daeromme d’ E. Compe. weijnigh schaden off kosten kan; bovendien omdat dien prijs dan oock soo merckelijck beneden de vaderlantsche en Batavische is, dat oock bij de stucken selffs genoegsaem blijckt, dat se der geen vette soppen van hebben kunnen, en als ‘t al ten quaetsten comt, is ‘et noch maer bij provisie met expresse verclaringe aen haer dat de Compe. haer daervoor niet langer verbonden rekent als ‘et haer selfs belieft, houdende het op en affsetten aen haer t’ allen tijden, soo dick en menigmael als ‘et haer sal goetduncken, en dienvolgende verstaen dat men haer soude toeleggen als volght, te weten: voor een mudde taruw seven guldens, rogge vijff guldens thien stuijvers, garst vyff guldens thien stuijvers, ende haver vier guldens voor ijder mud.

Voorts sijn in Rade verscheenen de naervolgende personen versoeckende naer expiratie hares tijts continuatie van dienst, ende daervoor dan oock eenige verbeteringe, dat volgens d’ onderstaende actens haerluijden is verleent:

Pieter van Clinckenbergh van Middelborg hiet te lande gecomen met het fluijtjen de Meese den 12en April ao. 1658 voor ondercherurgijn a 18 gl. per maent, zedert sijn aenwesen alhier pmo. May 1660 verhooght zijnde tot cherurgijn met 30 gl. per maent, ende geduerende dien tijt de plaetse van oppercherurgijn deser fortresse heeft waergenomen, ende daerin tot dato goet genoegen gegeven, wort dierhalven op syn versoeck ende bequaemheyt gessurrogeert tot oppercherurgijn, met een belooninge van twee en veertigh gl. ter maent, gagie ingaende naer expiratie sijnes verbants, ende sal dan noch gehouden zijn drie jaeren daervoor d’ E. Compe. te dienen.

Bastiaen Castiere van Oostende, matroos, sodanigh met ‘et schip de Nagelboom den 22en July 1660, en thien guldens ter maent alhier aengeland, wort mits desen door tyts expiratie en vereyschte bequaemheyt gevordert tot lantbouwer onder een beloninge van derthien guldens ter maant, waervoor oock gehouden blijft d’ E. Compe. noch drie achter eenvolgende jaren te dienen, verbant en gagie primo deser ingaende.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘et Fort de Goede Hope ten dage ende jare voorsz.

[Signed:] P. A. OVERTWATER.

[Signed:] PIETER VAN HOORN.

²⁸⁹

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] PIETER EVRARD.

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 370-371.

Donderdag den {16630927} 27en September 1663.

Aengesien d’ Ede. Heeren Meesters in het vaderlant, haer tot noch toe niet qualijck hebben laten gevallen, dat wij jaerlijcks met eenige vrijwillige liefhebbers lantwaert in te senden blijven continueren oordelende nu de draet van ‘t cloun,²⁹⁰ dat is een seker slagh van volck genaemtNamaquas²⁹¹ gevonden hebben, wij soo doende oock wel eens het eijnde sullen crijgen, Ende dewijle den sergiant Jonas de La Guere nevens veel ander bequaeme borsten, ja meer als wel hiertoe van noode sullen hebben, ons haere diensten weder zijn comen aenpresenteren, Is als nu te deser vergaderingh verstaen en beslooten, de voorsz Lant-tocht nu weder te ondernemen, mits wij in plaets van 13 perzonen (die voor desen tot al sulcke lanttochten zijn gebruijckt geweest) dit jaer om verscheijde oorsaken 16 van de gaeuwste en flucxte quanten (die ongemack gewent, ende voor geen kleijn gerucht verveert en zijn) hiertoe uijtkiesen en over deselve de voorn. sergeant als een actijff man, en uijtnement goed schutter wesende, tot hooft en uijtvoerder van die reijs stellen sullen, Waermede deselve van hier in ‘t begin van de maent October aenstaende nevens 2 a 3 Caapse Hottentoosen weder met een wagen en een gespan van 8 ossen daervoor wel schriftelijck geinstrueert vertrecken sal, onderentussen sullen na gewoonte besorgen en gereet doen maken al wat tot soo een lanttocht vereijst.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] H. LACUS, Secrets. 1663.

C. 2, pp. 372-374.

Donderdag den {16631025} 25en October 1663.

Alsoo Adriaen Anthonisz schipper op de hoeckerbooth genaempt L’ Emperiale verleden jaer in ‘t vaderlant door onse E.E. Heeren Principalen aldaer volgens vrijwillig aengegaen accoort met deselve per sijn voorn. hoecker nevens 13 eeters herwaerts gesonden zij om niet alleen ‘t overige geschut uijt ‘et wrack van ‘t verongeluckte France schip La Mareschal alhier te lichten en aen lant te leveren: maer oock voornamelijck om dese bhaeij te suijveren en van al die swaere anckers die voor desen in die vuijle gronden sitten gebleven zijn, soo veel weder op te soecken, en uijt het water te halen als deselve met sijn uijtgebracht volck en ontfangen hulp van onse vaertuijgen hiertoe soude mogen doenelijck wesen,

Ende nadat wij op ontfangen order van geduchte E.E. Heeren Meesters de gemelte schipper met al sijn ancker en geschut visschers datelijck op derselver arrivement alhier (‘t welck geweest is den 28en Meert passo.) te werck gestelt hadden, hebben deselve wel 14 ijsere stucken en eenig rontscherp, niet met bijsonderen arbeijt off moeijte daerom te doen, maer met redelijck goet gemack uijt ‘et voorn. en nu meest verbrande wrack gelicht, en aen lant op strant gebracht maer met eenig voirder geschut off ancker-visschen in dese bhaeij heeft ‘et niet wel willen lucken, niet jegenstaende deselve dagelijcx genoegh haer best daerom gedaen hebben (wanneer wint en weer sulcx heeft willen toelaten) gemerckt tot noch toe niet meer dan een lichte anckertje, dat meest van roest verteert is, en vier oude stucken off gebroken dos. hebben cunnen vinden en uijt de gront halen. Invoegen al het voirder over en weer swerven met sleeplijnen als ‘t gebruijck van andere dienstige gereetschappen hiertoe besocht nu geruijmen tijt herwaert t’ eenemael ijdele en een vergeeffschen arbeijt bevonden hebben, loopende met sulcke nietige diensten den tijt vast door en het bedongen maentloon van 750 guldens daervoor tot laste van onse Heeren Meesters meer en meer op, uijt welcke insigten dan nu oock verstaen en geresolveert hebben met dit vergeefsche ancker-visschen een eijnt te maken, en t’ eenemael uijt te scheijden; sullende de voorn. schipper met den eersten hiervan waerschouwen, en aenseggen dat hij hem weder vaerdigh maken, en tot vertreck schicken sal, opdat hij met sijn hoecker in ‘t begin van de toecomende maent November van hier naer Amsterdam (daer hij bevragt en affgevaren is) weder vertrecken kan.

