C016 v1.20

C. 16, pp. 2-3.

Vrijdagh {16820619} 19 Junij 1682.

Is door den Hr. Commandeur ter vergaederinge voor gedraegen hoe dat ten diensten van de Comp. wel nootsaekelijck vereijste, dat de contanten met ‘t schip de Burgh van Leijden voor India uijt gebracht en hier aen landt gelicht, bij desen gelegentheijt op de aenwesende vaderlants scheepen¹ wierden verdeelt, om te minder risico onder worpen te wesen. Sulcx naer voorgaende deliberaetie is goetgevonden op de vier aenwesende capitaelste boodems de voornoemde contanten te verdeelen, namentlijck: Aen China vier kisten met contanten, genombreert 10, 15, 16 en 20.

Aen Silversteijn drij kisten met contanten, genombreert 11, 14 en 22.

Aan de Blaeuwen Hulcq drij kisten met contanten, genombreert 13, 19 en 21.

Aen Java drij kisten met contanten genombreert 12, 17 en 18.

Sullende in de voorn. boodems noch werden g’ imbarqeert soo veel verdere goederen als deselve van de ladingh van de Burgh van Leijden bequamelijck connen inneemen, daer op ‘t advis van de respective schippers naeder sal werden gehoort.

Aengesien ons is ter ooren gecomen dat eenige van de Engels schip² genaemt d’ Joanna , dat den 8 deser beoosten de Caap is comen te verongelucken, haer buijten ten platte landen bij de borgers en hier omtrent ‘t Casteel in de herberge ophouden, mitsgrs. ‘t gelt dat sij bij haer hebben, verdeboucheeren, sonder dat wij connen weeten off ‘t selve haar toe behoort off wel van haar Capt. in bewaringh mogt sijn gegeven, Soo is goet gevonden en verstaan, tot voorcominge dat de Capt. daer over naederhandt niet magh comen te doleeren, 5 a 6 man uijt te zenden om de voorn. Engels.³ op te soecken en binnen ‘t Casteel te brengen, mitsgrs. alomme dese ingeseetenen door de gerechtsboode te laeten insinueeren op peene van arbitrale corrextie geen der voorn. Engels. op te houden, veel minder met spijs off dranck te assisteeren. Oock dat de vrijborgers ‘t gelt dat sij reets van haar mogen hebben ontfangen, bij d’ Comp. te comen aengeven op peene als boven.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 4-5.

Saturdach {16820620} 20 Junij 1682.

De officianten van ‘t verongeluckte Engelse schip, de Joanna , aen ons hebbende versocht dat wij haaren Capt. Robbert Broune, sieckelijck in ‘t landt bij haer in een der Hottentotscoraelen achter gelaten sijnde, door een wagen mochte werden herwaerts gehaelt, met aen biedingh dat sij met haer 3 a 4 mede derwaerts wilde gaen; waer op gelet sijnde, is verstaen dat dit haer versoeck in geen manieren behoorde gewijgert te worden, sulcx wij haer ‘t zelve hebben g’accordeert.⁴

Door d’ Hr. Commandeur in desen Raaden sijnde voorgedraegen hoe sijn E. van ter zeijde was ter kennisse gecomen dat ter plaets alwaer het voorn. Engels schip d’ Joanna was comen te verongelucken aen strandt sijn comen op te spoelen een gedeelte van desselfs inladingh, bestaande in verscheijde goederen die men van daer bequaemelijck soude connen doen affhaelen, sonder dat de Comp. daer omtrent eenige oncosten van belangh soude behoeven te draegen en dat men niet can oordeelen d’ Comp. daer bij eenigh naedeel can werden toegebracht, te meer de voorn. Engels . vrinden ‘t wrack hebben verlaaten en gequiteert, waer op naer genoome deliberaatie, is goet gevonden, om de voornoemde aldaer op gespoelde goederen in bewaeringh te neemen, derwaerts te zenden den vendrich deses guarnisoens, een assistent en een sargeant, nevens noch 10 a 12 man t’ haerder assistentie, sullende meede alle verdere diligentie moeten aenwenden om d’ goederen buijten de geene die reets op strandt gespoelt sijn, aengedreeven en bequaemelijck gesalveert connen werden, meede machtigh te werden, sullende om haer van onse intentie te beeter t’ informeeren, werden versien van een corte instructie t’ haerder naerichtinge.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut sup.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, p. 6.

[ {16820707} 7 Julie 1682]

Aen den Edel. Heere, de Gouverneur van het Casteele Cape Goede Hope.

‘⁵ ‘

‘Myn Heere’

‘Het heeft Gode belifte dat Ick op desen kuste myn schip verloren hebbe, ende door syn groot goedheydt met myn volcke my in uwe Casteele gebracht heeft. Daerom begeere Ick dat het uwe beliefte onsen de vryheydt van een gereformeert Natien, die met uwe in vrede is, te laten hebben, ende oock dat het uwe geliefte my ende myn officieren⁶ de vryheydt mach hebben om sulcken dingen te koopen die wy in onsen ryse van noden hebben sullen, ende dat wy daer voor niet meer en betalen als uwe eygen volck. Ende Ick versoecke (verstaende dat het uwe gelieven is dat wy nae Batavia gaen) dat wy een schrifte van onder uwe handen hebben mach, dat als wy daer gekomen ben, daer niet gehouden en worden, maer dat Ick met myn volck de vryheyt hebben mach om nae Bantam by onsen eygen Factorye te komen, Ick begeere oock dat my de Justitie gedaen worde om myn eygen volck by malkandren te laten komen om myn eygen gelt te kreygen die sy onredelick van my onthouden, Soe ick blyve’

‘Myn Heere Uwe Dienaer te Commandeer’

[Signed:] ROBT. BROWNE.

⁷

C. 16, pp. 7-8.

Maandagh {16820713} 13 Julij 1682.

Dewijl men bevindt⁸ dat wanneer in ‘t winter off regen saeijsoen een ruijlingh Iandewaert in moeten werden gedaen, de onse door de groote toevloeijingh van water van ‘t hooge Africaence geberghten, somwijlen 14 en langer daegen met ‘t beestiael voor de revieren moeten blijven leggen, alvoorens daer over connen geraecken tot groot naedeel van de Comp. Weshalven is goetgevonden 2 a 3 pladt boodem schuijtis⁹ te laeten maeken om bij soodaenige gelegentheijt daer toe g’imploijeert te werden, sullende deselve meede gants wel aen de handt comen, wanneer de tocht, die men voorneemens is naa de Namacquaas te onderneemen, wert bij de handt genoomen.

Gemerckt de intentie van ‘t backen en verglaasen van potten door d’ Hr. Commandeur bij der handt genomen van sulcken goeden succes wert bevonden, is g’arresteert buijten ‘t Casteel een poth oven t’ extrueeren, sullende daer toe niet werden gebruijckt als Caapse gebacke steene om de grootste menagie.

Aldus g’resolveert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut sup.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, p. 9.

Dinghsdagh {16820804} 4en Augustus 1682.

Aengesien ‘s Comp. cleen vaertuijgh met het geduijrigh leggen in de opene lucht en stercke sonnescheijn soodaenig en werden ontseth dat bij na geduijrigh daer aan ijts valt te repareeren dat de oncosten van chaloupen en booth daer door in ‘t jaer al vrij hoogh op stock comen te loopen, omme ‘t welcke soo veel als doenlijck is te prevenieeren, goet gevonden is in de Soute revier op een bequaeme plaats daer toe uijt te kiesen, te laeten oprechten een loos¹⁰ ter lenghte van 85 a 90 voeten, boven met riet gedeckt, niet willende twijffelen off daer meede sal in ‘t jaer al veel werck en teer uijt gewonnen werden.

Dewijle ‘t woonhuijs voor den opperchirurgijn¹¹ aan ‘t hospitael tot de vereijste accommodatie onbequaem is, en vrij proper is begreepen, is g’arresteert ‘t selve ter lenghte van 20 voeten uijt te leggen dat met geen of immers weijnigh oncosten kan geschieden, sullende daer toe niet anders gebruijckt werden als oudt houdtwerck en Caapse steenen.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supr.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Secrts.

C. 16, pp. 10-11.

Maandagh {16820810} 10en Augustus 1682.

Om te ervaeren of b’oosten d’ Caap alwaer ‘t Engels schip d’ Joanna is comen te verongelucken een bequaem baeijtie off rheede souden wesen om de goederendie¹² aldaer van ‘t voornoemde Engels schip sijn opgespoelt ende geborgen, van daer ter zee te connen affhaelen, vermits sulcx over den landtwegh onmogelijck kan geschieden, door ons twee ervaren zeeluijden over landt derrewaerts gesonden sijnde, om de cituatie en gelegentheijt naeuwkeurigh te ontdecken, dewelcke ons nu van daer geretourneert sijnde, ons in Raeden van rapport hebben gedient dat ter voors. plaats, ongevaar twee uijren verder om de oost, hebben bevonden een bequaem inhammetien, daer de goederen bequaemelijck soude connen met waegens werden gebracht en in ‘t vaartuijgh affgescheept, sonder de minste perickul en swaerigheijt, maekende aldaer niet anders dan d’ ZO. en O.Z.O. winden een laeger wal, dewelcke in dit saeijsoen des jaers weijnigh waeijen, weshalven is g’arresteert een onser groote zeijlchailoupen met den eersten derwaerts aff te zenden, en bij bevindinge dat aldaer goede anckergront is, haar uijtterste debvoir aan te wenden, om de goederen die aan landt geborgen sijn te inbarqueeren, doch bij contratie bevindinge, dat aldaer geen goede anckergrondt wert bevonden, ten eersten weder herwaerts te keeren.

Dewijl wij dagelijcx ondervinden¹³ dat door de roekeloosheijt van ‘s Comp. waegenrijders aen de waegens bij nae alle daegen ijts valt te repareeren, bij nae in dier voegen dat 2 a 3 waegemaeckers dagelijcx daer aan werck vinden, omme ‘t welcke voor te comen, goet gevonden en verstaan is de waagenreijders aen te seggen, dat wie een waegen breeckt off een beest om hals helpt, gehouden sal wesen de helft van de schaeden, die de Comp. daer bij comt te leijden, op reek. te draegen, ten waere sij conde bewijsen sulcx door haer toe doen niet gecauseert te weesen.

Onder de goederen ons jonghst met ‘t fluijtie Baeren van Ceijlon toe gesonden, meede sijnde bevonden 100 ps. hamans¹⁴ in de factuir met de omgelden daer bij gereekent te coste comende ijder ps. ƒ6:2:4, die met d’ ordinarij avance op de Indische goederen ten minsten soude moeten werden gedebiteert voor ƒ12 ijder stuck, waar voor deselve alhier, ten aensien van desselfs sobre deught en groote grofte, niet soude connen werden om geseth, Soo is verstaan de voorn. hamans met de eerste off receerende¹⁵ gelegentheijt nae Ceijlon te rugh te zenden.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supre.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 12-14.

Maandach {16820831} 31 Augustus 1682.

Aengesien in den jaere 1670 bij de Heer Commandeur Pieter Hackius saliger en den Raat doenmaels om goede reedenen voor den tijt van een jaer is vast gestelt geweest dat die een leeuw tussen de Wijn[bergh] , Leeuwen[bergh] , Tafel[bergh] tot aan de voet van de Tijgerbergh quam te schieten off anders om ‘t leven te brengen daer voor te laaten genieten de somma van ƒ75, te weeten ƒ25 van de Comp. en ƒ50 van de borgerij; en de geene die buijten de voorn. limite wierden geschooten eenelijck daer maer voor gaudeerende ƒ25 van de Comp., welck tot dato deses noch in observantie is gehouden, maer aen gesien t’ sedert dien tijt en besonderlijck in 3 a 4 jaeren herwaerts veeler deser ingeseetenen tot voort settinge van den landtbouw ruijm twee mael soo verre landewaerts haar hebben getransporteert en ‘t ongedierte nu eenigen tijt herwaerts aldaer meest onthoudt en de grootste schaeden doet, Soo is met advijs van de Borgerraat goet gevonden en verstaen, dat wie een leeuw aldaer off elders anders waar het oock soude mogen weesen, voortaen komt te schieten off om ‘t leven te brengen, daar voor sal genieten ƒ50, de helft van de Comp. en de helft van de borgerij, de wijl de laeste claagen door de onvermogentheijt van veele deser borgeren de voor heen gestelde preemie van ƒ50 voor haer portie beswarelijck te connen opbrengen.¹⁶

In aan merckinge genoomen dat den Raadt van Justitie door een partij canaljeuse menschen onder dese Colonie bijnae alle weeken ten gestelde rechtdaegen met prosesse van inijurie, gekijff &a. werden moeijelijck gevallen, sonder dat deselve in eeniger maenieren connen affgeweesen off aen goede mannen gerenvoijeert werden, op dat sij malkanderen verdraegende, haer questie bij arbitragie soude bijleggen, ‘t welck dan veel moeijelijckheeden causeert, Soo is goet gevonden tot het decideeren van alle borgerquestien, tot het bedraegen van ƒ300, een particulier collegie op te rechten onder de benaminge van Commissarissen van de cleijne saaken, sullende het selve bestaen uijt de hier volgende persoonen, namentlijck: den luijt. Jan Babtist Dubetijn,¹⁷ preses; den guarnisoenboeckhouder, Philip Welcker; Elbert Diemer en Willem van Dieden, Borgerraaden; den provisionl. adsistent Jan Blesius,¹⁸ Secrts.

Bij welck collegie alle soodaenige questien sullen werden getermineert en affgehandelt, ten welcken eijnde alle weeken Commissarissen voornt. sullen moeten vergaderingh beleggen om de luijden die daer bij geintresseert sijn, niet op te houden, doch die meer als ƒ300 comen te bedraagen, sullen haer moeten adresseeren aen de Raat van Justitie.¹⁹

Wijders meede geleth sijnde dat onder de borgers aan Stellenbosch nu en dan al verscheijde discrepantien sijn ontstaan over de limitscheijdinge van de landereijen, gemeene waegenweegen &a., om welcke verschillen te decideeren en bij te leggen, goet gevonden is vier van de civielste daer remorerende vrijborgers tot het affhandelen van soodaenige voorvallende questien onder de benaeminge van heemraeden te stellen, sijnde gevolghlijck daer toe verkooren Gerrit van der Bijl,²⁰ Henningh Huijsen,²¹ Hans Jurgen Grim²² en Hendrik Elberts,²³ mits gehouden sijnde van haere verrichtinge rapport te doen aen de overigheijt deser plaats,²⁴ sullende de Heer Commandeur met de eerste gelegentheijt mede een keer derwaerts doen, om te sien off door de borgers tot de voortbreijding van den landtbouw de vereijste debvoiren al sijn aengewendt en verders op ‘t een en ‘t ander de noodige ordre te stellen.

Den borger Jan Scholte nevens sijn famielie met de retourvloot hier aen gecomen om te repatrieeren, doch doenmaels om reedenen verstaan alhier tot de komst der retourvlooth van toecomende jaar te moeten verblijven, in Raaden verscheenen en versocht hebbende, dat hij mochte werden gelicentieert om weder nae Batavia te vertrecken, ten aensien hij alhier met sijn huijsvrouw en kinderen niet langer aen de cost konde geraeken en groot gebreck leeden. Soo is sijn versoeck hem g’accordeert om met de fluijt de Geele Beer te mogen vertrecken.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 15-16.

Dinghsdagh {16820903} 3 September 1682.

²⁵

Dewijl men altans voor de jegenwoordige dagelijcx verwacht werdende vaderlantse scheepen wel eenigh slachtvee benoodight is, en ‘t voor de Comp. te schaedelijck soude vallen om d’ jonge schaapen, die noch niet tot de vereijste ouderdom sijn gecomen aen te tasten, is goet gevonden den sargeandt met 3 a 4 mannen nae de naest bij gelegentste coraelen van de Caapse Hottentoots aff te zenden om aldaer voor de gewoone coopmanschappen, is ‘t doenlijck, 1 a 200 schaapen te becomen.

Den vrijschoenmaeker, Barent Cornelis Backer,²⁶ present aen de Comp. noch een merckelijcke somma ten achteren staande over rouwe genoote beestehuijden, hem successive van de Comp. verstreckt, sonder dat sigh apparentie vertoont, dat de Comp. oijt aan haer guarant sal comen, door sijn ongeregeleert en gedebaucheert leeven, en aen gesien den selven nu met ‘t fluijtie Baeren voor sijn reeke. van ‘t eijlandt Mauritius heeft ontfangen een goede partij bereijde harte en bocke vellen die tot noch toe onder d’ Comp. sijn gesequesteert gebleeven, Soo is goet gevonden om de Comp. aen ‘t haeren te helpen, de voornoemde bereijde harte en bocken vellen voor d’ Comp. aen te neemen volgens d’ taxatie door expresse gecommitteerdens op gestelt, namentlijck: 1 hartebeestehuijt tot ƒ3; 1 bockevel tot ƒ2. Sullende d’ Comp. daer bij geen schaaden comen te leijden, als aen de vrijschoenmakers voor die prijs rijckelijck sullende connen gedebiteert werden.

Aldus g’resolveert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supr.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 17-18.

Maendagh {16820927} 27 September 1682.

In consideratie genomen de bijsondere vigelantie en aengewende debvoiren van den vendrich deses guarnisoens, Oloff Bergh, en vordre bij geweest sijnde volcq in ‘t soecken en opdoen van merckelijcke quantiteijten contanten,²⁷ wel ten bedraegen van ruijm ƒ29000 buijten d’ andre aen strandt gespoelde en opgedoocken goederen van de ladingh van ‘t verongeluck[te] Engels schip d’ Joanna , b’oosten de Caap in de maent Junij jonghstleeden verseijlt, mitsgrs. dat sij haer daer ontrent immers soo ons niet anders is bekent als eerlijcke luijden hebben comen te draegen, Soo is goet gevonden haer voor haere getrouwe diensten toe te voegen namentlijck:

Den vendrich Oloff Bergh de somma van een hondert Rdrs. en een pijp mom.

den adsistent Aernout Calcoen	} ijder ƒ100
den sargt. Christoffel Henningh[^28]
d' corpl. der adelborsten Hans Jurgen[^29]

den adsistent Aernout Calcoen	} ijder ƒ100
den sargt. Christoffel Henningh[^30]
d' corpl. der adelborsten Hans Jurgen[^31]

Mitsgrs. aen de gemeene soldaaten ijder 6 Rdrs. en een half aem aracq, mits dat een van deselve die de geltkist eerst ontdeckt heeft, sal genieten 12 Rdrs.