Aldus gedaen en geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1664(sic).

[Signed:] HENDR. LACUS.

C. 2, pp. 375-378.

Saterdagh den {16631208} 8en December 1663.

Na langh verwachten is eijndelijck noch wel God zij danck op 5en deser van ‘t eijlant Madagascar weder behouden in dese bhaeij comen te retourneren ‘t fluijtscheepje ‘t Waterhoen met het opperhooft sr. Jochum Blanck, als voirder uijtgesonden suppoosten van hier, maer na wij uijt derselver mondelingh rapporten als overgeleverde schriften hebben kunnen vernemen, was met dese gesochte nieuwe handel in de bhaey van St. Augustijn en eenige andere plaetsen daeromtrent weijnigh off niet te doen geweest, Ten aensien de inwoonders aen deselve lant-cant door geduerige oorlogen die met malkanderen voerden al te seer gequelt en ver-armt, wesende, kort te voren haer meeste vee, en een hoope graenen, die op ‘t velt staende in brant gesteken waren, verlooren hadden; echter bragten noch van derselver overschot en tot een bewijs dat ‘et voorn. eijlant vruchtbaer genoegh was ongevaer vijff lasten rijs, cadjangh en ronde boonen off erten, mitsgaders tot een proeff een vath vol ingesouten vleijs, en seven stucx slaven mede.

Dese eerste tocht dan van hier na gemelte bhaey buijten onser aldervermoeden met dus sobere behaelde voordeeltjes uijtgevallen zijnde, Is te deser vergaderingh eenparig verstaen en vast gestelt ‘t voorn. scheepje met den eersten van sijn weerom gebrachte overig[e] coopmanschappen, houtwercken, provisien &a. te disbarqueren, en ‘t selve hier soo lange bij ons te houden totdat de te verwachten retour-vlooth uijt India, hier sal verschenen wesen, om alsdan op desselffs voirder versenden te disponeren.

Ende omdat ‘et gemelte scheepje (volgens de verclaringe van den ouden schipper Pieter Willemsz als desselffs stierlieden)²⁹² grotelijcx van noode heeft, dat het onder eens ter degen schoongemaeckt, de worm daeruijt gebrant en geharpuijst wiert, Is nu insgelijcx verstaen dat gemelten schipper onderentusschen daermede naer de Saldanhabaij vertrecken sal, alwaer tot sulcken werck seer goede gelegentheyt is vermits alvoren voor ‘t Robbeneijlant ‘t ancker vallen laten, en soo lange daerop leggen blijven sal, totdat sijn scheeps-volck goede parthije schulpen sullen aen strant gebracht en opgesamelt hebben, als wanneer 8 a 10 dagen daeraen den Commandeur Wagenaer selffs gedenckt na ‘t voorsz eijlant te comen, en wijders van daer mede tot in de voorn. bhaeij als voor sijn eerste reijs te vertrecken, dewyle sulcx tegenwoordigh gevoeghelijck geschied[en] kan, omdat in dese noch in de toecomende maent geen scheepen alhier te verwachte[n] hebben, principael met dese insichten om al vooren goede parthije groote vissen in die bhaeij op voorraet sien te krijgen en op sijn wederomreijs (die over lant geschieden moet) eenigh groff beestiael empassant soecken te becomen, en met hem aen ‘t fort te brengen, dewijle wij ons rechtevoort van sulcken vee uyttermaten sober versien bevinden.

Aldus gedaen ende geresolveert in ‘t Fort de Goede Hope ten dage ende jare als boven.

[Signed:] Z. WAGENAER.

[Signed:] ABRAHAM GABBEMA. 1663.

[Signed:] HENDR. LACUS.

---

## Footnotes

---

1. In die H.K. staan “Ott”, moontlik ‘n afkorting van die naam Otto Jansz, wie se plasie aan dié van Steven Jansz in die Hollandse Thuijn gegrens het. Vgl. Res. van 21 Februarie 1657. ↩

2. Nie werklik skildwagte nie. Van Riebeeck wou die skyn wek dat die beeste van die Kompanjie maar swak bewaak is om daardeur ‘n aanval van die kant van die Hottentotte uit te lok. ↩

3. Twee maande gasie. ↩

4. In die H.K. staan “approbatie”. ↩

5. Isaaq Koedijck het met die meeste skepe van die retoervloot van 1659 by die Kaap verbygeseil. Hy was van 1657 tot 1658 Direkteur van Soerat . ↩

6. Skipper van die Zuijlen. ↩

7. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck gedeeltelik tussen die reëls en gedeeltelik in die linker kantruimte bygeskryf. ↩

8. In die H.K. staan “omme den Toorn godts” ens. ↩

9. In die H.K. staan “roeij schuijtjen”. ↩

10. Die gekursiveerde sinsnede is deur Jan van Riebeeck in die linker kantruimte van die teks ingevoeg. ↩

11. Sluitgeld moes deur die gevangene aan sy oppasser betaal word, omdat laasgenoemde verantwoordelik was vir sy versorging. ↩

12. Eers het hier “te laten” gestaan. Dit is verander in “te gelaten” hier gebruik in die betekenis van “te berus in” of “te onderwerp”. ↩

13. Hendrick van der Putten (spelling volgens Godée Molsbergen), was die skipper, Pieter de Cock die koopman en Nathaniel Walters die sersant aan boord van die Orangie . ↩

14. Die gekursiveerde woorde in hierdie paragraaf is deur Van Riebeeck in die teks ingevoeg. ↩

15. In die H.K. staan “stijff 80 man” wat meer waarskynlik is. In die K.R. is “stijff” tussen die reëls ingevul. ↩

16. Die gekursiveerde sinsnede is waarskynlik deur Van Riebeeck in die teks ingevoeg. ↩

17. Ibid. ↩

18. Sander Gerritsz van Ossen was skipper van die Slot Honingen . Willem Quarlis was onderkoopman aan boord van dieselfde skip. Pieter Cruijthoff, soos sy van gewoonlik gespel word, was korporaal van die adelborste en het ook as boumeester vir die Kompanjie diens gedoen. ↩

19. Die gekursiveerde woord is deur Van Riebeeck tussen die reëls bygeskryf. ↩

20. Ibid. ↩

21. Die skrywer het hier in al die parentetiese sinne verward geraak en ‘n oortollige hakie tussen “crijgsofficieren” en “bij” geplaas. ↩

22. Behalwe die persone wat in die vorige resolusie genoem is, het in hierdie vergadering van die Raad die sersant van die skip Honingen Francois Dominicus, die korporaals van dieselfde skip Robbert Laurenssen en Gabriel Male en die korporaals van die Fort, Elias Giers en Pieter Cruijthoff, sitting gehad. ↩

23. Ds. Cornelis Janszonius was van 14 tot 29 Julie aan die Kaap. Behalwe dat hy verskeie dienste waargeneem en die nagmaal bedien het, het hy ook die kind van Jan Reiniersz en ‘n kind van ‘n slavin gedoop. Hy het Batavia in Augustus bereik en is in 1660 op Ambon oorlede. ↩

24. Skipper van ‘t Hoff van Zeelandt . ↩

25. Die gekursiveerde sinsnede is ‘n aanvulling wat in die linker kantruimte geskryf is. ↩

26. Waarskynlik is hierdie eienaardige woord wat nie in ‘n woordeboek opgespoor kon word nie, ‘n verwarring tussen die woorde “abominable” en “impardonnabel”. ↩

27. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls van die teks bygeskryf. ↩

28. ‘n Woord wat met ‘ndbegin het, is deurgehaal en in die plek daarvan het Van Riebeeck die gekursiveerde woord geskryf. ↩

29. Skryffout vir Neder Cassel. ↩

30. Die gekursiveerde sinsnedes in hierdie paragraaf is deur Van Riebeeck in die teks ingevoeg. ↩

31. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls bygeskryf. ↩

32. Jan Bartels en Cornelis Reijerse Crimpen was onderskeidelik skipper van ‘t Hof van Zeelandt en van die Achilles , terwyl Nicolaes de Raedt as onderkoopman op eersgenoemde skip gevaar het en Adriaen van der Goes onderkoopman aan boord van die Achilles was. ↩

33. In plaas van “de” is “sodanige” geskryf. ↩

34. Die kopiïs van die H.K. het die hoofletters verander in “voorsz Crommeboom ende ‘t bos … “. ↩

35. Die gekursiveerde woord is in die linker sykantruimte bygeskryf. ↩

36. Die skrif is onduidelik, maar die mees waarskynlike lesing is “eenl.” (eenlijck). In die H.K. staan “eens”. ↩

37. Die woord “offte” is deurgehaal en “ende” in die plek daarvan geskryf. ↩

38. Die gekursiveerde sinne is gedeeltelik in die spasie tussen die twee paragrawe en gedeeltelik in die linker kantruimte in die teks ingevoeg en in dieselfde handskrif as die res van die resolusie geskryf. ↩

39. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls bygeskryf. ↩

40. In die W.N.T. word hierdie segswyse aangehaal as “Te ende moed, te ende gelt”. Dit was van toepassing op ‘n ooreenkoms wat ten alle tye beëindig kon word en stem ongetwyfeld ooreen met Van Riebeeck se bedoeling. In die K.R. staan egter duidelik “maet” en hierdie woord is ook deur die skribent van die H.K. oorgeneem. ↩

41. Die beskrywing in die Dagverhaal is duideliker. Die samesteller van die resolusies het hier in sy haas vergeet om by te voeg dat daar tussen die boonste boom en die grond nog ‘n ander boom was wat verhoed het dat die beeste onderdeur kon loop. ↩

42. In die linker kantruimte het Van Riebeeck geskryf: “Nota: Is cort hierna overleden”. ↩

43. In die linker kantruimte was ‘n nota van vyf reëls geskryf. Dit is egter so goed deurgehaal dat alleen die woorde “nota” en “gagie” nog ontsyfer kan word. ↩

44. Watter soort bome of struike hierdie “krekel-bossen” was, is onseker. Vgl. prof. dr. J. du P. Scholtz inUit die geskiedenis van die naamgewing aan plante en diere in Afrikaans,pp. 33-34. ↩

45. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls bygeskryf. ↩

46. Die gekursiveerde woord is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

47. Met “houtte capjen” word waarskynlik die hout dak bedoel. Vgl. W.N.T. VII, kol. 1422. ↩

48. Hier gebruik in die betekenis van “oorval”. ↩

49. Die gekursiveerde woorde in hierdie paragraaf is later tussen die reëls bygeskryf. ↩

50. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls bygeskryf. ↩

51. Die eerste paragraaf van hierdie aangehaalde plakkaat stem ooreen met art. 108 van die “generalen articulbrief”. Die oorspronklike plakkaat kan teruggevind word in C.680:Origineel Placcaat Boek,1652-1686, pp. 12 1-122, en is ook te lese inKaapse Plakkaatboek,deel I, pp. 48-49. Ook in die artikel-brief van 1658 word “bateryen” met eentgespel. Dieevoor dieijis egter ‘n skryfwyse wat nêrens anders voorkom nie. ↩

52. Tussen die reëls bygeskryf, waarskynlik deur Van Riebeeck. ↩

53. Eers het hier “een” gestaan. Dit is verander in 1 1/3. ↩

54. Die 9 is oor ‘n ander syfer heengeskryf wat nie meer gelees kan word nie. ↩

55. Die gekursiveerde woorde is in die linker kantruimte geskryf. ↩

56. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls geskryf. ↩

57. Die gekursiveerde woord is in Van Riebeeck se handskrif geskryf in plaas van ‘n woord wat hy deurgehaal het. ↩

58. Die gekursiveerde woord is deur Van Riebeeck in die kantruimte geskryf. ↩

59. Verbruiksgoedere uit vet vervaardig, bv. kerse. ↩

60. Die res van hierdie resolusie is as plakkaat openbaar gemaak en begin met die woorde: “Op dat”. Vgl. C.680:Origineel Placcaat Boek,1652-1686, pp. 123-127, gepubliseer inKaapse Plakkaatboek,1, pp. 49-51. ↩

61. Die gekursiveerde sin is gedeeltelik tussen die teks en gedeeltelik in die linker kantruimte deur die skrywer van die resolusie bygeskryf. ↩

62. Die gekursiveerde sin is gedeeltelik tussen die teks en gedeeltelik in die linker kantruimte deur die skrywer van die resolusie bygeskryf. ↩