Waer mede yder prorato voor sijne gedaene vigela[ntie] een tamelijcke recognitie is toe gevoeght.

Aengesien bij ‘s Comp. packhuijsen sijn berustende een parthij goederen die door haar onwilligheijt lange tijt vruchteloos, sonder verkocht te connen werden, sijn aen de handt gebleeven en gemotteert en verstickt sijn geraeckt, sulcx bij langer leggen, d’ Comp. t’ eenemael tot schaaden sullen blijven aan de handt houden, Soo is goet gevonden d’ voorn. bedorven goederen publicq aen de meest biedende te doen vercoopen, beeter sijnde dat d’ Comp. noch [i]jts daer van profiteert als dat deselve door langer leggen niets waerdigh comen te worden.

Aldus g’resolveert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut sup.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 19-26.

Woensdagh {16821021} 21 October 1682.

Den Edle. Hr. Raat Extraordinaris van India Nicolaes Schaege,³² door den Commandeur van der Stel sijnde gecommuniceert de materie vervath bij den brieff door de Edle. Heeren Maijooris in Patria aen dese regeringe onder dato 23 Jannuarij 1681 geschreve, raakende het doen van een expeditie nae de Namacquaese Hottentoots om die cituatie en gelegentheijt dier conterije naeukeurigh te besichtigen, met de reedenen en omstandigheeden daer toe dienende, en hoe hoogh noodigh het was en de tijt geen meer uijtstel conde leijde om daer op een finaele resolutie te neemen, wijders den gemelten Hr. Schaegen als meden den opperkoopman Wijbrandt Lijcohton³³ tot dien eijnde in desen Raat sijnde versocht en bij sijn E.E. hier van propositie sijn gedaen, en verders bij monde van gemlt. Commandeur van der Stel wijt loopiger sijn gededuceert, hoe sijn E. bevoorens doch wel speciaelijck naa den ontfangh van haar hoogh Edle. g’eerde letteren alle diligentie en debvoiren heeft aengewent om eenige van de gemelte namacquase Natie soo verre te disponeeren om een keer herwaerts te doen om door goet tractement die natie tot ons meer en meer te doen inclineeren, op dat wij ons daer door van haar te meer soude konnen verseekeren om de tocht, die men voornemens was bij gelegentheijt derwaerts te ondernemen, daer door te facieliteren; ‘t welck dan eijndelijck soo verre is gesuccedeert dat eenige der principaelste hoofden van die natie tot ons sijn affgecomen bij welcke occasie den Commandeur ontrent haer naeukeurige informatie heeft genoomen nopende geschapentheijt der landtstreecke, alwaer sij haer sijn onthoudende, en te gelijck door haar aen sijn E. vertoonde sijnde eenige stuckies kooper die sij selver³⁴ naer haer voorgeven ontrent haere negerijen uijt ‘t geberghte souden weeten te haelen, niet sonder groote apparentie om de reedenen en omstandigheden door haar daar van gegeven off dat werck scheen ijts goet voor de Comp. te beloven, soo wanneer men maer de meijne daer sij van voorgeven, konde ontdecken en te gelijck na tijts gelegentheijt waer aen de Comp. besonderlijck veel gelegen leijt, soo daer op de gewenste successe quaeme te volgen, staande daer neven noch te considereeren dat de tocht, die men voorneemens is derwaerts te onderneemen, nootsaekelijck moet geschieden in de maende September off October en voor al niet laeter in ‘t aenstaende drooge Zuijt Ooste saijsoen, om dat geen gebreck van water kome te hebben, Soo is nae voor gaende deliberaetie, en alles ingesien en over woogen sijnde,³⁵ voor een dienstige saeck aengesien de tocht nae de gemelte Namacquaes, hoe eer hoe liever te doen onder neemen, mitsgrs. daer toe te gebruijcken als hooft den vendrich, Oloff Bergh, mitsgrs. een bequaem borst van de pen en een a twee persoonen haar de polus hooghte en cosmographie verstaende, en noch 30 millitaire tot haerder assistentie om bij attacque van eenige Hottentots die haar vijantlyck mochte komen aggrescueren³⁶ des te formidabelder te wesen. Sullende moeten werden gehoude goede aenteijkeninge van de dagelijcxe voorvallen, de coerse en streckinge, item de gedaente der bergen, valeijen, bossen, revieren, heuvelen, moerassen ende voort die wegh die sij gaen naeukeurigh in een kaert op serveerende en aenteekenende &a. Doch op ‘t geproponeerde off men de voorn. Namacquaese, soo sij in der minne tot aenweijsinge van de voorgegeve meijn niet sijn te brengen, niet behoorde daer toe te constringeeren, is verstaen dat men alvoorens alle diligentie en bedenckelycke devoiren en middelen van vrintschap en persuasie sal aenwenden om haar tot aanwijsinge van dien te beweegen, doch op geenderleij maniere daer ontrent ons ooghmerck connende bereijcken, sal men haer allenskens constringeeren, behoudens lijff en leven, verstaende soo sij de onse niet alvoorens vijantlijck comen aen te tasten. Sullende den gemelten vendrich werden versien van een ampele en duijdelijcke instructie³⁷ t’ zijner naerichtinge, ‘t eene en ‘t ander breder contineerende, blijvende verders aen den Commandeur van der Stell gedefereert ‘t besorgen der provisie en andre noot wendigheeden tot die voagie noodigh.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supr.

Maendagh 26 October 1682.

De voorenstaende resolutie met de aenkomst alhier van den E.Hr. Ordinaris Raat Marten Pith,³⁸ geresumeert en in naeder deliberatie genomen sijnde, is bij pluraliteijt van stemmen verstaen, dat deselve sal blijven in sijn geheel in dier voegen als onder dato 21 deser maent is gearresteert, behoudens dat ijgelijx advijs door den Secretaris op geteijkend achter dese resolutie worde in gesz en bekrachtight door de handt teeckeninge van denselven.

Aldus gearresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] MART. PIT.

[Signed:] W. LYCOCHTHON.

[Signed:] N. SCHAGHEN.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, RT. EN SECTS.

Advisen in de saack nopende de tocht na de Namacquas.

³⁹

D’ Heer Nicolaes Schagen, Extraordinarij Raat van India, is nopende dese saack van gevoelen dat men geen gewelt behoort te plegen en dat de tocht evenwel behoorde voortganck te neemen en dat in conformite van de ordres van de Heeren onse Principalen vervath bij haar Edle. missive van den 23 Januarij 1681 en de instructie van de Heer Generaal van Goens, laast Commissaris alhier aan d’ Caap, nagelaten tot reglement van den Commandeur en Raadt in loco.

Den Commandeur Simon van der Stel teekent voor sijn advis aan, alhoewel de voorn. Namacquase natie hebben gespargeert, wanneer de onse in haar landtpaalen quamen vijantlijck te sullen aantasten, sijn E. echter door ondervindingh te deser plaatse vastgestelt dat dese inlantse off Hottentootsnatie door haar vrouwachtigen en blooden aert met het op de aerde nederwerpen van een weijnigh bospoeder connen werden verjaagt, veel minder buijten alle menschelijcke opinien in geen het minste deel can werden in consideratie getrocken, dat dese Namacquase natie haar souden verstouten d’ onse qualijck te bejegenen, veel minder apparent dat sij eenige vijantlijcke actien sullen comen te plegen en sulcx de vrees die daar voor soude connen wesen, t’ eenemaal hier door is wegh genoomen, oversulcx ‘t geresolveerde om deselve te resisteeren bij quade ontmoetinge, eenlijck maar is streckende om onsen vendrigh, die als hooft over dese tocht sal commandeeren, bij d’ een off d’ ander onverwagte quade ontmoetinge te encourageeren om dese tocht tot een gewenste⁴⁰ eijnde te brengen, daar andersints wel lichtelijck om de minste ontmoetinge van dese natie souden te rugh keeren, weshalven sijn E. bij de daar over genoomen resolutie in ‘t geheel blijft persisteeren.

Den Raat van Justitie Adriaan van der Heijden⁴¹ is van gevoelen, dat de tocht na de Namacquase natie behoorde voortganck te neemen, en ‘t desseijn na derwaarts te werden vervolgt, mitsgaders, soo d’ Hottetoots d’ onse quamen te resisteeren, door te breecken om ‘t dessein tot een gewenst oogmerck te brengen.

Den capteijn Jeronimus Cruse laat voor sijn advis aanteekenen dat de tocht, dewijl reets alles vaardigh is, behoorde voortganck te neemen, maar dat men echter alle mogelijcke diligentie behoorden aan te wenden om in der minne dese natie te passeeren, maar het werck daar toe niet te brengen sijnde, in sulcken geval van haar alvoorens vijantlijck aangetast werdende, deselve met gelijcke munt te betalen.

D’ luijtenant Jan Babtist Dubertijn is hem met het gevoelen van den capteijn Jeronimus Cruse in het geheel confirmeerende.

Den ondercoopman Andries de Man teekent voor sijn gevoelen aan, nopende dese materie, dat men dit desseijn door middel van gewelt niet behoorde tewerdenonderneemen,⁴² maar dese natie door een vrindelijck onthaal en met een cleen regaal soo verre trachten te disponeeren dat sij aan de onse den vrijen doorganck comen te verleenen, en daartoe alle bedenckelijcke middelen moeten aanwenden, volgens de nagelaten memorie van sijn edelheijt den Heere Gouverneur Generaal van Goens, op sijn jongst aanwesen alhier aan de Caap, maar ingevalle de Namacquas met geen minnelijckheijt daar toe connen gedisponeert werden, en d’ onse sonder daar toe redenen van offentie te sijn gegeven, vijantlijck comen aan te tasten om haar te beletten door te trecken, in sulcken cas d’ onse vrij sal staan haar te repouseeren, om ‘t desseijn tot een gewenste uijtslagh te brengen.

Den ondercoopman Martinus van Banchem laat voor sijn gevoelen aanteekenen dat hij bij de daar over genoomen resolutie in ‘t geheel blijft persisteeren.

Den Ordinaris Raat Marten Pit, jegenwoordigh presiderende in desen Raat, teekent voor sijn gevoelen aan, belangende dese materie, dat hij heeft gesien dat dese tocht bij de Heeren onse Meesters bij haar Edle. brief van den 23 Januarij 1681 is geconsenteert⁴³ om ons te versien van vee en dat sijn edelheijt de Heer Gouverneur Generaal Rijckloff van Goens op sijn reijse na ‘t vaderlandt bij instructie⁴⁴ dese togt recommandeert om te ondersoecken wat die landtstreeke mogte inhouden, expresselijck uijtdruckende dat sulcx in der minne moste geschieden en, terwijl de voordeelen daar van te haalen of aldaar te vinden, gants onseker en den Raat alhier aan d’ Caap niet geauthoriseert is diergelijcke ondersoeckinge te doen door wegh van gewelt, Soo is sijn E. van sentiment dat de onse op dese reijse gerepouseert en feijtelijck door de Namacquas belet wordende te volvoeren ons desseijn en te door reijse hunne landen, gelijck den Heer Commandeur Simon van der Stel presuponeert en vaststelt, volgens hun eijgen voorgeven en dreijgement, dat in sulcken geval geraden is weder te keeren en met ons desseijn door weg van gewelt voort te vaaren, dogh dat in voldoeninghe van des Heer Generaals recommandatie dese tocht voor sijn Es. komste al veerdigh en alle nootsaekelijckheijt geprepareert sijnde, egter behoorde sijn voortganck te hebben, met recommandatie aan den officier, die se sal geleijde, alle bedenckelijcke middelen te gebruijcken om in der minne toegelaten te worden tot ‘t door reijsen hunner landtstreeken en ondersoeckinge van ‘t gunt aldaar mogte te vinden sijn, sustineerende dat bij continueerende quade ontmoetinge en vijantlijcke bejegeningh van haar, ‘t respect van des E.Comps. wapenen niet soude comen in soodanigen verval, dat daar om dese gerecommandeerde en al reets bereijde togt behoorde te werden nagelaten, want of dese natie nogh soo beestachtigh sijn, soo sullen sij evenwel konnen begrijpen dat soodanige rechtvaardige proceduren meerder aanleijdinge en persuasie geven tot groot als tot kleen achtinge.

Aldus geadviseert in ‘t Casteel de Goede Hoop, 26 October 1682.

[Signed:] AND. DE MAN, Sects.

C. 16, pp. 27-33.

Maendagh {16821026} 26 October 1682.

Van wegens den capt. van ‘t presente Engelse schip d’ Suratse Marchant gent. Nathaniel Rijnolds, in Raaden overgelevert sijnde een request, vervattende dat hij sonder onse assistentie sijn reijse nae Bantham , werwaerts gedisteneert is, niet soude connen vervolgen, aengesien staende de reijse 15 sijner beste zee en timmerluijden waeren overleden, mitsgrs. dat daer en boven present noch was belemmert met veele siekelingen, In dier voegen dat hy sonder onse adsistentie niet machtigh soude zijn geweest sijn schip alhier op de rechte reede te brengen, ten welcken opsichte genootsaeckt was hem aen dese vergaderingh te addresseeren met ootmoedigh versoeck, dat hij met 3 a 4 mattroosen en een timmerman mochte werden geadsisteert, nevens een week provisie van verversingh, tegens danckbaere betaelingh te mogen genieten, met verdre bij voeginge, dat sonder die accommodaetie sijn verdre reijs niet sonder groote swaerigheijt soude connen vervorderen, waer op dan bij d’ E. Heer Ordinaris Raat, Martinus Pith, en den E. Hr. Extraordinaris Raat, Nicolaes Schaegen, mitsgrs. de verdre leeden deser vergaederingh met aendacht geresumeert sijnde, de materie vervath bij drie distincte geneeraele[sic] brieven door de Edle. Heeren gecommitteerden Bewinthebberen ter vergaederingen van 17en aen den Hr. Commandeur, en Raat in loco geschreven sub dato 21 November 1679, 20 Junij 1680 en drie en twintigste Jannearij ao. 1681 nopende ‘t subiject hoedaenigh men sigh voortaen ontrent de accommodatie van die en andre Europiaense natie op haer aenkomst alhier soude hebben te gedraegen,⁴⁵ Soo heeft naer voorgaende genomen delibiratie niet connen geoordeelt werden haer hoogh Edle. intentie te wesen dat men in de grootste verlegentheden, gelijck in cas subiject komt te blijcken, eenige Europiaense natie genootsaeckt sijnde dese plaets daerom aen te doen, t’ eenemael in verlegentheijt sal laeten, sonder haer in ‘t minste te adsisteeren en specialijck met do. Engelse natie, gemerckt nu twee jaeren achter den anderen door ordre van de Edle. Hr. Gouverneur Generael en d’ E.E.Heeren Raaden van India de naeschepen van Batavia om te ververschen ‘t eijlandt St. Helena sijn aen geweest, alwaer de onse door die natie seer beleefdelijck sijn gerecipieert mitgrs. met al ‘t geene, waer om de onse benodight waeren, tegen een civile betalingh sijn geacommodeert, Soo is naer gehouden deliberaetie en gelet op alles wat te deser materie dienende was, goetgevonden ende gearresteert nochtans, tegens het sentiment van den Hr. Commandeur van der Stell, de voorn. capt. van ‘t Engelse schip te consenteeren eenige verversinge van de vrijborgers te mogen koopen, met die restrictie nochtans, dat men tot voorcominge dat daer omtrent geen excessen comen gepleeght te werden, de vrijborgers geinijungeert⁴⁶ sal werden geen verversinge aen de meer gemelte Engelsche vrinden te laten toekomen, sonder alvoorens daer van aen den Hr. Commandeur communicatie te geven, en in ‘t reguart van de versochte timmerman en d’ nootsaekelijckheijt van dien geconsidereert sijnde, Soo is goet gevonden hem een timmerman van de aen wesende scheepen die daer rijckelijck mede sijn voorsien te laete toecomen, mits dat hij op sijn arrivement tot Bantam den selven costen schaedeloos aen de Comp. sal gehouden sijn te restitueeren mitsgrs. den selven op de reijs wel te tracteeren en soodaenige maendelijcxe gagie te laeten genieten als den selven present bij de Comp. is winnende, sonder eenige defalquati[e], vermits desselfs reek. soo haest in haer dienst komt te treeden, bij d’ Comp. sal werden aff geslooten doch noopende sijn versoeck om eenige mattroosen, sulcx is goetgevonden aen haar onder voorgeven dat deselve niet gemist connen werden, te excuseeren.

Door den E.Hr. Ordinaris Raat Marten Pith ter vergaederingh voor gedragen sijnde, hoe sijn E. van den Hr. Commandeur van der Stel was g’informeert, dat alhier noch waren verscheijde goederen van de ladinge van de Burgh van Leijden , die tot noch toe door gebreck van genoeghsaeme scheepsruijmte Batavia waerts niet hebben connen versonden worden, Soo is op sijn E. voorstel goet gevonden en verstaen de gesamentlijcke schippers van de ter rheede leggende scheepen te gelasten om naer genomen visitatie van de scheepen met malkanderen te overleggen wat quantiteijt van goederen in ijder schip sal conne werden affgescheept, met die voorwaerde nochtans, dat sij op Batavia aengekomen sijnde, sullen subiject wesen door den equipagiemeester aldaer gevisiteert te werden en bij bevindinge, dat sij meerder goederen hadden connen bergen, daer voor aenspreekelijck te zullen wesen, sullende de natte waeren en andre goederen die het meeste bederff onderhavigh sijn voor andre volumneuse goederen en koopmanschappen die sulcx niet subiject sijn, werden geprefereert en ‘t geen dat noch sal moeten over blijven, dat men staat maeckt principael in anckers, touwen, klinckert en masten te zullen bestaen, bij d’ eerste bequame gelegentheijt mede te versenden.