63. “Met” is bo-oor ‘n ander woord geskryf wat daardeur onleesbaar geword het. ↩

64. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls geskryf. ↩

65. Na “voorteelt” het weer ‘n afsluitingshakie gevolg, wat klaarblyklik foutief is. ↩

66. Die volgende paar reëls is deurgehaal. ↩

67. In die H.K. staan “subject”. ↩

68. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf en beteken “indien daar geen ongeluk gebeur nie”. ↩

69. In die H.K. staan “hantsaem”, oordragtelik gebruik van weer en wind wat nie langer onstuimig is nie. ↩

70. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

71. Na “ander” is een woord deurgehaal en in die plek daarvan het Van Riebeeck die gekursiveerde sinsnede geskryf. ↩

72. Eers het hier 25 gestaan. Dit is, waarskynlik deur die Kommandeur self, in 10 of 15 verander. ↩

73. Pieter Gerretsz was skipper van die Erasmus , Vincent Vette was hoogbootsman, terwyl Magnus Hendricksen en Cornelis Lodewijcksz passasier skippers was. Die rang van Tielman Cornelisz en Dirck Jansen Schaijck, wat ook skeepsoffisiere van die Erasmus was, kon nie vasgestel word nie. ↩

74. Jan van der Werfe was skipper van die Malacca , terwyl W. van Outhoorn onderkoopman aan boord van dieselfde skip was. ↩

75. In die lys van skeepsbenodigdhede wat volg, het Van Riebeeck drastiese wysiginge aangebring. Die gekursiveerde woorde is deur hom bygeskryf. Op vier plekke is benodigdhede deurgehaal en ook verskeie syfers is verander. Aangesien die oorspronklike getalle en deurgehaalde woorde nie meer gelees kan word nie, is die aandag nie op elke afsonderlike verandering gevestig nie. ↩

76. Bedoel word Ierland en Skotland . In die resolusie van 27 September 1659 was sprake van “achter Schot ende Irlandt om”. ↩

77. Waarskynlik word die eiland Anjouan hier bedoel. Dit is een van die Comoro-eilande in die kanaal van Mosambiek . ↩

78. Die skrywer van die resolusie het hier in plaas van die afsluitingshakie ‘n komma gebruik. ↩

79. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls bygeskryf. ↩

80. Ibid. ↩

81. In die H.K. staan “strojenl oosje”. Volgens die W.N.T. beteken dit ‘n tydelike skuur of loods wat gebou is om voorlopig (bij provisie) as meul diens te doen. ↩

82. In die H.K. staan “voort”. ↩

83. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls ingevoeg. ↩

84. Die navolgende gedeelte van hierdie resolusie, beginnende met die woord “Na”, is as deel van ‘n plakkaat algemeen bekend gemaak. Sien C.680:Origineel Placcaat Boek,1652-1686, pp. 131-132, gepubliseer inKaapse Plakkaatboek,1, pp. 52-53. ↩

85. Die gekursiveerde woorde is deur die skrywer van die resolusie bygeskryf. ↩

86. Die gekursiveerde woorde is ‘n byvoeging wat deur Van Riebeeck geskryf is. ↩

87. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck in die linker kantruimte bygeskryf. Dit kom nie in die oorspronklike plakkaat (C.680, p. 134) voor nie. ↩

88. Tussen “soodanich” en “aff” is ‘n woord deurgehaal wat nou nie meer gelees kan word me. Die woordjie “te” is deur Van Riebeeck bo-oor ‘n ander woord geskryf, terwyl “af” en “schutten” onderstreep is. ↩

89. Die gekursiveerde woorde en sinsnede is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

90. Die gekursiveerde woord en sinsnede is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

91. Eers het hier gestaan “wel gebrandt” wat deur Van Riebeeck in “wel branden” verander is. ↩

92. Hierdie plakkaat kom voor in C.680,Origineel Placcaat Boek,1652-1686, p. 136 en is daaruit oorgeneem in dieKaapse Plakkaatboek1, pp. 53-54. ↩

93. Die oorspronklike plakkaat berus in die Kaapse Argief: C.680:Origineel Placcaat Boek,1652-1686, p. 136 en kom ook voor in dieKaapse Plakkaatboek1, p. 54. ↩

94. Die volgende aantekening is deur Van Riebeeck in die linker kantruimte langs hierdie paragraaf geskryf: “Nota: Dese vrije backers sijn te beter gelegentheijt van huijsinge in Comps. dienst gebleven, ende soo langh uijtgescheijden, 12 December 1659.” ↩

95. Tussen “ende” en “extract” is die woordjie “desen” deurgehaal. ↩

96. Hierdie hele paragraaf is as wet bekend gemaak; Sien C.680:Origineel Placcaat Boek,1652- 1686, pp. 137-138, en is opgeneem inKaapse Plakkaatboek,1, pp. 54-55. ↩

97. In die H.K. staan “ende Cornelisz de jonge Neuteboom”. ↩

98. Die syfer 6 is bo-oor ‘n ander syfer geskryf wat nou nie meer gelees kan word nie. ↩

99. In die H.K. staan “des ander daegs”. ↩

100. In die H.K. kom die woord “schaepwachters” voor. ↩

101. Die gekursiveerde gedeelte is in Van Riebeeck se handskrif in die linker kantruimte bygeskryf. ↩

102. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

103. Frederick Riewertsz Pool was skipper van die Gecroonde Leeuw , terwyl Jacobus Dooreslaer onderkoopman aan boord van dié skip was. Pieter Gerritsz, soos sy van in die H.K. gespel word, was die skipper van die Erasmus . Die identiteit van Thomas Jacobsz van Air kon nie vasgestel word nie. ↩

104. Deur die skrywer van die resolusie in die kantruimte bygeskryf. In die H.K. staan ” Haemstede “. ↩

105. Blanko gelaat. ↩

106. In die H.K. staan “comen” wat hier beter in die sinsverband pas. ↩

107. Eers het hier gestaan “den breeden Raedt”. “Breeden” is egter deurgehaal. ↩

108. Die 11de artikel van die “generaelen articulbrief” lui soos volg: “Welverstaende, by aldien eenige conspiratie, off andere notoire hals-saecken, in de uyt ofte wederom reyse in de schepen mochten voorvallen, dat de selve na behoorlijcke ghenomen, ende by geschrifte gestelde informatien, op de aenklachten van den fiscael, ofte dengenen by den Scheepsraedt, in des selfs plaetse te committeeren, datelijck bericht ende geexecuteert sullen worden, sonder gelijck als voor desen gebeurt is, de misdadiger tot groot pericul van de scheepen in verseeckeringe te houden, omme in Oost-Indien, ofte naer huys te brengen, ende aldaer haer verdiende straffe te doen ontfangen.”. ↩