Staande dese vergaederingh door den equipagiemeester en constapel deses Casteels, Jacob van de Voorden,⁴⁷ mitsgrs. desselfs huijsvrouw,Jelletie Hartmans vroetvrou,⁴⁸ in dienste der E.Comp. hier ter plaatse, te kennen gegeven sijnde hoe dat sij beijde nu ongevaer⁴⁹ negen jaeren hier ter plaets in voors. qualiteijten hadden geremoreert, mitsgrs. dat sij als vroetvrouw alhier was aengestelt sonder echter oijt eenigh verbant met d’ Comp. te hebben aengegaen, en als nu genegen waeren om na Batavia te vertrecken, te meer dese Colonie daer door geen nadeel stont te leijden, overmits seeker vrijborgers vrouw hier woonachtigh is die haer daer mede was op verstaende, en verscheijde maelen dese en geene vrouwen in den noot hadden geadsisteert en verlost, behalven dat men de voorn. vroetvrouw tot langer verblijff met reedenen niet en konde constringeeren, daer beneffens niet en was te duchten dat door haer vertreck de vrouwen aen de Caap eenige verlegentheijt sullen comen te leijden, Soo is verstaen en goetgevonden nochtans tegen ‘t zentement van den Hr. Commandeur van der Stell de voorn. beijde persoonen toe te staen om met ‘t schip Alcmar na Batavia te mogen vertrecken, behoudens dat voorn. Jelltje Hartmans alvoorens om de meeste gerustheijt den Raet sal doen blijcken, dat hier noch een andre vrouw is, die bequaem en effective getoont heeft dat se vrouwen die in die staet waeren, geholpen en behoorlijck gehandelt heeft; in welcken gevalle haere gagie oock sal cesseeren van die tijt dat haer vertreck bij den Raat sal wesen geaccordeert.

Dinsdagh 27en October 1682.

Door den E.Hr. Ordinaris Raat Marten Pith in Raade communicatie gedaen sijnde, dat gisteren in den avontvergaderingh door de vroutvrouw deser plaetse, Jelletie Hartmans, was vertoont een certificatie van twee consenante getuijgen beteekent,⁵⁰ mitsgrs. daernevens noch tot nader conformatie van dien, noch mondelingh gehoort een derde dat zij van zeekere Duijtse vrouw, genaemt Margareta Hoeffnaegels,⁵¹ woonachtigh aan ‘t ronde bossie , in barensnoot waeren bij gestaen en onder Godes genaedigen zeegen geluckkigh verlost; sulcx ‘t gearresteerde in ‘t reguart van de voornoemde Jelletie Hartmans op gisteren genoomen in sijn geheel blijft, sonder dat daer ontrent eenige verdere enqueste noodigh wert geoordeelt.

Den borger en gewesene vrij schoenmaeker, Barent Backer, in desen Raade versocht hebbende om met sijn famielie met een van de presente ter reede leggende scheepen nae Batavia te mogen vertrecken, is hem sulcx geaccordeert ten opsighte de Colonie alhier van sijn persoon geen dienst komt te trecken, ende van de diaconi tot noch toe heeft moeten onderhouden werden, sullende den selven werden geordonneert op een van de scheepen die ‘t minste belemmert is.

Aldus geresolveert en g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] MART. PIT.

[Signed:] N. SCHAGEN.

[Signed:] A. V. HEIJDEN.

[Signed:] W. LYCOCHTHON.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] JAN BABTIST.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Secrts.

C. 16, pp. 34-35.

Donderdagh {16821126} 26 November 1682.

Door d’ Heer Commandeur ter vergaederingh sijnde voorgedraagen hoe dat door de noch overigh sijnde Maccasaaren mitsgrs. desselfs dienaeren voortaen wert onderhouden een veel naeuwer en stricter gemeenschap met malkanderen als oijt voor desen, haer selfs niet ontsiende ontrent de soldaaten hier in guarnisoen met listigheijt te verneemen hoe sterck van volcqmen⁵² binnen ‘t Casteel is &a. Oock de grootste van die naetie alle debvoiren aenwendende om de drij Maccasaerse princessen tot haer devoitie te beweegen,welck⁵³ niet en kan toe gestaan werden, en wij uijt alle ‘t voorenstaande niet anders connen te gemoet sien, als dat sij d’ een off d’ ander tijt haer slagh schoon siende, aen ons sullen trachten te revengieeren, als een natie die van een by sondre verraaderlijcken aert sijn, omme alle welcke onheijlen voor te comen, goet gevonden hebben, deselve van malkanderen te separeeren en van plaats te laaten veranderen, namentlijck: … sijnde geweest ostagier … op … te plaatsen met een dienaer op Robbeneijlandt ;⁵⁴ de 3 Macasaerse princesse aen ‘t huijs rustenb . een uijrtie van ‘t Casteel, alwaar haer een kamertie sal werden in geruijmt nevens ijder een ‘s Comp. slavinnetie tot haeren dienst.

Mitsgrs. de resteerende 10 dienaeren op de respective buijtenposten werden verdeelt. Met welck changement wij vertrouwen dat alle becommerlijcke gedachten omtrent die naetie sal connen werden wegh genoomen, en wij daer door van veel becommeringh wesen gelibereert.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut suprs.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 36-37.

Dinghsdagh {16821208} 8 December 1682.

Aengesien een der na bij gelegenste Hottentootsoverste off capitijns, Schacher genaemt, met sijne onderhoorige Hottentoots in contentie is geraekt en dagelijcx met malkanderen overhoop leggen, soo verre dat sij al voor eenige tijt van sijn negerij haer hebben gesepareert en tegens de gehoorsaemheijt, die sij hem wettelijck schuldigh sijn, g’opposeert onder bedreijginge dat sij hem den oorlogh wilde aen doen, en ten opsichte deselve in getal veel stercker waeren dan de geene die sijn partij bleven aenhangen, mitsgrs. allegaer jonge en rappe gasten, daer in tegens ‘t getal dat den voorn. capt. noch bij hem heeft gehouden, meest bestaan uijt affgeleefde mannen, die door hoogen ouderdom niet in couragie maer door gebreck van vereijste crachten, de voorn. wederspannige niet soude connen dwingen tot haer schuldige gehoorsaemheijt, weshalven hij hem genootsaeckt vindt aen de overigheijt alhier te addresseeren met versoeck, dat de voorn. sijn onderdaenen door onse mediatie in der minne off andersints met gewelt mochte wierden geconstringeert tot haere schuldige obidientie[sic], sulcx deselve uijt onse naem herwaerts ontbooden, en beijde partijen in Raaden daer over sijn gehoort, en ter weder seijde haere dolianten⁵⁵ hebben ingebracht, doch eijndelijck door onse mediatie d’ affgevallen soo verre gedisponeert dat sij bij handttastinge hebben belooft haeren voorn. overste ofte capt. voortaen in alles te gehoorsamheijt⁵⁶ mitsgaders haer weder binnen corte daegen bij sijn corael haer te vervoegen, waermede aan weder sijde ten vollen waeren gecontenteert.

Geconsidireert⁵⁷ dat de waterpomp, in ‘t midden van ‘t Casteel op ‘t pleijn staende, noch nooijt recht en nu geruijmen tijt herwaerts tot ‘t nootwendigh gebruijck gants onbequaem is geraeckt, ten principaelen ontstaenden⁵⁸ dat van geen goede pompmaakers sijn voorsien, mitsgaeders dat de loode pijpen waerdoor ‘t water moet werden op gehaelt, t’ eenemael onbequaem sijn geraeckt, waer door men tot gerieff van ‘t guarnisoens volcq binnen ‘t Casteel grootelijcx verleegen is, weshalven goet gevonden en verstaan is, de voorn. pomp tot een waaterput bequaem te maeken, te meer alsoo sulcx sonder oncosten binnen corte daegen can geschieden.

Aengesien door de veelvuldige consumptie van de jonghst aengewesen vaderlants scheepen wij ons althans van genoeghsame slachtbeesten en schaapen voor de aenstaende verwacht werdende retourscheepen uijt India destituijt bevinden, Soo is naer voorgaende deliberaetie goet gevonden een ruijlingh nae de Hessequeas -natie (van de vee rijckste wel de nae bij gelegentste sijnde) ten eersten te doen onderneemen, om deselve noch voor de komst van de retourvlooth uijt India alhier te hebben, sullen daertoe werden gebruijckt als hoofden den sargeant Otto Cruse⁵⁹ nevens 15 mannen t’ sijnder assistentie met de vereyste coopmanschappen daer toe noodigh.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 38-41.

Vrijdagh {16821211} 11 December 1682.

Den luijtenant Jan Babtist Dubertijn als een lidt van ‘t Politicque Collegie tot dese vergaederinge, nevens de andre leeden meede ter behoorlijcke tijt gewaerschout sijnde, ende van de morgen niet compareerende, is om de swackheijt van ‘t Collegie door de Heer Commandeur de gerechtsboode andermaal gelast den voornoemde luijtenandt in Raaden te ontbieden, sijndeinmiddels⁶⁰ de besongies⁶¹ opgeschort tot dat den voornoemde Lt. is gecompareert, wanneer hem door de Heer Commandeur sijn plaats is aengewesen om cessie te neemen, ‘t welck den selven refuseerden, met versoeck dat hij voortaen van de vergaederingh mochte werden geexcuseert, en van meeningh was sijn dienst tot nader gelegentheijt te quiteeren, waer op hem verder is aff gevraeght wat rheedenen hij daer toe hadden. Heeft den selven daer op gerepliceert, als een Commissaris quam, daer van reedenen te zullen geven, waer op is goet gevonden twee leeden uijt desen Raaden te committeeren om hem aff te vraegen, in generaele termen de reedenen en motiven die hem daer toe sijn moverende; sullende sijn antwoort achter dese resolutie in geschreven, en door de handtteeckeninge van de gecommitteerdens werden becrachtight.

Gisteren spaden op den avont alhier ter rheede gearriveert sijnde seeker Engels schip genaemt⁶² , comende uijt India, van ‘t welcke eenige officieren van de morgen sijn aen landt gecomen, met versoeck ontrent d’ Hr. Commandeur deser residentie audientie te mogen erlangen, waarop door de Hr. Commandeur den Raat is geconvoceert en in deliberaatie genoomen, hoedaenigh men sigh ontrent dese Engels vrinden, soo deselve om eenige verversinge en verdre benodigheeden comen te versoecken, soude hebben te gedraagen, Waarop dan bij d’ Hr. Commandeur mitsgrs. de verdere leeden deser vergaederinge met opmerckinge gelet sijnde op de successive gegeven ordres onser Heeren Principaelen, hoedaenigh wij ons ontrent het tractement van die en andre Europiaense natie soude hebben te gedraegen, en specialijck geresummeert de jonghste generaele missive door d’ Edle. Heeren Maijores aen dese regeringh⁶³ geschreve, onder dato 8 Junij deses jaers, uijt druckelijck behelsende dat haar hoogh Edle. bij haer voorige intentie dienaengaende als noch blijven persisteeren, oock daer nevens specialijck gelet dat bij ‘t aanwesen van den E.Heer Ordinaris Raadt Maerten Pith, en Extraordinarij Raat, Nicolaes Schaegen, over dat subject meede speculaetie sijn genoomen, en doen maels verstaan dat men niet conde begrijpen haar Hoogh Edle. intentie te wesen die stricte beveelen in nootsaekelijckheijt soude plaats moeten grijpen, maar in sulke[n] geval, eenigermaaten daer van mogen dispencere[n], ‘t welck pro et contra geventileert sijnde, is goet gevonden en verstaan de voorn. Engelse vrinden, soo sij om verversingh off eenige andre benodigheeden, verstaande nochtans buijten ‘t haalen van water, comen te versoecken, in antwoort te geven dat wij t’ eenemael daer van sijn onvoorsien, en alles op eijgen benodigheijt excuseeren, met een bij voegende uijtterlijcke genegentheijt, dat wij andersints seer genegen soude weesen haar met het versochte te assisteeren.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supre.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

Achtervolgens⁶⁴ ‘t g’arresteerde heden morgen ter vergadering in ‘t reguart van den luijtenant Jan Babtist Dubertin, om redenen bij de resolutie heden daerover genomen breder g’extendeert, hebben wij ondergeschreven, ingevolge de last ons dien aengaende in Rade opgelecht, getransporteert ten huijse en woonplaetse van voorn. Dubertin, mitsgaders den selven afgevraaght de redenen en motiven waerom hij van de morgen hadde geweijgert om cessie in Rade te neemen, met bijgevoecht versoeck om voortaan van de vergadering te mogen werden g’excuseert.

Waerop den selven heeft g’antwoort ten opsighte hij door de Heer Commandeur en Raat was aengestelt als president van ‘t collegie van Commissari[ssen] van cleijne saeken, alwaer nog naeuwelijckx een saack hadde gedient, of partijen hadde haer g’addresseert aen de Heer Commandeur en haer ongenoegen daer over getoont, waer op de Heer Commandeur soude hebben gerepliceert dat men de saack in Politique Rade soude afdoen, ‘t gemelde collegie sodoende haer autoritijt benemende, en voor een ijder bespottelijck makende, dewijl men de saeken sonder Commissarissen daerover gehoort, veel min dat sij rapport gebragt hadden, aen de Politique regering aenwees.

Mitsgaders dat hij opsight neemt, wanneer de Commissaris comt, van ‘t een en ‘t ander nader redenen te geven, waerom hij sigh van de vergadering komt te onthouden.

Aen Cabo d’ Boa Esperance, den …⁶⁵ December 1682.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 42-44

{16821213} 13 December 1682.

Den coopman⁶⁶ van het gisterige g’arriveerde Engels scheepie d’ Philip , genaemt Jenis Barre, aen den Commandeur van der Stell in ‘t brede hebbende gerelateert, hoe dat sij op ‘t eijlandt Maddagascar , aen de westsijde op seeker plaets genaemt … geleegen op de Zuijder breete van … graden en … m.,⁶⁷ dit saijsoen hadde genegotieert ongevaer 130 slaven, eenelijck voor een weijnigh boscruijt, haegelgeweer en eenige Neurenburger snuijstereijen, in voegen dat ijder slaeff uijterlijck niet boven de … reaelen⁶⁸ komen te staan, doch wel het considirabelste dat den voorn. coopman, wegens de cituatie en uijt leveringh dier plaatse bedeelen, was dat sij aldaer in hun aenwesen eenige daege te landewaert ‘t gantsche landt hadden bevonden met rijstvelden vervult, waardoor dat graan aldaer soo opulent toevloeijde, dat sij nae haer desier geduijrende hun aenwesen daer meede waeren g’accommodeert, oock selfs provisien voor de genegotieerde slaaven voor de reijs hadden opgedaen, in trocque van boscruijt nae ruijge calculatie ijder last van 3000 lb. niet meer te coste comende als … lb.⁶⁹ van die specie met bij gevoeghde assurante verseekeringh, dat wanneer men in het laeste van de maent Meij, off uijterlijk medio Junij, van hier derwaerts vertrock, in den tijt van 14 daegen off drij weeken aenwesens aldaer, een capitaelen boodem van 300 lasten soude connen vollaeden krijgen, en daer meede het zuijder saijsoen herwaerts keeren, hebbende van ‘t een en ‘t ander accuraate aenteekeningh gehouden in sijn journael, soo meede van de gelegentheijt, cituatie en verdre constitutie dier plaets, met aenbiedingh ons sijn dagelijcxe aenteekeningh te wille laeten copieeren, mits dat de Comp. hem met eenige weijnige benoodigheden van eenige watervaaten, zeijlgaeren, pompspijckers &a., om ‘t welcke hij voor gaff seer benoodight te wesen, geliefde te accommodeeren, sulcx den Hr. Commandeur den Raadt tot dien eijnde geconvoceert, voordraaght off dese saeke van soodaenige inportantie soude connen werden geoordeelt, dat men in dit reguart van de ordre van onse Hren. Principaelen ontrent de verboden accommodatie aen die en andre Uropiaensche ⁷⁰ Naatie eenigermaate soude connen dispenseeren, Soo ten ops[i]chte dat de Comp. den slaavenhandel op Maddagascar als noch comt te volgen, ten behoeven van de Westkust van Sumatra en oock voornaementlijck dat men ter voors. plaats voor soo een geringe waerdij soo een groote quantiteijt ryst kan becomen, omme ‘t welcke te ontdecken de Comp. voormaels verscheijde besendinghs derwaerts heeft gedaen, en soo veel oncosten gesuporteert, sonder dat noch echter ‘t rechte ooghmerck voor dese residentie aldaer rijst te negotieeren heeft connen becomen.

Sulcx⁷¹ ‘t selve in rijpe deliberatie genoomen sijnde, is goet gevonden en verstaan voorn. Engels vrinden met de weijnige versochte benoodigheeden te assisteeren, mits ons ter handt stellende haar gehoude journael van de voagie⁷² en den handel op Madagascar en twee van de aldaer genegotieerde slaaven, om wanneer de Comp. in der tijt mochte comen te resolveeren een besendigh na derwaerts te doen, voor tolcken ontrent den handel te dienen.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supr.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] ANDRIES DE MAN Raat en Sectrs.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 45-46.

Saturdach {16821226} 26en December 1682.

Geconsidereert sijnde dat den ondercoopman, Andries de Man, altans is g’occupeert met drij bedieningen, bestaende in ‘t fiscaelsampt, Secrets. en cassier, dewelcke tot dato tot volcomen genoegen heeft waer genomen doch door de veelvoudige occupatie niet wel langer soude connen blijven becleden, behalven dat oock gants niet en voeght, dat een persoon met soo veel verscheijde bedieni[n]gen wert belast, Soo is goet gevonden den selven van sijn cassierschap te ontlasten en ‘t selve op te draegen aen den boeckhouder Willem Adriaen van der Stell, altans de plaets van dispencier becleedende, en weeder in desselfs plaets als dispencier aen te stellen den adsistent Adriaen van der Stel.

De Heer Commandeur den Raadt hebbende g’communiceert hoe dat sijn E. van ter zeijden was g’informeert dat ter plaetse, alwaer ‘t Engelse schip d’ Joanna in de maent Junij jonghstleeden b’oosten de Caap is comen te verongelucken, niet verre van de wal noch eenige contanten soude leggen, die bequaemelijck soude connen werden opgedoocken en gecreegen, weshalven op sijn E. voorstell, goet gevonden is de novo 5 a 6 persoonen derwaerts te zenden om daer naer te inquireren en bij bevindinge, is ‘t doenlijck, trachten te salveeren en herwaerts te brengen.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 47-48.

Donderdagh {16821231} 31en December 1682.