109. Die gekursiveerde woorde in hierdie sin is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

110. Die 14de artikel van die “generaelen articulbrief” lui soos volg: “Ende soo wie eenige conspiratie ofte voor-ghenomen muyterie ontdeckt, ende aen den dagh brenght, indien hy mede aen de selve schuldich is, sal vry van straffe wesen, ende noch twintich realen van achten daer en boven genieten; by aldien hy aen de selve conspiratie onschuldich is, sal met vijftich realen van achten vereert, ende daerenboven tot het eerste vacante officie, tot het welcke hij bequaem mochte wesen geadvanceert ende ghevordert werden. Diergelijcke vereeringe ende advancement sal oock die geene genieten die eenich voorgenomen verraet ofte conspiratie in eenich Fort ofte Comptoir van de Compagnie in eenige plaetse van Indien sal ontdecken ofte uytbrengen”. ↩

111. Later deur die skrywer van die resolusie bygeskryf. ↩

112. In die H.K. staan “overlangh”. ↩

113. In die H.K. staan “gebroeit”. ↩

114. Hierdie huwelik het nie plaasgevind nie, aangesien Anna Rodolphus van Grietsiel volgens ‘n mededeling in die Dagregister reeds op 6 Januarie 1660 oorlede is. ↩

115. In die H.K. staan “spions”. ↩

116. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

117. In die H.K. staan “hoedanigh oocq onse intentie”. ↩

118. In die H.K. kom die spelling “masjens” voor. ↩

119. Dit beteken sodra die “windslag” van “boeg” verander, sodat hulle moes wag om uit te vaar totdat die wind gunstig was. ↩

120. Jan Schrael was skipper van die Loenen . Pieter Gerritsz en Vincent Vette skeepsoffisiere van die Erasmus , terwyl Abraham Blom waarskynlik ‘n offisier van die Loenen was. ↩

121. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

122. Die gekursiveerde woord is ‘n aanvulling van Van Riebeeck. ↩

123. Pieter Sterthemius het op 17 Desember 1659 as Admiraal van die retoervloot met 9 skepe uit Batavia vertrek. Hy was Raad Extraordinaris van Indië en het van 1655 tot 1658 aan die hoof van die Kompanjie se handelspos in Bengale gestaan. ↩

124. Justinus Weijns was die Vise-Kommandeur van die vloot en Pieter van Borselen was ‘n onderkoopman wat met die vloot na Patria teruggekeer het. Een van die skepe was die Paerl waarmee Jan van Riebeeck sy twee seuns Lambertus en Abraham na Nederland gestuur het onder toesig van skipper Douwen Aukes. ↩

125. Hierdie nota is deur Van Riebeeck geskryf. ↩

126. Die gekursiveerde gedeelte is deur Van Riebeeck in die linker kantruimte van die resolusie geskryf. ↩

127. Eers het die sin gelees: “ende deselve dat een goede vermaninge tot meerder voorsightigheijt largeren”. Van Riebeeck het “dat” deurgehaal en die sin met invoeging van die gekursiveerde woorde verbeter. ↩

128. Eers het hier gestaan “ende ‘t selve laten dryven”. “‘t Selve” is egter deurgehaal. ↩

129. Skryffout wat in die H.K. verbeter is tot “thuijnen”. ↩

130. Die gekursiveerde was blykbaar per abuis bo-aan die resolusie geskryf en is later deurgehaal. ↩

131. Na “causeren” het die skrywer van die K.R. ‘n ronde hakie geplaas. In die H.K. is hierdie hakie deur ‘n komma vervang. ↩

132. Eers het hier gestaan: “(daer den perpetrant op bescheyden is)”. Later is die “op” deurgehaal. ↩

133. Pieter Marville was opperkoopman en Admiraal van die vloot. Jan Munt, Albert Bruijvisch en Rut Jacobsen was skippers van die Amersfoort , Walvis en Zirckzee onderskeidelik. W. S. Bosem, wie se naam in die Dagregister as Wilhelm Boesem voorkom, was onderkoopman op die Amersfoort , terwyl H. Duiker (Hendrick Duycker) as onderkoopman op die Walvis ingeskeep was. ↩

134. Behalwe die persone in die vorige resolusies genoem, het Carel Alteras, skipper van die Diemermeer en Pieter Egbertsz Groot, skipper van die Naerden in die Raad sitting gehad. ↩

135. In die H.K. staan “Barlyn”. ↩

136. In die H.K. staan “Barlyn”. ↩

137. Blanko gelaat. ↩

138. Blanko gelaat. ↩

139. Die gekursiveerde woorde is in die linker kantruimte bygeskryf in dieselfde handskrif as die res van die resolusie. ↩

140. In die H.K. staan “treffinge”. ↩

141. Robbert Ram, Jan Schael en H. Francken was skippers van die Vogelesang , die Loenen en die Hilversum onderskeidelik. ↩

142. Hierdie onderskrif is deur Van Riebeeck geskryf. ↩

143. Eers het hier gestaan: “alhier besonder wel”. “Besonder” is deurgehaal en na “diens” is omtrent ‘n dosyn woorde verwyder en vervang deur “na behoren”, wat in Van Riebeeck se handskrif geskryf is. ↩

144. Tussen “plaetse” en “bedient” is omtrent drie woorde deurgehaal wat nie meer ontsyfer kan word nie. ↩

145. “Uijt te dienen” is deur Van Riebeeck verander in “verbonden blijvende te dienen”. ↩

146. Deur Van Riebeeck tussen die reëls ingevoeg. ↩

147. Ibid. ↩

148. Die woorde wat in hierdie paragraaf gekursiveer is, het Van Riebeeck tussen die reëls ingevoeg. ↩

149. “Ende” is deur die skrywer van die resolusie in “den” verander. ↩

150. Simon Veron was die skipper van “La Marechale “. Volgens Godée Molsbergen was hy ‘n Hugenoot uit La Rochelle . ↩

151. Pierre Gelton of Gilton is in Pruise gebore en het toestemming gekry om ‘n fort te bou in die baai van St. Augustijn op Madagaskar . Hy het Van Riebeeck onder die indruk gebring dat hy die eerste drie jaar toegelaat sou word om “voor sijn eijgen particulier als gouverneur te regeren ende trafiqueren”. Vgl. Godée Molsbergen,Jan van Riebeeck, pp. 129-130. ↩

152. Nicolas Etienne was ‘n Franse biskop wat baie gedoen het vir die sending onder die heidene. ↩

153. Die gekursiveerde woorde is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

154. Dit was Charles de la Porte, hertog van Meilleraie, wat aangestel is as die militêre gesagvoerder van die Franse nedersetting in Madagaskar . ↩

155. Die gekursiveerde woord is deur Van Riebeeck tussen die reëls ingeskryf. ↩

156. Na “gesalveert worden” is “etc” deurgehaal. ↩

157. Hier is “etc.” weer deurgehaal. ↩

158. Die gekursiveerde woord is in dieselfde skrif as die res van die resolusie tussen die reëls geskryf. ↩

159. “Dat men deselve” is verander in “dat den selve”. ↩

160. In die H.K. staan: “door haer onder officieren indiligentie”. ↩

161. Na “behoort” is “ect.” deurgehaal. ↩

162. Die woorde “de Phenix en” is in Van Riebeeck se handskrif tussen die reëls ingeskryf. ↩

163. Die gekursiveerde gedeelte is deur Van Riebeeck in die linker kantruimte bygeskryf. ↩

164. Jan Lucasz Meeuwen en Albertus Oosterwijck was onderskeidelik skipper en koopman aan boord van die Phenix. ↩

165. Die oorspronklike attestasie kon nie in die Kaapse Argief teruggevind word nie. ↩

166. Reeds aan ons bekend as die skipper van die Loenen. Voor sy handtekening staan die letters “Ja”. By dieahet die ink kennelik droog geword, maar nadat hy sy pen in die ink gedoop het, het hy van vooraf begin en “Jan Schrael” duidelik geskryf. ↩

167. In die H.K. staan “comen” i.p.v. “compt”. ↩

168. Hier beteken dit dat hulle gevaar geloop het om deur die gewig van die water in die skip te sink. ↩

169. Isbrant van Bancken en Pieter Danielsen was onderskeidelik skipper en opperstuurman van die galjot Perkijt. ↩

170. Die gekursiveerde gedeelte is onder die resolusie links van die handtekeninge as ‘n aanvulling geskryf. Die handskrif is dieselfde as die res van die resolusie. ↩

171. Dit beteken dat die een wat verder gereis het as op die kaart vasgestel was, sy gasie driedubbeld uitbetaal sou kry. ↩

172. In die H.K. staan “authoriseren”. ↩

173. Philips de Backer en Kaerst Crijnssen Rechter was skippers van die Oliphant en die Loosduijnen onderskeidelik. Jan Raphoen was onderkoopman en het aan boord van die Oliphant gereis. Cornelis Valckenier was boekhouer op die Loosduijnen. ↩

174. “Opcoomende” is deur Van Riebeeck verander in “aencomende”. ↩

175. Die gekursiveerde woorde is later bygeskryf. ↩

176. Die gekursiveerde sinsnede is in Van Riebeeck se handskrif tussen die reëls ingeskryf. Sien woordelys vir die betekenis. ↩

177. In die H.K. staan “voorgeroerden”. ↩

178. Eers het daar gestaan “penningen”. Die laaste twee letters is egter deurgehaal. ↩

179. Die gekursiveerde gedeelte is in die linker kantruimte deur die skrywer van die resolusie ingevoeg. ↩

180. Die gekursiveerde woord is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

181. In die H.K. staan “van doen hebben”. ↩

182. In die H.K. staan “Samuel de Ligne”. Hy was onderkoopman aan boord van die Amersfoort. ↩

183. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls bygeskryf. ↩

184. In die H.K. staan Monsr. Carquadion. ↩

185. In hierdie paragraaf het Van Riebeeck heelwat veranderings aangebring. Die gekursiveerde woorde is deur hom bygeskryf en na die woorde “regerende schipper” is twee reëls deurgehaal. ↩

186. Blanko gelaat. ↩

187. In die H.K. staan “naegesien”. ↩

188. Andries Frisius was voorheen Sekretaris van die Raad van Indië, ‘n pos wat Van Riebeeck van November 1665 af tot aan sy dood in Januarie 1677 beklee het. ↩

189. Dirck de Knibber was Vise-Kommandeur van die vloot; Jan Abrahamsz (Valck) opperkoopman en die ander skippers op die skepe van die besoekende vloot. ↩

190. Beri-beri. ↩

191. Die gekursiveerde woord is deur Van Riebeeck tussen die reëls geskryf. ↩

192. Skryffout vir 1661. ↩

193. Blanko gelaat. ↩

194. In die H.K. staan “nogh 3 Jaeren”. In die K.R. is “3 Jaeren” deurgehaal. ↩

195. ‘n Woord is deurgehaal wat nie meer gelees kan word nie en in die plek daarvan is “daghregister” in Van Riebeeck se handskrif tussen die reëls geskryf. ↩

196. In die H.K. staan “nae behooren”. ↩

197. Ook in die H.K. staan “frusteeren”, terwyl hier waarskynlik “frustreren” van die Latynse werkwoordfrustraribedoel word. ↩

198. In die H.K. staan “roeijsloep”. ↩

199. Skipper van die Hilversum. ↩

200. Die gekursiveerde sinsnede is in die linker kantruimte in dieselfde handskrif as die res van die resolusie geskryf. ↩

201. Hierdie onderskrif is deur Van Riebeeck geskryf. Die derde letter in die van van die genoemde Kommandeur het Jan van Riebeeck soos ‘nngeskryf. Hy het egter Jan Boucheljon bedoel, wat in 1641 na Indië gegaan het en tot 1653 in Japan diens gedoen het. Hy het opgeklim tot hoof van die Kompanjie se handelspos in Japan en het later lid van die Raad van Justisie in Batavia geword. In Januarie 1661 het hy as Kommandeur van die twee genoemde retoerskepe na Patria vertrek. ↩

202. In die H.K. staan “naegesien”. ↩

203. Adriaen Gilde was skipper van die Dordrecht , terwyl Pieter de Lange koopman aan boord van die Dordrecht was. ↩

204. Die Aernhem het op 7 Februarie uit Patria vertrek. Ds. Henricus Pelius, sy vrou en twee kinders, asook die skipper van die Aernhem is op reis oorlede. ↩