Naer jaarlijckse gewoonte getreede sijnde tot ‘t versetten van de respectieve collegien, en eerstelijck van de kerckelijcke bedieninge, waer van de nominaatie van dubbelt getal persoonen, soo tot ouderlingen als diaconen in de kerckelijcke vergaederingh op gestelt en door onsen politicquen commissaris overgelevert, namentlijck tot ouderlingen, Elbert Diemer en …⁷³ jtem Roeloff Backer en Douwe Gerbrants⁷⁴ tot diaconen, met versoeck uijt deselve de electien te willen doen, Soo is nae genoomen deliberatie uijt ‘t gemelte dubbelt getal diaconen te eligeeren Roeloff Backer, en noopende het genomineert getal ouderlingen is verstaan, dat d’ eerwaerden kerckenraadt volgens gebruijck met d’ electie daer uijt te doen, sullen moogen voortgaen als ons de op gestelde persoonen laatende gevalligh sijn.

Gelijck mede tot ‘t collegie van Commissarissen van de cleijne saaken, voor ‘t aanstaande jaar sijn g’eligeert den capt. Jeronimus Cruse, preses, den guarnisoen boekhouder Philip Welker.

Willem van Dieden	} Borgerraaden.
Harmen Gresnicht

Willem van Dieden	} Borgerraaden.
Harmen Gresnicht

Insgelycx mede in plaets van ‘t affgaende lit van ‘t collegie van weesmeesteren op ‘t overgelevert dubbelt genomineert getal g’eligeert den borger Willem van Dieden, sijnde op ‘t gedaene versoeck van den presente Secretaris van dat collegie, Willem Adriaen van der Stel, om van die bedieningh te moge werden ontheft, in desselfs plaatse daer toe aen gestelt den provisioneelen adsistent Roeloff Backer.

Item oock tot Commissaris van de huwelijxe saaken in plaets van de affgaende ‘s Comp. dienaer g’eligeert den vendrich Oloff Bergh.

Soo mede tot Borgerraet in plaets van den affgaende, op de overgeleverde nominatie verkooren Harmen Ernst Gresnicht, mitsgaders tot luijtenant over de borgerij voor ‘t aanstaande jaar 1683 den borger Jan Dircxz de Beer.

Den Caapsen wijn pachter Guilliam Eems, aen d’ E.Comp. versocht hebbende om 2 a 3 leggers Caapse wijn van de Comp. tegens danckbaere betaelingh te mogen genieten, dat hem reets is geaccordeert, sulcx op de voorstellinge van de Hr. Commandeur dat de intentie van onse Heeren en Meesters is om de vernoemde dranck tot een laege prijs te brengen, gelijck bij ons oock van tijt tot tijt daer op is gevigeleert en de legger vuijlen wijn gebracht tot op 30 Rxrs. incoops, gelijck se bij de Comp. wert aen genoomen, Soo is goet gevonden de voorn. pachter voor ijder legger van de voorn. wijn aen de Comp. te doen betaelen de somma van 45 Rxrs., alsoo de Comp. voor al de eerste niet moet sijn die de marckt comt te bederven.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut suprs.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 49-50.

Maendach {16830201} [1] February 1683.

⁷⁵

Die van ‘t present ter rheede leggende Conincklijcke Deensche schip d’ Vliegende Wolf haer bij request aen dese vergaderingh hebbende g’addresseert, hoe dat sij nae een fastidieuse reijs van drij maenden van de cust Cormandel off ‘t Casteel Danighsbergh op trangebaere ⁷⁶ eijndelijck noch behouden in de Tafelbaaij waeren aengecomen en aen de oostwal ten ancker, hebbende op de reijs 18 van sijn cloeckste zeeluijden verlooren en buijtendienmedehier voor de wal den E. Heer Siewert Adelaer,⁷⁷ gewesene opperhooft wegens de Deense Comp. in India, wesende ‘t resteerende volcq door scheurbuijck ende waatersucht soo debil, dat sij niet machtigh soude sijn geweest sonder assistentie van de twee aenwesende Engelse scheepen de Lof en Vrintschap en Fijre Braase haer schip op de rechte reede te brengen, weshalven haer bevonden in de uijtterste verlegentheijt, met verclaeringe ingevalle wij haar niet wilden permitteeren om verversinge van de vrij ingesetenen te moogen opcoopen, off wel haere impotenten aen lant te laaten refresieeren, geen middel voor haer te wesen om haere reijse naa Denemarken te connen voortsetten, sulcx gants demoedigh versochten in dese uijtterste noot te moogen werden geassisteert, mitsgaeders dat sij t’ haaren costen ‘t doode lichaem van de voornoemde Heer Adelaer hier aen landt statieuselijck met de millitie mochte laaten ter aerde brengen, waerop dan gedelibreert sijnde, en oock naeder geresumeert de successive gegevene ordres over dit subject van de Heere onse Principaelen nae herwaerts, hebben wij goet gevonden de voornoemde Deensche vrinden te accordeeren haer impotenten te moogen aen landt brengen, en ten huijse van een der borgers te huijsvesten om daer gereconvaliseert te werden, oock meede dat ‘t doode lichaem van de voorn. Heer Adelaer t’ haeren coste hier sal mogen werden ter aerde gebracht.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, p. 51.

[ {16830200} February 1683]

‘Aen d’ Ed. Erntfeste manhafte en seer genereuse Heer, de Heer Commandeur deser residentie en de ommeleggende plaatsen mitsgaders d’ E.Aghtb. Raadt.’

‘Geeven met alle behoorlijcke eerbiedigheijt te kennen d’ ondergeschreven overheeden op ‘t althans hier ter rhede leggende Conincklijke Deensche Oostjndische schip, de Vliegende Wolf genaamt, hoe dat sij supplt. d’ oncoste van d’ ingewilligde begraffenisse van den overleeden Heer zaliger onvermogens sijn ten vollen te connen afflegge, alsoo met genoegsame contanten niet vinden versien en geene andere middelen cunnen bijbrengen, als onse toevlught in soodanigen verlegentheijdt tot UEde. Aghtb. neeme.’

‘Soo versoecke sij supplt. seer onderdanigh dat UEde. aghtbaarheijdt haar gelieve te assisteeren met Rijxds. voor reeke. van den Edle. Heer Zaliger met eerbiedinge daar van te willen passeeren een verbantschrift in forma om de voors. genooten penningen door d’ erffgename sijnen moeder &e per wissel danckbaarlijk te rembourseeren.’

‘Vertrouwe dat UEde. Aghtb. naer aangeboorne goetheijt haar supp. een gunstigh antwoort sal gelieve te verleene, ‘t welck doende &e.’

‘Ende was geteekent J. Emmerick van der Keijl, Pieter Sassenbergh en Cornelis Janse. In margine stondt: tot opostil, ten opsighte d’ Compa. te deser plaatse van contanten selfs gantsch sober is versien en niet sonder groote ondienst van onse Heeren en Meesters soude connen werden gemist, kande⁷⁸ d’ suppe. haar versoek niet werden g’accordeert.’

‘Lager stondt ter ordonnantie van d’ E.Heer Commandeur en den Raadt. Ende was geteekt. And. d’ Man, Sects.⁷⁹ ‘

C. 16, pp. 52-53.

Woensdagh {16830217} 17 Februarij 1683.

Door d’ Hr. Commandeur ter vergaderingh voor gedraegen sijnde hoe sijn E. al voor lange heeft ondervonden dat de respective bossen door een partij moetwillige borgers alhier met ‘t cappen van houdt, dat haer maer voordehandt comt, sonder eens reguart te neemen wat schaade en naedeel sij aan de bossen daer door comen te doen, dat geschaapen staat, in gevalle op dien voet langer daer in wert gecontinueert, dat men binnen corte jaeren geen plancken, balken off ander timmerhoudt daer uijt sal connen becomen tot ons nootwendigh gebruijck, dat bij de vrij houtzaagers oock wert geconfirmeert, daer ter contratie door ons alsints is getracht ‘t selve sorghvuldigh te conserveeren, te meer dewijl d’ EdIe. Heeren Majores bij haer jonghst⁸⁰ generaele missive aen den Commandr. en Raat in loco in dato Junij⁸¹ des gepasseerde jaers, uijtdruckelijck aen haelen dat sij ons voortaen geen vaderlantse houtwercken sullen connen bestellen en dier halven ons alhier selver sullen moeten behelpen, sulcx hoogh noodigh vereijst dat daer in op ‘t een off ander middel wort voorsien, weshalven in Raaden met de vrij houtsaegers gent. Hendrick Dircxz van Embden⁸² en Hendrick Coster,⁸³ tot dien eijnde herwaerts ontbooden, is g’accordeert dat haar door de Compa. sal worden in geruijmt ‘t groote bosch in de Houdtbaeij , mits ‘t cappen van houdt aen alle andere interdicerende en verbiedende, die gehouden sullen wesen ‘t houtwerck van haar te coopen, sonder selfs te mogen cappen, mits voor ijder sorteringh betaelende soodaenigh⁸⁴ prijs als van outs daer op is beraemdt, sonder dat de voorn. houtsaegers evenwel sullen vermogens wesen latten off sparren van geel hout te cappen, sullende op de voorenstaende conditie den tijt van thien achtereen volgende jaeren continueeren, mits voor die vergunningh aen d’ E.Compe. jaerlijcx op brengen ƒ150 in contant, off voor twee hondert guldens aen plancken aen de E. Comp. te leeveren.⁸⁵

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 54-55.

Maendach {16830222} 22 Februarij 1683.

De Heer Commandeur den Raadt Extraordinarij tegens den avondt hebbende doen convoceeren, heeft den leeden van dien gecommuniceert hoe dat den sargeant Hans Michiel Callenbach,⁸⁶ van ‘t Robbeneijlandt gecomen sijnde, heeft gerelateert dat sij op ‘t gemelte eijland in N.W. in zee gisteren en vandaegh verscheijde enkelde canonschooten waeren gedaen, in voegen hier oock eenige van deselve schooten waeren gehoort, nae de manier van ‘t gemelte schieten niet anders connen begrijpen off ‘t zelve sijn nootschooten geweest van een schip, dat mogelijck de wal in ‘t gesicht en door veelvoudige dooden en impotenten niet machtigh is de tafelbaaij te connen bestevenen, waar beseijde in aanmerckinge is genoomen dat ons door die van de jonghst hier aen geweest sijnde Engels . scheepen, genaemt de Prudent Mary en d’ Charles dat sij op drij graaden benoorden de linie Equinoctiael hadden versprooken seeker Nederlants schip, nae herwaerts tendeerende, genaemt de Purmer , mitsgrs. noch naeder door den schipper van ‘t fluijtie Baeren op den … courant⁸⁷ van ‘t Eijlandt Mauritius hier aengecomen sijnde, dat hij twee daegen voor sijn aenkomst alhier voor de wal hadde versprooken seeker Engels schip, gent …,⁸⁸ en naer Mocha gedestineert, welckers capt. hem meede hadde verhaelt ‘t voorn. jacht de Purmer voor eenige weijnige daegen ontrent 200 mijlen van de Caap hadde versprooken, sijnde ons oock op gisteren door de vrije Saldaniavaarders g’rapporteert dat sij den 12 deser maent een schip ontrent ‘t Dasseneijlandt hebben gesien, dat sijn uijtterste debvoir aenwende om ‘t gemelte eijlandt te besteevenen, doch de wint hem gants niet dienstigh sijnde, van de wal aff weder ‘t zee was gesteeken, sonder naederhandtbij haerweder te sijn gesien, en onaengesien de wint nu al eenige daegen favorabel heeft gewaeijt, blijft ‘t voornoemde schip noch al tardeeren, sulcx wij daar uijt niet anders connen vermoeden, dan dat het met den voorn. boodem qualijck is gestelt ende voorn. gehoorde canonschooten tot een seijn bij hem sijn gedaen, Soo is op de voorstellinge van den Hr. Commandeur ter vergaederinge gedaen om ‘t fluijtie Baaren van sijn Mauritieuse landingh⁸⁹ eenemael ontlost sijnde, en sonder ondienst van de Comp. connende gemist werden, goet gevonden en verstaan noch desen avont daer op voor de wal te laeten gaen cruijsen, mitsgrs. te assisteeren met 10 soldaeten nevens een corporael, mitsgrs. oock meede te geven 10 a 12 levendige schaepen om bij ontmoetinge van gemelte boodem daer aen over te geven om voor aff tot verversinge te dienen.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 56-57.

Maandagh {16830222} 22 Martij 1683.

Aangesien onder ‘s Comps. groff beestiaal in Hottentoots Hollandt nu eenige maanden herwaarts een vrij groote sterfte heeft gegraseerd, in dier voegen datter maandelijcx 30 a 40 stucx sijn comen te sneuvelen, sonder dat sulcx als noch comt op te houden ten principaalen naa ‘t gevoelen van alle landtkundige, ontstaande door de ongesontheijt van de weijde aldaar. Weshalven den Heer Commandeur, ten dienste van de Compa., in raaden heeft voorgestelt om selfs in persoon een bequaame plaats te gaan opzoecken om ‘t voornoemde beestiaal te plaatsen,⁹⁰ waarmede haar de vordere leeden deser vergaaderingh hebben geconfirmeerd.

Door den preses van ‘t collegie van Commissarissen van de cleijne zaaken⁹¹ ter vergaaderinge bekent gemaackt sijnde, hoe dat veel maalen was comen te gebeuren dat de Borgerraaden, leeden van ‘t gemelte collegie, door haar eijgene particuliere affaires omtrent den landtbouw, de vergaaderingh op de gesette daagen niet conde bijwoonen, en gevolchlijck ‘t gemelte collegie bij soodaanige voorvallen soo swack sijnde dat de vergaaderingh bij naa t’ elckens daerom moet werden uijtgestelt, waar door partijen daar bij g’intresseert sijnde, haar zaaken in questie merckelijck wert verachtert en sleepende gehouden, Soo is goet gevonden dat voortaan den affgegaan sijnde Borgerraadt bij absentie van een van de andere leeden in dat gemelte collegie meede zal cessie hebben en als een g’assumeert lidt sal werden gebruijckt.

Wijders is meede gearresteert dat de schouwinge van de gemeene weegen en ‘t visiteeren der brugge[n] door den fiscaal nevens noch een van de Compa. en d’ beijde Borgerraaden voortaan sal geschieden twee maal zjaars, te weeten in ‘t eerst van Maart en in ‘t laast van October, op dat de aanneemers en repareerders van dien daeromtrent niet naalaatigh soude comen te werden.

Aldus gearresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] AND. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 58-60.

Saturdagh {16830410} 10en April 1683.

Op de aenklaghte van den schipper van ‘t retourschip Croonenburgh , Leendert Lauwrense, dat dien bodem in ‘t aendoen van ‘t landt van Africa op ‘t riff van Caap Auguilhas van een seer swaaren storm was beloopen, die twaelff ettmaelen nae den anderen hadde gecontinueert, waer door dien bodem doorgaens soodanigh voor in de boegh was ontset en leck geworden, dat daer door veel water hadde ingekregen, niet sonder groote beduchtinge off de daer ingeladen packen met kleden hebben daer door all vrij wat schade geleden, sijnde bij een provisioneele visitatie van dien bodem alhier ter rheede bevonden, het houtwercq ontrent de steven t’ eenemael verrott en vergaen, en naer het ons toe scheijnt seer apparent soude connen wesen, dien bodem eenelijck op sijn bloote huijt heeft gevaren, verklaerende den schipper met dien bodem, sodanigh geconstitueert, niet te connen in zee gaen sonder alvoorens van sijn leccagie verholpen te wesen, daer men niet bij sall connen comen sonder dien bodem een gedeelte van de goederen, die voor in de boegh gestuwt sijn, te ontlossen, om het schip daer door boven water te crijgen; waer op dan gedel[i]bereert sijnde, is eenparigh verstaen ‘t voorschip van dien bodem te ontlossen tot soo verre dat men bequamelijck bij die lecquen sall connen comen, wanneer eenige der g’exper[i]-menteerste wesende zee en timmerluijden sullen werden gecommitteert om dien bodem nader te visiteeren en van haer bevindinghe aen dese vergaderinge rapport te doen, wanneer men bequamer sall wesen op de reparatie van dien nader te resolveeren; sullende de ontloste packen en coopmanschappen in ‘t fluijtie Baaren provisioneelijck werden overgescheept; om ‘t welcke met te meerder spoet voortganck te doen neemen den schipper Pieter van den Bergh de besorginge van ‘t lossen en laden is aenbevoolen, mitsgrs. tot de uijtleveringe en ontfangh der goederen wedersijts gecommitteerdens gestelt.

Aengesien met de komst van de retourschepen van Ceijlon bevinden in ‘t secreet seijn voor de retourscheepen, die deesen jaere uijt India staen te verwachten, een abuijs door haer Edels. op Batavia is gecommitteert, in plaets van een geheele witte vlagge, gelijck als van hier door de handt van de Hr.Commandeur nae India is ges. en oock op de Leeuwencop wert vertoont, een geheele roode vlagge van de Leeuwencop soude waijen, seijnde⁹² ‘t seijn gegeven voor de retourvlooth van den jaere 1681, door welcke missla[g], soo de scheepen van Batavia die dagelijcx worden verwaght, insgelijcx haer zeijnbrieven in houde⁹³ van een geheele roode vlagh, seer apparent bij deselve swarigheijt souden werden gemaeckt de Tafelbaij binnen te loopen, maer in sulcken gevall resolveeren het nae St. Helena off elders te laten deurstaen, ‘t welck voor den dienst van de Comp. groote ongelegentheijt soude geven, Soo is op de propositie van de Hr. Commandeur met advis van de aenwesende schippers om daer omtrent te voorsien, goet gevonden en verstaen een onser ceijl chaloupen met den opperstierman van ‘t fluijtie Bhaeren nae ‘t Robbeneijlandt aff te senden om al daer op de retour schepen te passen, en bij ontmoetinge derselver te adverteeren den continueerenden goeden welstand alhier, mitsgrs. dat sonder eenigh schroom de Tafelbaaij sullen moogen binnen loopen.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut ant[ea.]

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] PIETER VAN DEN BERG.

[Signed:] EVERT VAN BRUGGE.

[Signed:] LEENDERT LOURENZ.

[Signed:] THEUNIS JANSEN DE HOOP.

[Signed:] ANDS. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, p. 61.

Saturdagh {16830529} 29 Maij 1683.

Den Heer Commandeur den Raat hebbende doen convoceeren, geassisteert met de respective schippers van de aenwesende Ceylonse retourscheepen, waer in sijn E. komt voor te stellen hoe dat men tot noch toe te vergeefs hadde gewacht nae de retourvlooth van Batavia, die men dagelijcx heeft te gemoet gesien en tot noch toe niet te voor scheijn is gecomen om deselve met die van Ceijlon gecombineert de reijs nae Patria aan te neemen, en aengesien d’ ordinarij tijt nu alsoo verre is door gebroocken, sonder aparentie dat de Bataviase scheepen sullen comen op te daegen, Soo is met eenparigheijt van stemmen goet gevonden de voorn. retourscheepen met de eerste goede wint haere reijse in Godes Naem nae ‘t Patria te laaten vervolgen, sonder haar langer nae die van Batavia op te houden.

Aldus g’resolveert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut antea.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] AND. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PIETER VAN DEN BERG.

[Signed:] EVERT VAN BRUGGE.

[Signed:] LEENDERT LOURENSZ

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 62-63.

Dingsdagh den {16830615} 15n Junij 1683.

⁹⁴

Presentibus d’ Heer Commandeur Simon van der Stel, Jeronimus Cruse, capt.; Pieter Lakens, schout bij naght; Adriaan van der Werff, Cornelis Valckenburgh, Beijer Vis, Jacob Jaarsma, Matthijs Vonck, Hendrick Bontecraij, Harmen Voet,⁹⁵ Andries de Man, ondercoopman, Philip Th[e]odoor Welcker, guarnisoen boeckhouder.

Den commandeerende schipper op ‘t retourschip Asia , Jacob Jaarsma, bij monde in desen Rade hebbende verhaalt, hoe dat sijn opgemelte aanvertrouwt schip soodanigh ontset en leck was, als met 4 pompen tot zijn arrivement alhier in de Tafelbaaij hadde connen gaande houden, sonder dat hij eijgentlijck conde weten waar door dese groote leccagie was van daan comende,⁹⁶ met bijvoeginge dat zij op de reijs wel hadden ondervonden dat de voorsteeven uijt en inschoot, en veel water daardoor quam invloeijen, mitsgaders door de brootcamers waar in de specerijen lagen ‘t water in groote quantiteijt tot aghter in de piek comt neder te loopen, sulx genoeghsaam daar uijt blijckt, dat aghter aan off ontrent de spiegel mede een dangereus leck sal schuijlen, dat tot behoudenis van ‘t schip en ‘s Comps. rijck ingeladen retouren onvermijdelijck, alvoorens het vertreck van dien bodem, sal moeten werden gerepareert, dat niet als met het ontlossen van een goet gedeelte der inladingh sal connen geschieden om de lecken daar door boven water te krijgen, off dat dien bodem anders onbequam is om in die quade gestalte te connen repatrieeren, Waar op dan is gehoort ‘t advijs van alle de aanwesende schippers, in desen Raden tot dien eijnde g’assumeert, waar op dan met aandaght gedelibereert zijnde, Soo is met eenparigheijt van stemmen goet gevonden en g’arresteerdt ‘t voorn. retourschip Asia soo verre te ontlossen dat men de lecken sal connen ontdecken, wanneer men bequamer sal wesen op ‘t een en ‘t ander finalijck te resolveeren, sullende de ontloste goederen in ‘t fluijtje Baren en ‘s Comp. groote zeijlchialoupen provisionelijck werden overgescheept, mitsgrs. tot voorcominge van alle abuijsen en dat daar ontrent geen fraude comt te geschieden wederzyts gecommitteerdens werden gestelt.

Aldus g’resolveert en g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] PIETER LAKENS.

[Signed:] ARN. v. WERFF.

[Signed:] CORNELIS VALCKENBURGH.

[Signed:] BEIJER VISCH.

[Signed:] JACOB DIRCXZ JAERSMA.

[Signed:] MATTHIJS VONCK.

[Signed:] HENDRICK BONTEKRAEIJ.

[Signed:] HN. VOET.

[Signed:] THEUNIS JANSZ DE HOOP.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

C. 16, pp. 64-66.

[ {16830328} 28e Maart 1683]

Resolutie bij de opperhoofden van de vier retourschepen Tidoor , Schieland , Java en Goudensteijn , bescheijden onder de vlagge van den E.Commandeur Hendrik van Outhoorn;⁹⁷ goet gevonden en vastgestelt op het schip Tidoor , Sondag den 28e Maart 1683.

Dewijle op den 25e Maart 3 uijren omtrent na de middagh, volgens de zeijnen van den Admirael alle de retourschepen voor de twede hoek van Java ten anker leggende, gesamentlijk onder zeijl zijn gegaan, ende met kleijne zeijlen soo langh ‘t hebben soeken op te houden, tot dat den vlaghvoerder voor uijt soude gekomen wesen, met de stevens gewent om benoorden het Prince eijland zee te kiesen, en uijt de straat Sunda te geraken, Soo is naderhand de wint stil en variabel geworden, maar na sonsondergang noordelijk en favorabel, en gaandeweg oostelijker werdende, zijn de stevens naar het Z.Westen gekeert, om tussen boven gemelt eijland en de kust van Java in zee te lopen, sonder dat men anders heeft kunnen vernemen dan dat alle de schepen sodanigh waren gesint, of datter enige zeijnen ter contrarie zijn gedaan. Ondertussen den donker zijnde aangekomen en de schepen van grondt affgeraekt, soo heefft men ‘t soo nog met kleijn zeijl voort laten staan, tot ‘s anderen daags, ‘s morgens den 26e do., dat de schepen Tidoor als vice Admirael, Schieland als schout bij naght, Java en Goudensteijn twe mijlen buijten gaats haar hebben bevonden, sonder een van de andere te vernemen, behalven het schip Goudensteijn allenelijks, waar op zij menen nog drie schepen te hebben sien leggen beoosten de eerste hoek van Java, ende vermits ondervonden wiert dat de stroom de schepen sterk naar het Zt.O. settede, soo heefft ijder zijn best gedaan om van de wal af te raken, en uijt pericul van met stilte off andersints daar op te mogen vervallen, doende ondertussen alle debvoijr om voor de straat te blijven, en de vermiste schepen in ‘t gesigt te krijgen, tot den 28e deses, dat den vice Commandeur, Jacob Been,⁹⁸ de witte vlagh liet waijen om de opperhooffden van de voor noemde schepen bij malcanderen te krijgen, en te vernemen hoe dese onverwaghte separatie voor gevallen was, en offer jmant van die gene, die uijt geraekt waren, enige schult daar aan hadden. De saak dan werdende geexamineert en jder een op dat subject gehoort, is bevonden van neen, maar dat zij gesamentlijk gedagt hadden den Admiraal te volgen, die men vast stelde voor uijt te zeijlen, niet allenelijk door het light dat daar omtrent vernomen wiert, maar ook om dat de wind soo favorabel koelde, dat anders niet te presumeren was, of de selve soude waargenomen werden, om alsoo in zee te geraken; wijders gelet zijnde dat na twe etmalen vertoevens om en bij de Straat Sunda , de aghtergebleven bodems niet quamen te verschijnen, en dat zij konden benoorden ‘t Prince eijlant uijtlopen, sonder in ‘t gesight te komen, soo is mede eenpaarlijk en met gemene stemmen goet gevonden en vast gestelt, tot behoudenisse van dese kostelijke schepen, ten meesten dienste der E.Compa. hoe eer hoe liever koers te stellen om de Zt.O. passaet op te loopen, en alsoo na de Caap de Goede Hope reijs te vorderen, volgens de instructie van haar Ede. op Battavia, blijvende sodanigh bij malcanderen, als bij de selve recommandatie uijtgedrukt staet, vorders latende de sorgh aan den vice Commandeur Jacob Been aanbevolen, om alles tot dien eijnde te laten geschieden, na den inhout desselfs, op de eijgenste wijse en maniere, off de gehele vlote bij een gecombineert ware, tot dat men, off onderwege bij onsen vlaghvoerder moghten gekomen zijn, of anders aan voorgenoemden Caap, waar verhoopt wert, onder Godes hulpe, dat met behouden reijs de conjunctie weder sal konnen geschieden, waartoe God de Here gebeden blijft zijn zegen te willen verlenen.

Aldus gedaan en gearresteert op ‘t schip Tidoor , den 28e Maart 1683.

Nota: Terwijl het weer sulx niet heeft toe gelaten om aen boor[t] weder ‘t verschijnen, Soo is den vies [sic] Commandeur, Jacob Been, op den derthienden deser in den Heer ontslapen, dierhalven niet cunnen tijkenen adij den 14en April 1683.

[Signed:] PIETER LAKENS.

[Signed:] ALBERT REUS.

⁹⁹

[Signed:] SIEWERT ROOS.

¹⁰⁰

[Signed:] BEIJER VISCH.

[Signed:] C. D. VLAMING.

[Signed:] PR. V. MAILLIJ.

C. 16, p. 67.

[ {16830516} 16 Meij Ao. 1683]

Resolutie getrocken en beleyt door den schout bij naght en commandeerent schipper Pieter Lakens, mitsgaders de respective overheden van de scheepen Java , Goudensteijn en Tidoor &a.

Eerstelijck bovengemelte scheepen op 15n. deser maant Meij ons bevindende op d’ breete van 31 gr. 20 m. Zr. breete en middellanghte van 59 gr., Soo is dan bij den Raat goet gevonden, terwijl d’ winden ons nu al twee etmalen aan det Z.Z.West en West gehouden heeft, om wanneer de wint wederom favorabel dienden onse coers om het Z.Wt. ten Westen te houden tot op de breete van 32 gr. Zuijder Breete, ende voorts dan met favorabele wint de coers al westelijcker aan te stellen, tot op de breete van 34 gr., ende bij schraalheijt van wint soo veel als mogelijck is, Zuijt te soecken tot op de voorgeseijde breete, ende dan voorts bij toelatinge van wint en weer, het lant aan te doen om op ‘t spoedighste en ten voordeelste van onse reijs (d’ Caap Agullus ofte het riff aan te doen) omme alsoo in ‘t korte met (Godes Hulpe) onse reijse aan d’ Caap de Goede Hoop te vervorderen.

Aldus gedaan ende gearresteert in ‘t Schout bij Naghts schip Schielandt , den 16 Meij Ao. 1683. En was geteekt.

[Signed:] PIETER LAKENS.

[Signed:] SIEWERT ROOS.

[Signed:] BEIJER VISCH.

[Signed:] CLAAS D’ VLAMINGH.

C. 16, pp. 68-73.

Dinghsdagh den {16830622} 22 Junij ao. 1683.

Presentibus d’Heer Commandeur Simon van der Stell, Jeronimus Cruse, captijn, Pieter Lakens, S. B. Nacht, Adriaen van der Werff, Cornelis Valckenburgh, Beijer Vis, Jacob Jaersma, Mattijs Vonck, Hendrick Bontekraaij, Harmen Voet, Andries de Man, ondercoopman, Teunis Janse d’ Hoop, Philip Theodoor Welker, guarnisoens boeckhouder.

Door den Commandeur Simon van der Stel, den Raat sijnde geconvoceert g’assisteert met alle de aenwesende schippers soo van de retourscheepen als de verder present ter reede leggende boodems, waer in zijn E. proponneert hoe dat ingevolge van onse genoomen resolutie, in dato 15 Junij deser maant, ‘t lecke retourschip Azia altans soo verre is ontlost dat een der principaele lecken boven water is gebracht mitsgrs. dat sijn E. door den daer op commandeerende schipper, Jacob Dirckse Jaersmaa, was ter handen gestelt een verclaaringh bij den selven neevens alle de scheepsofficieren op dien bodem bescheijden verleent, d’ welcke in Raaden exactelijck geleesen ende geresumeert sijnde, houdende onder anderen in, dat dien boodem voor in de boegh en voorts over ‘t geheele corpus van ‘t schip seer swack bevinden met het continueelijck pompen met twee, ende bij eenige koelte en hol water met drij pompen, alhier ten ancker leggende, sulcx bij de gesamentlijcke scheepsofficieren van ‘t gemelte retourschip wert verclaart, dien bodem onbequaam is om de reijse van hier met sijn volle Iadingh naer ‘t Patria te onderneemen en dat sulcx niet anders als ballast scheeps sal connen en oock derven bestaen werden. Waer op dien boodem door d’ gesamentlijcke schippers, opperstierluijden, en d’ g’experimenteerste timmerluijden naeuwkeurigh is besightight en gevisiteert die alle in Raaden eenpaerigh verclaaren ‘t gemelte retourschip doorgaans vrij swack en in een seer slechten toestandt te vinden, ten principaelen bestaande dat buijtenwaart de naaden van de vooren tot achteren t’ eenemaal sijn ontset, achter onder de billen van de spiegel de buijtenhuijt t’ eenemaal vergaan, ‘t welck groote leccagie occasioneert en waar door de ingelaade goederen merckelijck op de reijse tussen Battavia en d’ Caap sijn benadeelt en bedorven, en bij continuaatie noch meerder staan g’infecteert te werden, in voegen gem. boodem in de bovenstaande gedevaliseerde constitutie, volgens ‘t advijs van de g’experimenteerste timmerluijden van de respective aanwesende scheepen, genoeghsaam innavigabel wert g’oordeelt om in die gestalte met ‘t gros van de vloot te connen repatrieeren, voor en alleer dien boodem van sijn principaelste inlaadingh sal wesen ontlost en verlicht. Mitsgrs. naa de constitutie soo veel als doenlijck g’repareert, in dier voegen als naa d’ hoedanigheijt van de nootsaekelijckheijt en inexcusabelheijt sal connen en moete werden gepractiseert en in ‘t werck gestelt, doende den schipper Jacob Jaersmaa daer noch bij, dat de naade voor in de boegh die hier op de rheede sijn gebraeuwt door het sterck beweegen van dien boodem al weederom ‘t eenemael ontset heeft bevonden, mitsgrs. dat soo een swack schip soo een important capitael niet behoorde te werden betrout, oock om geen reedenen met dien boodem alschoon alhier soo veel als doenlijck sal wesen gerepareert, te derven in zee gaan met sijn volle Iadingh, welcke soo hooghwigtige en niet min nootsaakelijcke zaack tot conservatie van dien boodem en ‘s Comps. rijck daar in gelaaden retouren, en waar aan den waeren dienst van de E.Compa. soo merckelijck geleegen leijt, bij sijn E. en den presenten Raadt in serieuse en rijpe deliberaatie genoomen op wat maanier tot ‘s Comps. meeste voordeel daar in soude werden g’handelt, Soo is eijndelyck, naer veel voorgaande overweeginge diervoegen gehouden, en alles pro et contra g’eventileert¹⁰¹ hebbende, met eenpaerigheijt van stemmen tot betrachtingh van ‘s Comps. waeren intrest g’arresteert en goet gevonden om ‘s Comps. ongemeen rijck retour niet verder op soo een swack schip te periculiteeren, aan te leggen de fluijt Wester Amstel naa Batavia gedestineert, en voor eenige daegen alhier uijt ‘t vaderlandt aan gecomen, welckers inlaadingh eenelijck is bestaande in weijnige volemnieuse goederen, die in ‘t fluijtie Baaren sullen werden overgescheept, en dat boodemtie bequaemelijck sal connen inneemen om naa Batavia over te voeren, op dat men aldaar door ‘t derven van die goederen, d’ Compa. geen ondienst komt te geschieden, en te gelijck connen dienen om haar Ho.Edle. tot Batavia van dit onverwacht toeval en de verdere separaatie der retourvlooth meede¹⁰² kennisse te doen hebben. Sullen de importabelste goederen van specerijen, packen met fijne lijwaaten &a. uijt Azia in Wester Amstel werden overgescheept en aan de presidiaele Camer Amsterdam geconsigneert werden, tot soo verre dat dien boodem¹⁰³ t’ eenemael volladen is, wanneer geoordeelt wert dat dien boodem genoeghsaam sal wesen gelicht om naa de vereijste reparati[e] op ‘t advijs van den baas timmerman van dien boodem, op wat wijse d’ leccaagie van dien boodem sal connen werden gerepareert om met de vlooth g’combineert de reijse naar ‘t Patria t’ onderneemen; sullende ‘t defect aan de spiegel soodaanigh werden versorgh[t] en gerepareert als men bij verder ontlossen van dien boodem met communicaatie van de schippers en timmerluijden sal noodigh oordeelen, oock insgelijckx voor aan de boegh, mitsgrs. de buijtewaersse ontsette naaden, soo aan stuir als backboort behoorelijck te braeuwen, waar toe alle de timmerluijden van de aanwesende scheepen sullen werden gebruijckt; ‘t meergemelte retourschip soo veel als doenlijck gerepareert sijnde, als dan in Compa. van de retourvlooth in Godes Naeme de reijse naa Patria te laeten onderneemen; en om den voortgangh van dien soo veel als doenlijck te verhaasten, en ‘t overscheepen van de goederen uijt d’ voorn. twee scheepen nacht en dagh te doen voortganck neemen, en d’ retourscheepen daer naa niet te doen wagten, alle middelen die eenighsints practicabel en bij te brenge sullen wesen daar toe te contribueeren en bij der handt te neemen, sijnd’ gecommitteert om te versorgen dat met het lossen en laaden geen tijt vruchteloos wert door gebracht den captijn deses guarnisoens, Jeronimus Cruse, den s. b. nacht, Pieter Laakens, schipper op Schielandt en Adriaan van der Werff, schipper op Strijen , onvermindert dat den Commandeur van der Stell mede dagelijcx sal vaceeren om op d’ rheede van alles te comen inspectie neemen, en verders te versorgen wat tot den voortganck van dien eenighsints soude connen dienen, doch ingevalle het met het ontlossen en weeder laaden van de voorn. beijde scheepen Azia en Wester Amstel en het timmeren aen den eersten door het quaade en ontstuijmige weder, of dat wel noch eenige swaarder leccagie, gelijck seekerlijck wert vermoet sigh op deede, langer mochte comen aan te loopen als tot den 31 Julij, en de wint inmiddels favorabel quam te werden, in sulcken geval de andere vier retourscheepen Schielandt , Goudesteijn , Strijen en Schiebroeck in Godes Naamevoor affte laaten reijsvorderen, mitsgrs. Azia en Wester Amstel soo spoedigh als doenlijck is, te laaten volgen.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] PIETER LAKEN.

[Signed:] A. V. WERFF.

[Signed:] CORNELIS VALCKENBURGH.

[Signed:] BEIJER VISCH.

[Signed:] JACOB DIRCXZ JAERSMA.

[Signed:] MATTHIJS VONCK.

[Signed:] HENDRICK BONTEKRAEIJ.