205. Die gekursiveerde woord is deur die skrywer van die resolusies in die kantruimte ingevoeg. ↩

206. Hier word “hooibergen” of hooimiedens bedoel. ↩

207. In die H.K. staan “verdere gereetschappen”. ↩

208. Blanko gelaat. ↩

209. Blanko gelaat. ↩

210. Die gekursiveerde sinsnede is deur Van Riebeeck tussen die reëls ingeskryf. ↩

211. In die H.K. staan “Jan Carstens van Sunderburch ” en word vermeld dat hy “bosschieter” was. ↩

212. In die H.K. staan “beesem stuijvertjes”. Dit was ‘n muntstuk ter waarde van 5 sent. Die bondel pyle wat daarop uitgebeeld was, het mense waarskynlik aan ‘n besem laat dink. ↩

213. Die oorspronklike plakkaat berus in die Kaapse Argief; vgl. C.680:Origineel Placcaat Boek,1652-1686, pp. 169-170 en is daaruit oorgeneem in dieKaapse Plakkaatboek,1, pp. 67-68. Die vetgedrukte sinne kom nie in die oorspronklike plakkaat soos in die weergawe van ons teks voor nie. ↩

214. Cornelis Veldemuys was die skipper, Melchior Houwaert onderkoopman op die Jonge Prins . ↩

215. In die H.K. staan “vrijlantbouwer”. ↩

216. In die H.K. staan “van Steenbergen”. ↩

217. In die H.K. staan “van Steenbergen”. ↩

218. In die H.K. staan .,voorseijt”. ↩

219. In die H.K. is hierdie afkorting aangevul tot “vruntschappen”. ↩

220. Jan van der Laan het die Kompanjie hoofsaaklik as krygsman gedien. In 1643 is hy oor die kole gehaal omdat hy en ‘n paar ander offisiere sonder opdrag teen die Portugese geveg het. In 1661 is hy met ‘n vloot van 12 skepe uitgestuur om Formosa teen die Chinese manderyn Coxinga te verdedig. Hy het egter geweier om Goewerneur van Formosa te word en het na Nederland teruggekeer op die vloot van Admiraal Arnoud de Vlaming van Outshoorn en die Vise-Kommandeur Jacob Willemsz. Aangesien die skepe van die Admiraal en die Vise-Kommandeur nie opgedaag het nie, het die vyf skepe wat reeds aan die Kaap was, opdrag gekry om die reis onder sy bevel voort te sit. ↩

221. In die H.K. staan “rapport”. ↩

222. Zacharias Wagenaer het op 2 April 1662 uit Batavia aangekom en Van Riebeeck op 6 Mei as Kommandeur opgevolg. Hy het reeds ‘n eervolle loopbaan agter die rug gehad. In 1643 het hy na die Ooste gegaan, was in 1651 koopman en is die volgende jaar aangestel as lid van die Raad van Justisie te Batavia. In 1653 is hy in Canton as Sekunde aangestel en van 1656 tot 1658 het hy aan die hoof van die Kompanjie se handelstasie in Japan gestaan. Daarna is hy as Kommissaris na Makassar en die Kompanjie se Buitepostc in die Oosterse Kwartiere gestuur. ↩

223. Vier woorde is deurgehaal en die gekursiveerde woorde is deur die skrywer van die resolusje in die plek daarvan geskryf. ↩

224. Die skrywer van die resolusie het die gekursiveerde woorde in the plek van “heden” geskryf. Die woord “heden” is deurgehaal. ↩

225. In die H.K. staan “luijtenant”. Die gebruiklike spelling was egter “lieutenant”. ↩

226. Die gekursiveerde woorde is deur die skrywer van die resolusie in die linker kantruimte geskryf. ↩

227. Die gekursiveerde woorde is deur die skrywer van die resolusie tussen die reëls geskryf. ↩

228. In die H.K. staan “adioudant”. ↩

229. In die H.K. staan “lanspassaet”. Sien woordelys vir die herkoms van die woord. ↩

230. Die oorspronklike stuk kon nie in die Kaapse Argief opgespoor word nie. ↩

231. “Roer” was die naam van ‘n outydse “skietgeweer” wat eers met lont en later deur vuurslag aangesteek is. Dit het die woord “musket” verdring. Toe die roer met ‘n vuurslag aangesteek is, het dit die naam “snaphaanroer” gekry. ‘n Carabijn was ‘n korter vuurwapen. ↩

232. Het aan die vergadering van die Politieke Raad deelgeneem as luitenant en hoof van die garnisoen. ↩

233. Ook in die H.K. staan “desbauche”. Die Franse woord “debauche” beteken uitspattig, losbandigheid. ↩

234. Die tweedesis onduidelik geskryf. In die H.K. staan “slegt”. ↩

235. Die hiernavolgende deel van die resolusie is as plakkaat bekend gemaak. Vgl. C.680:Origineel Placcaat Boek,pp. 184-185, oorgeneem inKaapse Plakkaatboek, 1, pp. 73-74. ↩

236. In die H.K. staan “bewaren cunnen”. ↩

237. Die gekursiveerde woord is deur die skrywer van die resolusie tussen die reëls bygeskryf. ↩

238. Huybert de Lairesse soos die naam gewoonlik gespel word, het die Ooste goed geken. Hy was van 1640 tot 1654 in Soerat en Batavia en het die rang van koopman bereik. Hy het nou weer teruggekeer na Batavia, was in China en Persië werksaam en is in 1667 oorlede. ↩

239. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls ingeskryf in ‘n ander handskrif as die res van die resolusie. ↩

240. In die H.K. staan “op hope”. ↩

241. Huybert de Lairesse se handtekening staan hier bo dié van Kommandeur Wagenaer, omdat hy nie alleen Kommandeur van die vaderlandse vloot was nie, maar tewens opdrag gehad het om die Kaap as Kommissaris te besoek. ↩

242. Vise-Kommandeur van die besoekende vloot. Hy het in 1636 as bootsgesel in diens van die Kompanjie getree en is in 1679 as Raad van Indië oorlede, nadat hy die Kompanjie as opperhoof van die handelspos in Japan en as Direkteur van Bengale gedien het. ↩

243. In die H.K. staan “naderhant”. ↩

244. In die H.K. word die woord met die afkortingsteken vir “ver” as een woord weergegee. ↩

245. Die gekursiveerde woord is deur die skrywer van die resolusie tussen die reëls ingevoeg. ↩

246. In die H.K. was die woord eers uitgelaat en is dit naderhand as “weduwe” tussen die reëls ingeskryf. ↩

247. In die H.K. staan Orangien. ↩

248. In die H.K. word die woord aanmekaar geskryf. ↩

249. ‘n Afskrif van hierdie ordonnansie berus in die Kaapse Argief: C.680:Origineel Placcaat Boek,1652-1686, pp. 180-183 en is reeds gepubliseer in dieKaapse Plakkaatboek,1, pp. 74-76. ↩