[Signed:] HARMEN VOET.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] THEUNIS JANSZ DE HOOP.

[Signed:] PHILIP THEODOOR WELCKER.

¹⁰⁴

C. 16, pp. 74-76.

Maandagh {16830726} 26 Julij ao. 1683.

Door de Heer Commandeur ter vergaderingh voorgedraagen sijnde hoe schaadelijck de verpachtinge van ‘s Comps. wijngaart aan Rustenburgh alias ‘t ronde bossie genaamt aan den borger Cornelis Stevens¹⁰⁵ in den jaare 1680 voor den tijt van drie jaaren is verpacht, ten welcke opsichte al in de volgende jaaren 1681, bij resolutie van den eersten Maart, is vast gestelt dat naar expiraatie van de verpachtinge, ‘s Comps. wijngaart geensints op diergelijcke voet soude mogen werden verpacht, maar dat daar meede naar goet overlegh den meesten dienst van de Compa. soude moeten werden betracht, aangesien de bijsondere favoraable conditien die den gemelten pachter met de E.Compa. heeft weeten te bedingen, ten principaalen daar in bestaande, dat de Compa. gehouden voor de bedonge jaarlijxe huijrpenningen, bedraagende de somma van ƒ3000 aan te neemen 6 1/4 leggers Caapse wijn tot 20 Rxrs. ‘t halffaam, de voors. ƒ3000 uijtmaakende. Welcke wijnen de pachters gehouden zijn ten voors. prijse van de Compa. aanteneemen en boven dien noch twee leggers tot 16 Rxrs. ‘t halffaam, waardoor de pacht van de voors. drancken een merckelijcke somma jaarlijcx minder heeft gerendeert, van welck servetuijt de voors. Caapse wijnpachters, vermits de expiraatie van de huijrtijt van voornoemde ‘s Comps. wijngaart op uitmo. April deses jaars als nu ontslaagen sijnde, soo heeft de voorn. pachtinge bij de jonghste op veijlingh in 8 maanden gerendeert de somma van ƒ3150 en sulcx meer als te vooren in een geheel jaar de somma van ƒ2550: dat een merckelijck verschil is en van jaar tot jaar staat te augmenteren, ten welcke opsichte eenparigh is geresolveert dat d’ Compa. de voorn.wijngaardt¹⁰⁶ aan haar selfs sal behouden ende gemerckt door de naader bevonden deughtsaamheijt van de hier geteelde wijnen genoeghsaam kan voorsien dat den vertier der selver van jaar tot jaar merckelijck staat te augmenteeren, Soo is meede g’arresteert ‘s Comps. wijngaart aan Rustenburgh …¹⁰⁷ morgen landt te vergrooten waar uijt d’ Compa. indertijt goede voordeelen staat te verwachten, sullende met alle ‘s Comps. slaaven daarmeede werde voortgevaaren.

De wijle op onse gedaene voorstellinge van hier aan de Heeren onse Principaalen in ‘t Patria bij onse missive van den 27 Martij 1680 haar Ho. Ede. bij haare genrl. missive sub dato 23 Januarij 1681 aan dese regeringh hebben gelieven consent te draagen tot het doen van een expeditie naa de Namacquaase Hottentoots¹⁰⁸ om de cituaatie en gelegentheijt dier contrijen naeuwkeurigh te besichtigen om off aldaar ijts tot voordeel van de Compa. soude connen uijt gevonden werden. Gelijck dan oock in de maant October des voorleede jaars, onder opsicht van den vendrich deses guarnisoens met 30 Europiaenen een expeditie derwaarts is gedaan, doch sijn deselve tot ons groot leedtweesen in ‘t laast van November des selvigen jaars vruchteloos geretourneerd, ten principaalen naa ‘t voorgeven ontstaan zijnde uijt gebreck van waater,¹⁰⁹ waardoor beleth wierden verder landewaart in te trecken, en aangesien opgemelte onse Heeren Principaalen in ‘t Patria bij haar naader generaale missive naa herwaarts onder dato 2en October 1682 ons voorneemen om een expeditie derwaarts te doen noch naader comen te approbeeren,¹¹⁰ met verdere bijvoegingh dat haar Ho.Edle. met verlangen te gemoet saagen wat daar van conde wesen ontdeckt en uijt gevonden; weshalven d’ Heer Commandeur den Raat weeder voorstelt¹¹¹ dat men behoorde tot verder ondersoeck van dien, een naader expeditie derwaarts te onderneemen en om daer omtrent niet weeder vruchteloos te moeten retourneeren uijt gebreck van waater, soo veel vroeger in ‘t saijsoen de reijs voortganck te doen, en aangesien naar alle apparentie daarmeede ijts tot voordeel van de Compa. staat uijt gevonden te werden, Soo is geresolveert en goedt gevonden een naader expeditie derwaarts te onderneemen, in dier voegen en maenieren gelijck als bij onse resolutie van 21en. October des voorleeden jaars breeder staat gededuceert, doch ons volcq voor al niet laater van hier te laaten vertrecken als in ‘t laast van de aanstaande maant Augustij.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] ANDS. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 77-81.

Maandagh {16830927} 27 September 1683.

Door den Commandeur Simon van der Stel den Raad expres geconvoceert zijnde over het subject van de disobedientie in ‘t reguarde van den luijtenant deses guarnisoens Jan Baptist Dubertijn, bestaande soo als zijn E. in desen Raden comt voor te dragen dat den voorn. luijtenant expresselijck is geordonneert wanneer de hooftwaght heeft, des s’ morgnas directelijck aan zijn E. en niemant anders rapport te doen; hem egter nogh hebbende verstout contrarie dese expresse ordre aan den capiteijn deses guarnisoens, wanneer ‘t zijn waght was eerst rapport te doen, mitsgaders eergisteren, wanneer ‘t zijn waght is geweest, geweijgert aan zijn E. rapport te doen, maar in tegendeel hem dien aangaande bij den capn. g’addresseert die hem tot den Commandeur hadde gewesen, sonder dat egter daarop ijets is gevolght, gelijck ook dese morgens volgens ‘t rapport van den capn. andermaal heeft gerefuseert van sijn gisterige waght en wat de voorleden nagh[t] is gepasseert aan den Commandeur rapport te doen, met bijvoeginge daartoe niet te sullen treden, al soude alles te ondersteboven keren, hebbende ook noijt willen gehoorsamen de ordre van sijn E. dat den hooftofficier die de waght heeft, ‘t zij capiteijn, luijtenant of vaandrigh, op haar waght en wanneer des Sondaghs de parade van de soldatesque wert gedaan, sullen aanhebben een cherp, gelijck als onder de militaire officieren in de Nederlande gebruijckelijck is; om van alle ‘t welcke redenen te geven, den meergemelte luijtenant door de fiscaal deser residentie ter vergaderinge is gedaghvaart, en ook gevolgelijck gecompareert, wanneer hem de vooren g’allegeerde redenen van ongehoorsaamheijt sijn voorgehouden, waar op de selven in deser voegen heeft gerepliceert, dat hij noijt heeft geweijgert de ordre van d’ Hr. Commandeur in allen deele na te comen, ook noijt te hebben gerefuseert off geweijgert wanneer ‘t zijn waght is geweest aan de Hr. Commandeur selfs rapport te doen wat in zyn waght is gepasseert, maar bekent ook in tegendeeltegend’ ordre van de Hr. Commandeur aan den capn. rapport te hebben gebraght, gel. ook verclaart eergisteren, wanneer ‘t zijn waght is geweest, aan d’ Hr. Commandeur rapport heeft gedaan en sulx van de morgen mede voornemens is geweest te doen, en tot dien eijnde binnen ‘t Casteel d’ Hr. Commandeur te hebben opgewaght, totdat Zijn E. byderhant was, dogh dat hij inmiddens door de gereghtsbode desen aangaande ter deser vergaderingh is gedaghvaart; en nopende ‘t laaste poinct repliceerden den selven noijt de ordre van de Heer Commandeur te hebben geweijgert om na te comen.

Zijnde dan vorders in presentie van de jegenwoordige leden deser vergaderingh door den Commandeur tot voorcominge van alle verdre mesusen den capn. en luijtenant voorn. geordonneert voortaan sonder de minste afwijckingh te observeeren de navolgende ordre soodanigh als deselve van woort tot woort hier geinsereert staat:

‘Ordre en reglement waar naar d’ militaire hooft officieren namentlijck den capiteijn, luijtenent en vendrigh deses guarnisoens voortaan sonder d’ minste afwijkingh sullen hebben te reguleeren:¹¹² ‘

‘Eerstelijck sal den capn. deses guarnisoens de opsight en ‘t commando hebben in ‘t generaal over al de ambaghtsluijden, soo timmerluijden als metselaars, smits wagemaackers, wagenrijders, houtcappers &a., ook hebben te versorgen dat deselve in haren dagelijxen arbeijt niet comen te versuijmen.’

‘Den gemelten capn. sal ook gehouden wesen alle avonden d’ ordre van den Commandeur selfs aff te halen en te gelijck een generaal rapport te doen wat dien dahg in de waght en vorders in ‘t generaal binnen ‘t Casteel gepasseert is.’

‘Het waarnemen van de hooftwaght sal bij de drie hooftofficieren bij beurten omgaan en eerstelijck van den capiteijn beginnen, en bij den vaandrigh eijndigen.’

‘Den officier die de hooftwaght heeft, ‘t zij capiteijn, luijtenant off vaandrigh, sal des s’ morgens selfs in persoon van ‘t gepasseerde rapport doen aan den Commandeur, sonder dat den luijtenant of vaandrigh aan den capiteijn sullen vermogen rapport te doen, ten ware den Commandeur sulx quame te ordonne[ren].’

‘Den officier die de hooftwaght heeft, sal soo lange zijn wagt continueert, moeten aanhebben een oranje cherp, opdat men sal connen weten bij welcken officier de waght wert waar genomen.’

‘Soo sullen mede des Sondaghs, wanneer de parade van de militie wert gedaan, d’ hooftofficieren niet mogen marcheeren sonder een veltteycken.’

‘Gelijck hier vooren in ‘t reguardt van den capiteijn is gesegt, Soo sullen de mindere hooftofficieren als luijtenant en vaandrigh, wanneer ‘t haar waght niet en is, ook geen rapport mogen ontfangen wat buijten haar eygen waght is gepasseert.’

‘Sullende alle de mindere officieren gehouden wesen rapport te brengen aan den hooftofficier die de waght heeft, en aan den Commandeur rapport moeten brengen.’

Aldus geresolveert en g’arresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] J. DE BITTER, 1683.

[Signed:] ISAAC HOCHEPIED, JUNIOR.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] CORNELIS NUIJTS.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 82-84.

{16830928} September 28, 1683.

Den Heer Commandeur, Simon van der Stel, ter vergaderinge geassisteert met de Hr. Raat van Justitie Joan de Bitter,¹¹³ den oppercoopman Isaac Hoschipeed¹¹⁴ en den capn. Cornelis Nuijts¹¹⁵ , verthoont hebbende ende geresumeert sijnde seker request aan dese regeringh gepresenteert door de gesamentlyke vrij lantbouwers, die haar aan seker oort Stellenbosch genaamt, ongevaar 10 uren distantie van ‘t Casteel landewaarts in gelegen, om den lantbouw voort te setten, hebben ter neder geslagen in sigh vervattende hoe dat de coloniers ter voors. plaatse present al tot ontrent de dertigh familien zijn g’augmenteert, die meestendeel zijn beladen met sware huijshoudinge van kinderen, die tot nogh toe bij gebreck van een bequaam man om haar het lesen en schrijven en andre godtsdienstelijke oeffeningen en ‘t geen verder tot een Christelijke educatie van noden is te onderwijsen, gants woest en ongebonden sijn opgebraght, selfs ook in ‘t reguard van de bejaarde persoonen door de verre affgelegentheijt van ‘t Casteel haar onmogelijck is op de gewoone rustdagen des Heeren ‘t celebreeren van den gewoonlyken godtsdienst bij te woonen, waar uijt staat te verwaghten, ingevallen daar ontrent d’ nodige voorsorge niet wert gedragen, niet alleen de minderjarige kinderen t’ eenemaal onwetent van Godes heylsame geboden en instellingen, ende wat een opreght Christen in ‘t conserveeren van het dierbaarste pant der zaligheijt zyner ziele behoort te betraghten, sullen blijven, welck voorbeelt de bejaarde bij continuatie van soo een ruw en onbeschoft leven te vresen staat in der tyt mede sullen comen te volgen, waar door sekerlijck tebeduchten is¹¹⁶ dat Godes genadigen zegen, waar mede zij van syn divine majesteijt in de voortsettinge van ‘t coorngewas tot nogh toe soo mildelijck van Zyne vaderlycke hant genooten, sal ophouden en in tegendeel hebben te verwaghten sware plagen en besoeckingen, weshalven ootmoedigh versoeken dat haar een bequaam persoon als schoolmeester om de jeught te instrueeren en op de gewoone rustdagen een sermoen te leesen, moghte werden toegevoeght, om haar ook by cranckte &a. in haar uijtterste te connen troosten; door welck defect veele coloniers een adversie hebben om haar aldaar metter woon ter neder te slaan, daar integendeel, wanneer een soodanigh man aldaar was geplaast, de colonie merckelijck soude aanwassen, versoeckende wyders, vermits veele coloniers aldaar nogh van weynigh vermogen sijn, dat de Comp. in ‘t bouwen van een wooningh tot het houden der ordinary vergaderplaats en ‘t instrueeren der jeught, eenigermaten moghte in ‘t gemoet comen, welcke saacke bij den presenten Raat in serieuse deliberatie genomen zijnde, en aangemerck[t] is voor een poinct van nootsaackelijckheijt, weshalven g’arresteert en goet gevonden is, ‘t voorn. versoek van haar te accordeeren mitsgaders dat de Comp. om haar in ‘t gemoet te comen, tot het bouwen van het woonhuijs sal verschaffen metselaars en timmerluijden, mitsgaders de spijckers daar toe nodigh, dat voor de Comp. weynigh sal comen te importeeren; en ‘t geen verder tot de extructie van dien vereijst, daar van sullen de lasten bij de gesamentlyke coloniers moeten werden gedragen, sullende de voorn. schoolmeester, om hem aldaar te erneeren, werden toegevoegt een bequaam stuckje lant om te bouwen, wanneer hem aldaar geen gelegentheijt sal ontbreeken om buyten lasten van de Comp. te connen gedaen.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut antea.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] J. DE BITTER, 1683.

[Signed:] ISAAC HOCHEPIED JUNIOR.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] CORNELIS NUIJTS.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 85-86.

Donderdagh {16831126} 26 November ao. 1683.

¹¹⁷

Het retourschip¹¹⁸ Europa in compa. van desen jaarse retourvlooth onder de vlagge van den E. Hendrick van Outhoorn van Batavia vertrocken en door hart weeder van ‘t vordere gros van de retourvlooth op de hooghte van 12 gra. en 37 m. Zuyder Breete en gegiste lenghte van 120 gra. en 36 m. affgedwaalt en door stercke contrarie winden en storm de reijs naa herwaartsdoor leckagie¹¹⁹ niet hebbende connen gewinnen, genootsaackt geweest naa Mauritius op te duwen en aldaar te overwinteren, van waar den 29 September deses jaars naar herwaarts zijn vertrocken, tussen terra d’ Nataal en Caap d’ Boa Esperance ontmoet en beloopen hebbende een seer swaaren storm, waar door dien boodem gevaarlijck leek is geworden en alle oogenblicke dreijghde te sincken, sijnde het voorruijm tot aan de coebrugh vol waater bevonden, zulcx tot behoudenis van dien costelijcken boodem genootsaackt sijn geweest ontrent 90 natte packen leijwaaten, 60 kisten benuin,¹²⁰ nevens partij sapanhoudt in ‘t voorruijm overboort te werpen. Mitsgrs. om de spiegel te behouden, die t’ eenemaal van de heghtbalck was aff geweeken, achter uijt de camers meede in zee te werpen, 3000 lb. buscruijt en alle ‘t rondthoudt¹²¹ en langhscharp, 120 stucken tin en alle den rijst op een last naa, wanneer noch met 4 pompen en taalien ‘t schip te naauwer nooth boven waater hebben connen houden en door Godes bestieringe noch behouden tot in de Baey Fals hebben gebracht, van waar het verders op gisteren in de Tafelbaaij is aangecomen, waar op daar verders is gehoort ‘t advijs van den schipper Michiel van der Buijs en d’ vordre scheepsofficieren wat omtrent de reparaagie van dien boodem ‘t nootsaackelijckste diende te werden bijderhandt genoomen, doch eenpaarigh g’oordeelt dat daar omtrent niets finaals sal connen werden g’arresteerd voor e[n] alleer dien boodem voor ‘t meerder gedeelte van sij[n] inlaadingh sal wesen ontlost, waar op dan met eenpaarige stemme is geresolveert dien boodem soo verre van sijn inlaadingh te lichten, dat men sal connen oordeelen dien boodem bequaam te wesen om alhier vertimmert te connen werden, om de verdere reijs daar op naa ‘t vaderlandt aan te neemen (off wel niet). Sijnde tot het ontlossen der goederen aan boort gecommitteert de ondercoopluij[den] Jan Reep en Elias van Valenceijn, mitsgrs. tot den ontvangh alhier aan landt den capt. Jeronimus Cruse en den guarnisoen boeckhouder Jan Hendrick Blum. Zullende oock alle de nat geworden en bedorve packen met leijwaaten alhier worden g’opent om verluch[t], gewassen en gedrooght tewerden¹²² om verder voor ‘t verboeijen en verrotten te preserveeren.¹²³

Aldus gearresteert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum uts.

[Signed:] S. VAN DER STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] MICHIEL VAN DER BUIJS.

¹²⁴

[Signed:] JAN BABTIST.

[Signed:] A. DE MAN.

[Signed:] EAS. VN. VALENCIJN.

¹²⁵

C. 16, pp. 87-90.

Maendagh {16831206} 6en December 1683.

Alhoe wel uijt goede insichte bij ‘t aanwesen van den Ordinaris Raat en Commissaris deser residentie den Heer Rijckloff van Goens is g’arresteerd achtervolgens resolutie van primo Martij 1681 het vercoopen van tabacq aan particuliere jaarlijcks over te laaten, mits gehouden sijnde deselve van de Compa. aan te neemen ten prijse van 34 stuijvers de Virginis en Brasils , mitsgrs. de geperste tot ƒ1 ‘t lb., sonder dat de Compa. vermogens soude wesen aan eenige particuliere taback te vercoopen, als eenelijck dat den handel met de Hottentoots voor de Compa. openbleeff, g’auderende bij vercoop de pachters van de twee eerste soorte 6 stuijvers van ijder lb. en van de laaste, mits dat die verpachtingh in ‘t openbaar aan de meest biedende wert aan gebooden, en daar van den aanneemer blijft den geene die de meeste quantiteijt aanneemt jaarlijcks te vertieren, gelijck bij de doenmaals op gestelde schriftelijcke conditie in ‘t breede consteerd. Ingevolge van welck concept nu drij jaaren naa den anderen daarmede is gehandelt doch den pachter in de drij jaaren op ‘t hooghste niet meer aan genoomen te benificeeren als 5400 lb., hebbende niet alleen in den voors. tijt van drij jaaren de aangenoomen quantiteijt niet connen vertieren, maar sijn t’ elckens daar op merckelijcke quantiteijt te cort geschooten, en nu noch ‘t gepasseerde jaar ruijm 2000 lb., daar nochtans seeker en waar is, dat aan de Caap en in ‘t district van dien, ten alderminste ruijm een derde part tabacq meerder jaarlijx wert geconsumeerd als noch oijt van de pachters is aangenoomen, ontstaande dat bij ‘t aanwesen van de vaderlants scheepen groote quantiteijt bij cleene partijtjes door de gemeene soldaaten en matroosen wert aan landt gebracht, onaengesien den fiscaal, dienaars van de Justitie, en de pachters selfs, die daar wel het meeste bij g’intresseert sijn, tot verweeringe van dien alle bedenckelijcke middelen in ‘t werck stellen, soo weet het gemeen onttallige inventien en practijque daar toe in ‘t werck te stellen, gelijck noch onlanghs aan een waatercan die vol tabacq wiert bevonden, is gebleeken, waardoor de Compa. niet alleen blijft gefrustreert van haar ooghmerck om soo grooten quantiteijt taback jaarlijcx te vertieren, maar daar nevens komt te missen de voordeelen die de pachters nu daar van genieten, bedraagende jaarlijcx op een quantiteijt van 4000 lb. de somma van ƒ1200. Weshalven d’ Heer Commandeur den Raadt voorstelt dat ontrent de verpachtingh van de tabacq een andere inventie behoorde te werden gepractiseert, namentlijck dat deselve als voorheen in ‘t openbaar wiert opgeveijlt en den pachter gehouden wesen, deselve van de Compa. te haalen, ten prijse van ƒ2 ‘t lb. de Virgineese , die hij weder tot 48 lichte stuijvers sal mogen vercoopen, sonder van particuliere eenigh de minste quantiteijt te moogen opcoopen, op peene van daar op geattrapeert, te vervallen in een amende van 100 Rdrs. en om den pachter tot het aanhaalen van den particulieren tabacq des te meerder te animeeren, te laaten genieten van den tabacq, die hij comt aan te haalen 1/3, de E. Compa. 1/3 de fiscaal 1/3; doch de fiscaal de calangie doende, sal den pachter gaudeeren d’ Compa. de helft en den fiscaal ‘t resteerende 1/4 part. Waarop dan gedelibreerd sijnde, is naar voorgaande overweegingh goet gevonden en verstaan, ingevalle op de voorenstaande conditie de voorn. tabacqpacht komt te rendeeren ƒ1000 off meer, dat in zulcken geval voor het aanstaande jaar, in dier voegen als hier vooren staat g’expresseerd, de meergemelte tabacqxpacht zullen laaten cours neemen, doch minder rendeerende als de voornoemde ƒ1000, sal deselve weeder op de oude voet werden verpacht, sonder voor eerst daar omtrent eenige veranderingh te doen.

Door den capt. deses guarnisoens, Jeronimus Cruse, t’ deser vergaaderingh voorgestelt sijnde hoe dat op voorschrijven van hier aan de Hooge Regeringh tot Battavia door haar Ho.Edle. aldaar voor sijn reeke. bij de Compa. a deposito tegens 1/2 pr. cento. was aangenomen een capitaal van ƒ9000, met versoeck dat de jaarlijcxe intrestpenningen alhier daar van mocht ontfangen, en dewijle bij missive van dato 18 Martij deses jaars door de Ind[i]esche regeringh naa herwaarts ges. komt te blijcken dat de voorn. somma aldaar den 15 December des affgeweeken jaars bij d’ Compa. is aangenoomen, is hem sijn voors. versoek geaccordeerd.

Den borger Tijs Michielsz van Luijckstadt¹²⁶ in Raaden versocht hebbende om seeker bouvallige en t’ eenemaal vergaane schaapestallinge, Bommelshock genaamt, in omtrent de Steenbergh geleegen, en overmits deselve de Compa. gants geen dienst kan doen, als ‘t goede dat daar noch aan is, de waagen vracht om herwaarts te voeren niet waardigh sijnde, is hem deselve overgelaaten voor 40 goede slachtbaare hamels in vier achter een volgende jaaren te betaalen, te weeten alle jaaren 10 stucx.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 91-92.

Saturdagh {16831217} 17 December 1683.

¹²⁷

’s Naamiddaeghs

Te deser vergaederingh verscheenen zijnde den gepreveligeerden traanbrander, Willem van Dieden, te kennen gevende hoe dat sijn vaartuijgh, den Haaghman genaamt, op den 12 deser op ‘t Dasseneijlandt bij nacht is verseijlt, waardoor niet alleen gefrustreert is om de traan, die aldaar op de daar ontrent geleege eijlanden in voorraat gebrandt leijt, aff te haalen, maar hem oocq selfs geen middelen aandehandt zijn om ‘t volck, om de traan te branden daar op geseth, vandaar aff te haalen, versoeckende gants eerbiedigh dat hem de Compa. met een haarder vaartuijgen geliefde te assisteeren om den traan ende de menschen van de daar geleege eijlanden af te haalen, met verclaringe soo de Compa. hem daarin de behulpsaame handt niet comt te bieden, niet alleen tot sijn groote schaade de traan vandaar niet te connen affhaalen, en d’ Compa. daar meede te gerieven, maar oock voor hem geen middel is te practiseeren om het daar sijnde volcq, bestaande in …¹²⁸ Europiaanen, vandaar te connen verlossen, dat nochtans soo nootsaackelijck ten spoedighste sal moeten geschieden, alsoo naa sijn calculaatie haaren voorraadt van provisie weijnigh langer als tot nu toe sal connen strecken en in considiraatie genoomen, dat de Compa. door het derven van een der vaartuijgen geen ondienst off ontrieff sal comen te leyden, behalven dat in ‘t reguart van ‘t volcq vandaar aff te haalen, volgens de Christelijcke plicht sijn gedaan versoeck niet behoort noch can werden gewijgert, soo is goetgevonden en verstaan hem, van Dieden, sijn versoeck te accordeeren, mits dat hij, van Dieden, gehouden zal wesen de gagie van het daar op vaarende volcq in ‘s Comps. cassa te voldoen, verstaande van dien dagh aff dat het gemelte vaartuijgh door gecommitteerdens sal wesen opgenoomen en aan hem, van Dieden, overgelevert; blijvende oocq verders subject voor de risico en verongelucken in te staan om de Compa. in soodaenigen geval, dat Godt verhoede, voor schaade te bevrijden.

Door de politicque Commissaris van de kerckelijcke vergaaderingh in Raade raport gedaan sijnde, dat bij ‘t eerwaarde kerckelijcke collegie tot ouderlingh was g’eligeerd den E. capt. Jeronimus Cruse, mitsgrs. tot diaconen, ‘s Comps. weegen, een dubbelt getall genomineert, om bij desen Raaden daar uijt d’ electie gedaan te werden; waar op is goet gevonden haar herwaards in antwoord te doen geven, dat den Raat in den g’eligeerde ouderlingh volcomen genoegen heeft geschept, en vervolgens tot diacon verkooren Johannes Blesius, met dewelcke daar in te bevestigen haar Eerwaarde bij tijtsgelegentheijt gelieven voort te vaaren.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] AND. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 93-94.

Woensdagh {16840119} 19en Januarij 1684.

Ter vergaederingh door d’ Heer Commandeur gedemonstreert sijnde, hoe sijn E. in ervaaringh was gecomen dat eenige deser vrij ingeseetenen, die de principaalste wijngaarden besitten, en insonderheijt een der voornaemste van deselve, haar niet ontsien directelijck tegens onse goede intentie en meeninge, tot welstandt van ‘t gemeene best deser colonie, onderdehandt aan de pachters deser plaats de inlanse geteelde wijnen verre boven de waarde en door de Compa. daar op gestelde prijs, komen te vercoopen, sonder de Compa. daar omtrent in eeniger maanier te kennen, off van de overigheijt daar toe licentie te versoecken, selfs eenige vermeetele haar niet schroomen dien aangaande onder malcanderen schriftelijcke contracten aan te gaan, die uijt gebreck van wijn door soodaanige dwingelanden genoechsaam daar toe geconstringeert werden, de wijnen ten duijrste van haar aan te neemen, tot seer groot naadeel van ‘s Comps. wettige prerogativen die, wanneer zulcx langer werdt gedooght, t’ eenemaal tot niet staan te loopen, zulcx ten hooghtsen requireert dat daar omtrent de noodige middelen om sulcx te beletten worden in t’ werck gestelt, synde naar voorgaende deliberaatie goetgevonden en verstaan bij placcaat¹²⁹ wel stricktelijck te interdiceeren en verbieden dat geene wijngaardeniers eenige de minste wijnen, sonder expres schriftelijck consent van de overigheijt aan de pachters of eenige andere, wie ‘t oock magh weesen, zullen vermoogen te vercoopen, off de all bereets gecochte off gecontracteerde wijnen¹³⁰ van de wijngaardeniers aan te neemen, mitsgaaders bij ‘t gemelte placcaat van soodaanige contract off coop te libereeren en te ontslaan, off dat bij bevinden dat ijmandt dese onse ordre heeft g’violeert, soo wel in ‘t reguart van den cooper als vercooper, voor de eerste maal te vervallen in een pecunieele amende van ƒ1000, voor de tweede maal in ƒ2000, en de derde maal boven een geltboete van ƒ3000 arbitralijck daar over gecorrigeert te werden, sijnde wijders g’arresteert dat de Compa., om de tappers te gerieven, alle de wijnen van de wijngaardeniers sal aanneemen ten prijse van . . . Rdrs.¹³¹ de legger, verstaande ‘t sap soodanigh ‘t zelve onder de pers vandaan comt, waar meede een ijgelijck der wijngaardeniers genoeghsaam connen bestaan en goede voordeelen g’audeeren.

Aldus g’arresteert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] ANDS. DE MAN, Rt. en Sects.

C. 16, pp. 95-99.

Saturdagh {16840212} 12 Februarij ao. 1684.

Den Commandeur Simon van der Stel, den Raadt met assumtie van de overheeden van ‘t aanwesende retourschip Europa extraordinarij hebbende doen convoceeren, en daar in voordragende hoe dat met ‘t gisterige g’arriveerde fluijtschip, Boven Caspel , is aangebracht een missive van de Heeren Bewinthebberen ter Camer Amsterdam in dato 16 Augustij des voorleeden jaars,¹³² inhoudende dat de veroveringh van de stadt Bantham door den jongen regerenden coninck, met assistentie van de onse, de Engelsen in haar negotie aldaar vrij wat hadden geturbeert en selfs genootsaackt geweest vandaar op te breeken, waar door die Naatie tegens de Compa. in Europa seer sijn opgezeth en veele ongefondeerde pretentie hebben in gebracht, die de Compa. haar geensints kan accordeeren, waar door sij niet duijster hebben te kennen gegeven dat sij ons in Indien met macht van scheepen en volcq, die sij tot 13 en meer in gereetheijt hebben, wilde comen infesteeren en haar selven betaalen; met verdere extentie dat haar Edles. verre voor het naaste gelooven dat dese differentie tot geen feijtelijckheijt sullen comen uijt te barsten, ons eghter bij op gemelte missive recommandeerende van ons op hoede te houden, de Engelsen allesints te suspecteeren, en haare actie, bij aldien se aan de Caap comen, naeuw te observeeren; en aangesien men niet en can weeten wat veranderingh naaderhandt ten goeden of ten quaaden in Europa omtrent dese gedreijghde oneenigheeden kan wesen voorgevallen, en dat ons de ondervindinghe heeft geleert dat op de Engelse Naatie niet veel staat is te maaken, en naar haar gewoone trouweloosheden sonder voorgaande declaraatie op den staat van de Compa. in India wel ijts soude connen onderneemen, sonder dat men can weeten waar op haar desseijn soude werden aangeleijt, ‘t zij directelijck naar Indien off wel in passant de Caap eerst comen aan te doen, om alhier op de retourvlooth uijt India comende te passen, ende gemerckt ons totale macht van des E.Comps. dienaaren in loco, soo militaire als andere, ‘t getal van 310 persoonen niet comt te exceedeeren, waar onder begreepe alle soo hooge als laage ministers, soo in de regeringh, kerckelijcken staat als aan de pen gebruijckt werdende; de schaape en beeste wachters alleen een getal van 30 persoonen uijtmaakende, de besettinge op ‘t Robbeneijlandt , de matroosen op de vaartuijgen, smits, metselaars, timmerluijden, waegemaekers, tuijniers, waagenrijders, houtcappers en andere ambachtsluijden in ‘t generaal soo veel monterende, dat niet meer als 80 militaire weerbaare hoofden die tot de waapenen t’ excerseeren, en bij dewelcke de wachten binnen ‘t Casteel moeten waargenoomen en gedefendeert werden, resteerende; weshalven sijn E. den presenten Raadt voorstelt, off men de geseijde onse macht niet en behoorde wat defenciver te maaken, omme off die naatie op dese plaats ijts mochte comen te onderneemen, wanneer men van alle hulp en assistentie soude wesen affgesneeden en tot dieneijnde30 militaire van de fluijt Boven Caspel alhier aan landt te lichten, welcke propositie bij de verdere leeden in serieuse deliberaatie is genoomen, en hebben derhalven geresolveerd ende g’arresteert omme de militaire van de fluijt Boven Caspel ontrent een getal van 37 persoonen uijt maeckende, alhier tot versterckinge van ons guarnisoen aan landt te neemen, ten eijnde daar meede dese sobre besettinge eenighsints soude mogen g’aughmenteert werden; mitsgrs. deselve alhier soo langh aan te houden, tot dat wij uijt ‘t vaaderlant naader tijdingh comen te erlangen. Wanneer bij goet uijtslagh van saaken en dat de gevreesde onheijlen sijn comen te verdwijnen, de voornoemde militaire met de scheepen naar India gaande, zullen werden voortgesonden, connende dit cleijn getal, in consideraatie van de redutable macht die d’ E.Compa. albereets in India is hebbende, weijnigh importeeren.

In considiratie¹³³ genomen sijnde [bij] de presente dubieuse staat, dat de deu[ren] van de poort van dit Casteel vrij swack zijn, en dat deselve door een overcomende vijandt bij een schielijck assault met petarden en andre oorloghsinstrumenten lichtelijck soude connen werden g’incommodeert en vermeestert, dat aan den vijandt groot voordeel en advantagie soude geven, soo stelt sijn E. den Raadt voor, dat dese becommeringh soude connen werden weghgenoomen met het maaken van een cleijn ravelijntie voor de poord, borstweelinghs hooghte om met licht canon de poort te connen diffendeeren en om waaterpas op den gelanden vijant die op de poort aankomt te flancqueeren, ‘t welck bij den Raadt meede nootsaecklijck is g’oordeelt, als streckende niet alleen tot groote versterckingh van de poord, maar selfs oock van ‘t Casteel.

Ende gemerckt onsen sobren voorraat van reijst en hart broot met welcke beijde wij uijtterlijcken, soo voor ‘t guarnisoen als de lyffeygenen van de Compa., niet boven de twee maanden sullen connen strecken, als wanneer wij ons in de uijtterste verlegentheijt zullen bevinden, Soo inmiddels uijt India, volgens onse voorleede jaarse gedaane petitie geen proviantschip voor de Caap te voorscheijn comt, daar op wij voor als noch weijnigh staat connen maaken, dewijl door ‘t een of ‘t ander onbekent inconvenient, sulcx soude connen comen te ontschieten, waardoor wij in de uijtterste verlegentheijt soude connen comen te geraacken. Sulcx ten alderhooghsten nootsaecklijck is g’oordeelt om intijts¹³⁴ daar omtrent de vereijste omsichtigheijt te gebruijcken, om in dese dubieuse staat van zaacken niet te verlee[gen]¹³⁵ te vallen, bij placcaat een ijder deser borgers te adverteeren, dat alle den¹³⁶ geene die binnen den tijt van 6 weeken van de duplicaatie¹³⁷ deses aff gereekent, haaren taruw aan de Compa. comen te leveren, voor ijder mudde te laaten genieten elff guldens, doch naa expiraatie van de voors. tijt niet meer als de ordinarij prijs van thien guldens.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel de Goede Hoop, datum ut antea.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] JAN BABTIST.

[Signed:] MICHIEL VAN DER BUIJS.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

[Signed:] J. REEPS.