250. Van die Portugese woord “bastante” wat “voldoende” beteken. ↩

251. Meester Herman Klencke van Odessen was Advokaat-Fiskaal van Batavia en het die Kompanjie ook as Goewerneur van Formosa gedien. ↩

252. Die gekursiveerde woorde is in die linker kantruimte bygeskryf. ↩

253. Die gekursiveerde deel van die woord is tussen die reëls bygeskryf. ↩

254. Lees “beloninge”. ↩

255. Eers het daar gestaan , ,bouwland”. Dit is verander in “lantbouw”. ↩

256. “Hier in ‘t landt waernemen, ende daertoe” is verander in “hier in ‘t landt waarneemt, ende daerin tot dato”. ↩

257. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls geskryf. ↩

258. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls geskryf. ↩

259. Die skrywer van die resolusies het “sijn sal” verander in “sal zijn, sijn”. ↩

260. Die gekursiveerde sinsnede is later deur die skrywer van die resolusie in die kantruimte geskryf, terwyl “goet” tussen die reëls bygeskryf is. ↩

261. “Lantbouer” is verander in “lantbouw”. ↩

262. Eers het hier 10 gestaan. Daarna is bo-oor die 0 ‘n 4 geskryf. Die skryffout in “adelboost” is onveranderd gelaat. ↩

263. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls ingeskryf en “dewelcke” is bo-oor ander woorde geskryf wat nie meer ontsyfer kan word nie. ↩

264. Die gekursiveerde woorde is in die linker kantruimte geskryf. ↩

265. Die woord “corenschuur” wat hier eers gestaan het, is verander in “corenschuer”. ↩

266. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls bygeskryf. ↩

267. “Is” was eers met ‘n hoofletter geskryf, maar is deurgehaal en met ‘n klein letter voor die voorgaande leesteken ingevoeg. ↩

268. Die gekursiveerde woord is deur die skrywer van die resolusie tussen die reëls ingevoeg. ↩

269. Ibid. ↩

270. ‘n Klein lettermis deur die skrywer van die resolusie in ‘n hoofletter verander. ↩

271. Die gekursiveerde woord is later deur die skrywer van die resolusie aangevul. ↩

272. Die woord “gebruyt” is deurgehaal en deur die skrywer van die resolusie verbeter tot “gebruijct”. ↩

273. “Per maand” is later deur die skrywer van die resolusie ingevul, terwyl die gekursiveerde voorsetsel “ver-” bo-oor ‘n ander woord geskryf is wat nie meer gelees kan word nie. ↩

274. In die H.K. staan “Louis Martins de Sequaere”. ↩

275. In die H.K. staan “die wij hier aen lant halen”. ↩

276. In die H.K. staan “impertinente kuren meer”. ↩

277. In die H.K. staan “was”. ↩

278. In die H.K. staan “geprefigeerde tijt”. Volgens die W.N.T. is dit ‘n woord wat tans verouderd is, maar vroeër baie gebruik is in die betekenis van “vasgestelde tyd”, van die Latynse woord “praefigere”. ↩

279. In die H.K. staan “gedreven solder”. Die betekenis is nie duidelik nie. ↩

280. Na “genoemt” staan ‘n komma. Ons het die hakie daarvoor in die plek gestel. ↩

281. Hierdie vorm van “rij” het volgens die W.N.T. in die algemene taal tot in die l8de eeu voorgekom. Vandag word dit as “riege” in dialektiese vorm in Groningen, Gelderland en Overijsel gebruik. Dienvorm die meervoud van “rijge”, ‘n ouer vorm van “rij”. ↩

282. Die gekursiveerde woord is deur die skrywer van die resolusies tussen die reëls ingevoeg. ↩

283. In die KR. staan duidelik “Sedem”. Die skribent van die H.K. het klaarblyklik nie geweet wat om van hierdie woord te maak nie en sy skryfwyse het die midde gehou tussen ” Sedem ” en ” Sodom “. Laasgenoemde woord stem nogal ooreen met Wagenaer se oordeel oor die Kaapse samelewing wat in sy briewe en in die Dagregister tot uiting kom. ↩

284. Die hiernavolgende gedeelte van die resolusie is bekendgemaak as plakkaat. Sien C.680:Origineel Placcaat Boek, 1652-1686, pp. 186-188; vgl.Kaapse Plakkaatboek, 1, pp. 76-78. ↩

285. “Vrijmetselaer” is verander in “Vrij Timmerman”. ↩

286. In die H.K. staan “empassant”. ↩

287. Pieter Antonis Overtwater was reeds opperkoopman toe hy in 1640 in Batavia aangekom het. Hy het die Kompanjie gedien as Raad van Justitie, as fiskaal op Tayoean en as opperhoof van Japan . In 1650 het hy na Nederland teruggekeer en lid van die Schepenebank geword. Nou is hy op die terugreis na Batavia, waar hy in 1682 oorlede is. ↩

288. Pieter van Hoorn was die eienaar van ‘n buskruitfabriek in Nederland . Toe dit sleg gegaan het met sy sake het hy in diens van die Oos-Indiese Kompanjie getree. Deur die invloed van sy vrou is hy dadelik in ‘n hoë rang aangestel en het hy Nederland in 1662 as Raad Extraordinaris verlaat. Sy negejarige seuntjie wat later Goewerneur-Generaal geword het, het saam met hom gegaan. ↩

289. Pieter van Overtwater en Pieter van Hoorn het die resolusie albei voor Wagenaer onderteken. Eersgenoemde was gesagvoerder op die Sparendam , laasgenoemde het as Raad Extraordinaris op die Alphen gereis. ↩

290. In die H.K. staan “Clouwen”, hier gebruik in die betekenis van ‘n bal wat ontstaan het deur ‘n draad wat opgerol word. Figuurlik beteken dit ‘n verwarde saak. ↩

291. Die gekursiveerde sinsnede is deur die skrywer van die resolusie in die linker kantruimte geskryf. ↩

292. In die K.R. word die begin van hierdie parentetiese sin nie aangedui nie. In die H.K. staan die eerste hakie voor “volgens”. “Als” word hier gebruik in die betekenis van “sowel as”. ↩