C. 16, pp. 100-104.

Donderdagh den {16840210} 10en Februarij Ao. 1684

voor middagh versterckt met de drij opperstuerluijden der scheepen ‘t Huijs te Spijck , Stavenisse en Adrichem .¹³⁸

Den Raat door den Commandeur Steven Schorer¹³⁹ versterckt met de drij opperstuurluijden deser presente schepen bij den anderen geconvoceert zijnde, heeft haar voor gedraegen hoe dat volgens den inhoude van ‘t 5e 16 en 17e art. begrepen in de instructie¹⁴⁰ door haar ede.Ho.Achtbn. tot Battavia, in dato den 31en December 1683 op ons gedepescheert, de schepen Stavenisse en Adrichem volgens haer Es. Resolutie van den 8en der selve maant December¹⁴¹ geordineert werden de Zuijt Oostelijcken haven van ‘t eijlant Mauritius aen te gieren, om zoodanige reden als bij gemelte haar Ede. instructie, waar van ider der presente schippers een ter hant gestelt is, in ‘t breede influeert, gelijck deselve tot naericht bij dese occasie andermael den Raat voorgelesen wert, maar dewijle daar bij in ‘t vervolg gesecht wert (zoo wint en weder buijten oogh en schijnelijck groot gevaer het selve gedoogen wil, doch zeemanschap te gebruijcken en gemelte 2 scheepen niet geresiqueert off in merckelijck gevaer te stellen, al zoude tot vermijdinge van dien het moeten voor bij geloopen werden) zoo geeft den Commandeur den Raat in overlegh off het althans geen tijt en voor den dienst van de Compa. hoogh noodigh is dat gemelte schepen Stavenisse en Adrichem in conformiteijt van gemelte haar Ede. Ho. Achtb. ordre de coers van nu aff zoo veel westelijcker nemen als noodigh is, om gesegde Zuijt Ooster haven van ‘t eijlandt Mauritius te beseijlen en haar daar comende te reguleren naar tijts gelegentheijt, wanneer ‘t wel princijpaelst met den dienst van de Comp. zoude over een comen om de voorgelesene hoog dringende redenen, indien het doendelijck was aldaar te vernemen naar eenige schepen zoo van de voorleden jaerse vertrocken retourvloot naer ‘t vaderlant mochten afgedwaelt wesen en haar met alle mogelycke middelen te assisteren, waer op zijn E. den Raat recommandeerde yder zich zoodanigh voor den dienst van de Comp. te verclaeren als met haer meesten intrest het principaelste over een quam, sonder daar ontrent eenige reflectie te nemen, hoedanigh sy het gaern voor haer in ‘t particulier sagen geschickt. Waar op door den schipper Stoop, als de naeste in rangh zijnde, geoordeelt wiert dat dewijl het thans in de maent Februarij den dangereusten tijt van ‘t geheel jaar is, om het eylant Mauritius te raecken, dat men het in tegendeel zoo veel als mogelijck behoort te schuwen, om de stormen en tempeesten die zich daer ordinarie in dese maent laten vinden te mijden en te ontweijken, dat hij derhalven voor den dienst van de Comp. noodigst achte ‘t selve te schuwen en de reijs naar de Caap direct zoo spoedigh als mogelijck te bevorderen, sustineerende dat haar Ed. Ho. Achtb. ordre zoo veel specteerde de gesegde zeemanschap te gebruijcken van den tyt aff dat alle prijckelen voor schip en goet in tyts connen werden voorgecomen als in desen dangereusen stormtijt ‘t gemelte eijlant te naederen en ‘t zelve te hasarderen; sich verder confirmerende met ‘t gene over dit subject bij sijn scheepsofficieren by resolutie van den 8en deser hier bij geannexeert was goetgevonden ten meesten nutte te vereijsschen.

Schipper Jan van Dorre¹⁴² sustineert insgelycks het dees tijt des jaars geraden te mogen wesen ‘t gem. eijlant zoo veel te schuwen als doenlijck is, om de stormen die zich aldaar dees tyt laten vinden te ontwijcken zoo veel mogelijck, behalven dat hij bij ondervindinge verclaart het beswaarlijck, ja niet doenlijck te wesen, de Zuijt Ooster haven van ‘t voorn. eijlant Mauritius dees tijt van ‘t jaar zonder lootsman aan te doen, ter oorsaecq van de lage wal die het aldaar maeckt, en gevolglijck best dat de schepen Stavenisse en Adrichem haar reijse direct naar de Caap bevorderen om de selve in geen prijckel te stellen, volgens de serieuse recommandatie van haar Ed. Ho. achtbaarhedens tot Batavia.

Schipper Reijnier Schouten¹⁴³ confirmeert zich met de advijsen van de 2 vorige schippers en hem verder refererende aen de resolutie met zijn scheepsofficieren onder dato den 9en deser genomen, behalven dat hy in consientie verclaart het voor den dienst van de Comp. niet te connen goet off raetsaam achten Mauritius te naecken, veel minder ‘t selve dees tijt ‘s jaars aen te gieren, maar ‘t zoo veel mogelijck te schuwen om de daar waeijende tempeesten en stormwinden dees sorglyken tijt zoo veel doenlijck te myden.

Schipper Jan Boon¹⁴⁴ sustineert, om de reden en ‘t verdere geallegeerde van schipper Stoop,¹⁴⁵ Mauritius zoo veel ‘t lijden can te myden, veel minder aen te doen.

De stuerluijden van dees presente 3 schepen meijnen ook met den besten en zekersten dienst van de Comp. over een te comen dat in dees zorglijken tijt van de maant Februarij het eijlant Mauritius behoort geschouwt te werden soo veel mogelijck is om de stormen niet te beloopen die zich aldaar off ontrent ordinarij dees tijt des jaars wel openbaaren, maar dat men gecombineert de reijs naer de Cabo d’ Boa Esperance zoo veel doenlijck behoort te vorderen.

Den Commandeur Steven Schorer is van sentiment dat men van ‘t geordineerde door haar Ede. Ho. Achtb. niet en kan noch mach dispenseren, zulx haar Ed. ook geen infractie daar in zullen gedoogen, maar dat men in conformiteyt van haar instructie ten minsten ‘t eijlant Mauritius behoort in ‘t zicht te loopen, en dat als dan haar Eds. geordineerde eerst in bedencken en opmerckinge comt om zeemanschap te gebruijcken, dat is om de Z. Oosterhaeven aan te doen, off wel voor bij te zeijlen, maar dewijle bij meerderheijt van stemmen goet gevonden is de zeemanschap te bestaan, gem. Mauritius zoo veel doenlijck van nu aff te meijden, zoo verclaart hij Commandeur Schorer t’ aller tijt bevrijt te willen wesen en tot verantwoordige te laten van den Raat gesamentlijck die van de instructie van haar Edes., zoo hij sustineert over dit subject gegeven, hebben goet gevonden te dispenseren.

Zulx dat dan bij meerderheijt van stemmen geresolveert en gearresteert is, dat de 2 scheepen Stavenisse en Adrichem gesamentlijck met ‘t Huijs te Spijck haar reijs naerde Cabo de Boa Esperanse zullen bevorderen, en zoo langh bij de W.Z.W. coers verblijven tot dat men zal gecomen wesen op de Z. breete van 28 graeden van waer men W.b.Z. aanloopen zal om tussen 34 en 35 graden ‘t lant van Afrika aen te doen, waarmede men ontrent 65 a 66 mijlen bezijden Madagasker stevenen zal.

Aldus geresolveert in ‘t schip ‘t Huijs te Spijck , zijnde na gissinge ten Z. breete van 20 gr. ende middel lengte van 101 graat 37 m., ten dage als vooren.

Onder stont en was getkn. S. Schorer, Marinus Stoop, Jan van Dorre, R. M. Schouten, Jan Boon, Pieter van Dort, Jeroen Rijcquaeris, Jan Zeepaert en Johannes van der Graaff als schriba.

Gecollationeert accordeert.

In ‘t fluijtieschip ‘t Huijs te Spijck , den 31e Maart ao. 1684.

[Signed:] JOHANNES VAN DER GRAAFF als schriba.

C. 16, pp. 105-108

[ {16840328} 28 Maart 1684]

‘Resolutie genomen bij den Scheepsraat van ‘t fluijtschip Adrichem , zeijlende op ‘d hoogte van twintigh gr. bte. (en lengte van hondert drie en een halve graat) suijder breete met oostelijcke winden en rouw ongestadig weder, adij 9en Feb. 1684.’

‘Door den schipper Reijmer¹⁴⁶ Schouten den Raat bij den anderen geroepen, en daar in den boekhouder Dirck Borst, den opperstierman Jan Zepaart, Ho. bootsman Jacob Zeeman, onderstuerluijden Gerrit Douwesz en Jan de Reus, mitsgaders den schieman Reijnier Willemsz verscheenen en haar d’ordres van haar Edls. tot Batavia wegens het aangieren van ‘t eijlant Mauritius voorgelesen zijnde, wert ider een en vervolgens naa de cescie van den Raat in bedenkinge gegeven wat oordeelden hier inne tot naarcominge van wel gemelte haar Edls. ordre bevorderinge onser reijse en ‘t behouden varen van desen costelijcken bodem best naargecomen en gedaan dient te wesen, waar op van yder in ‘t bijsonder en generalijck wert gedragen.’

‘Ten eersten het groot gevaar des tijts omtrent Mauritius eijlant gecomen sijnde, door het waijen van den orcaan off stormwint (al soogenaemt) die gemenelijck den tijt dat wij daar soude comen te arriveren soo fel door coelt dat daar van diverse droevige en beclagelijcke excempelen van ons connen werden te berde gebracht, dog om niet verre te gaan, soo sel d’ laaste alleen genoemt werden, voorgevallen ao. 1681 den 15 Februarij aan de schepen Mauritius , Silverstij[n] en Blawenhulck , ende is deselve voor ons derrewaarts aan zeijlende nog meerder en swaarder te dugten, vermits men volgens het oude en gemene spreekwoort, sigh hoe nader aan ‘t vuur begevende, hoe eerder en meerder brant.’

‘Ten tweden d’ overgroote ranckheijt van dit schip die selffs soo groot is dat et met een doorgaande marszeijlscoelte soo verre comt over te halen dat daar door niet alleen het schip ongangbaar voor ‘t volck is om voor die tijt (‘k swijg bij hart en volhandigh weer) schooten, brassen, halsen en vallen na den eijs aan te haelen, maar ook dat door ‘t selve overhaelen, de marszeijls seer beswaarlijck sijn na beneden te crijken¹⁴⁷ ‘t welck in tijden van overval der winden, als men omtrent meergemelte tijt en plaatse te verwagten heeft, geen cleijne swarigheijt en ongelegentheijt voor d’ als dan daar sijnde schepen comt te causeren; daar dan nog bij comende (gelijk niet nieuw soude wesen) dat men van een zuijdelijke storm om ende bij ‘t meergemelte eijlant wert aangerant, door d’ ranckheijt van ‘t schip onmogelijck soude connen bij leggen, ende ter lens benoorden die plaats, daar ‘t vol rutsen, reven en klippen en weijnigh drift is, te loopen waar baarblijkelijck dit costelijke schip in perikel gestelt, ‘t welck tot genen dage voor onse Heren Meesters in ‘t Patria zoude connen werden verantwoort.’

‘Ten derden d’ groote ongemaniertheijt van desen bodem, waar van den schipper Schouten op Batavia sijnde, van den schipper Adriaen Vos veel heeft horen seggen, sijnde die hier mede schoon uijt ‘t Patria gecomen en was het doen soodanigh dat het bij geen schepen in vergelijkinge mogt werde getrocken ende ter contrarij nu vuijl en begroeijt wesende, can ligtelijck geconsedireert werden wat daar van is, ende wert nog dagelijcx tot ons besonder leetwesen ondervonden dat daar men ordinarij op 6 a 6 1/2 streek is gewoon te zeijlen, wij hier niet minder als 8 a 8 1/2 streek het selve connen bevaren, dat op vaarwaters als dat barre Mauritius (dees tijt des jaars) en diergelijcke niet alleen swaare onheijlen, maar ook selffs verlies van schip en goet (daar van ons de sorgh ten hoogsten is aanbevolen) can veroorsaaken en te wege brengen.’

‘Ten vierden d’ slegte zeijlaasie en voortgang die wij hier mede dagelijcx gewaar werden, ‘t welck wij niet alleen, maar ook selffs onsen Commandeur den E. Steven Schorer, nevens d’ verdere vrunden op Spijk en Stavenesse (tot haar leet sijn soo wij gelooven) met haar believen genoeg soude konnen attesteren, als die niet een labber coeltie in een vooroff naa¹⁴⁸ middagwagt ons nie alleen 2 a 3 mijlen ontzeijlen, maar ook selffs met stilte ontdrijven als off wij gebonden en die scheepe[n] los gemaakt waaren,waar¹⁴⁹ door gemelte vrunden (van dag tot dagh) des ‘smorgens en savonts genootsaakt werden (is dat gelieven vloot te houden) haar voormarszeijls op stengh te halen en ons soo in te wagten dat egter (niet tegenstaande van ons alle vereijste devoiren werden aengewent) nog een geruijmen tijt van nooden heeft.’

‘Ten vijffden dat men in ‘t schip tot onderrigtinge geen caarten hebbende als Indische zee (ook niemant en heeft, die ooijt off ooijt op dat eijlant geweest is, om op eijgen experientie ‘t selffde aan te doen) geen clene swarigheijt maakte om meergemelte plaats op die caarten aan te lopen met soo een ongemaniert en traag zeijlent schip, te meer alsoo ons d’ conservatie van desen costelijcken geladen bodem op het scherpste wert aanbevolen, ende gerecommandeert sonder hoog dringende noot ‘t selve in geen risico te stellen.’

‘Ten sesden genomen daar nu al gecomen ende al dese grote swarigheden overwonnen sijnde, die seer considerabel geagt werden, dient wederom in agtinge genomen om daar van daan te geraken en onse reijse vorders naar d’ Caap d’ Goede Hoop te vorderen, daar sigh al wederom gewigtige reden openbaeren alsoo men daar omtrent den tijt dat wij daar (bij behoude varen) soude arriveeren d’ Z.O. en Z.Z.Oen winden doorgaans heeft, en dient men niet minder als een Z.W. coers te zeijlen om het boven ‘t eijlant Madagasker te halen, dat wij met dit schip onmogelijck (dat als reets gesegt is) op 8 a 8 1/2 streek maar zeijlt connen)¹⁵⁰ behouden en soude wij dan egter daar boven te geraken weer oostwaart aan dienen te stevenen ende alsoo onse reijse als wederom van nieuws aanvangen, waar uijt dan stont te volgen, ‘t gene d’ hoeker d’ Boode ao. 79 is wedervaren, ende op sijn best genomen sijnde onse Here Principaalen niet als groote interesten staan te verwagten, vermits door soo lange en dangereuse reijsen ‘t volck affgemat en onbequaam wert scheepsongemacken te verdragen.’

‘Alle welcke insigten en consideratiebij den Raad overwogen ende bij sonder d’ recommandatie¹⁵¹ van haar Edls. tot Batavia, die ons belasten d’ behoorlijcke sorgvuldigheijt en zeemanschap te gebruijcken en om geen reden ter werelt dit costelijke en vollade schip (dat met zoo veel costen en moeijten is bij den anderen gecregen) te risekeren, is bij eenparigheijt van stemmen naar eenige reden en tegen reden goet gevonden, geresolveert en gearresteert onse reijse naar d’ Caap d’ Bona Esperance voort te setten ende Mauritius niet aan te gieren, waar door wij menen d’ E. Comp. d’ meeste dienst en haar Edls. tot Batavia ‘t grootste genoegen te geven, vermits de conservatie van dit schip en goet van meergemelte haar Edls. voor alle motive wert geprefereert.’

‘Aldus gedaan, geresolveert en gearresteert in ‘t fluijt schip Adrichem zeijlende op d’ gegiste brete van twintig grad. Zuijder breete en lengte van hondert drij en een halff.’

‘Onderstont en was getkt. Rr.M.Schouten, D. Borst, Jan Zeepaert, Jacob Zeeman, Gerrit Douwesen, Jan de Reus en ‘t merck van Reijnier Willemsz.’

‘Gecollationeert accordeert. In ‘t fluijtschip ‘t Huijs te Spijck , den 28 Maart 1684.’

‘JOHANNES VAN DER GRAAFF, als schriba.’

C. 16, pp. 109-110

[ {16840328} 28n Maart ao. 1684]

‘Resolutie beleijt door den Scheepsraat van ‘t fluijtschip Stavenesse opden 8e. Februarij ao.1684.’

‘Alsoo¹⁵² wij op heden den 8n Februarij ao. 1684 door Godes zegen gecomen zijn op de Zr. breete van 18 gradn. 39 m. en 105 grad. 45 m. lanckte, zoo heeft den schipper, Marinus Stoop, den scheepsraat bij den anderen doen komen en haer voor gehouden de mede gegeven instructie van haer Es. op Battavia, daer in geordineert wert dat de twee bodems, Stavenesse en Adrichem , van den Commandeur zouden affbreeken en haar wegh in passant over Mauritius voor ‘t setten om naer de vermiste scheepen van ‘t voorleeden jaar te vernemen, dogh met dese conditie dat voor al zeemanschap in dat vaerwaeter most gebruyckt worden om de scheepen in geen oogenscheijnelijck gevaar tebrengen¹⁵³ nogh aldaar geen uur tijts te versuijmen, daar over bij den scheepsraat groote bekommernisse en swarigheijt wort gemaakt, dewijl het eijlant in deese maant Februarij die de slimste van ‘t geheele jaar is, moet aengedaen worden, daer dan wel ordinaire de orekans waeijen, gelyck d’ E.Comp. by droevige ervarentheijt meer maelen heeft ondervonden, als met de vloot van de Hr. Vlamingh¹⁵⁴ op den 15 Februarij ao. 1661, als mede het verongelucken van de Nooteboom ¹⁵⁵ onder de vloot van de Commandeur de Bitter¹⁵⁶ en veel ander swaere storm die in ‘t gemeen om dese tijt ‘s jaars aldaar waeijen, ook geeft ons boven dien swaere becommernisse de groote ranckheijt van ‘t schip, dat in ‘t naderen het quaat weer aldaar mogte beloopen, en ‘t selve in ‘t uijtterste gevaar te wesen om op zij geworpen te worden, dat dan swaarlijck weer zoude willen reijsen de weijnigh swaarte die onder op de kiel leijt. Vorder gelieft de hooge regeringh nogh in haar instructie te gelasten dat men de Z. Oosterhaeven moet aangieren, dat in dit saeijsoen van ‘t jaar met ons schip zonder de groo[t]ste perijckel niet aen te doen is, dewijl de Z.Ooste winden deurgans ‘t geheele jaar met groove zees en holle deijninge daer tegen aanwaeijen, zoo dat men door de groote branding van reeven en eijlanties die 1 a 2 mijl buijten de wal leggen geen gat kan bekennen, nogh ontrent durven komen deweijl ‘t genoegsaam een lootsmanshaven is om in te geraeken, die in dese tijt zonder groote swaerigheijt niet aen te doen is.’

‘Aengaende de Noortwesterhaeven zoude met minder gevaer connen geschieden, maar zal wel 14 daagen van doen wesen om heen en weer over lant te geraeken, dat ons niet geordineert wort, ja ter contrarie geen de minste tijt te versuijmen, maar dadelijck de stevens naar de Caap voor te setten, zoo hebben wij dan met den Scheepsraat overgeleijt wat in dese gewichte zaak best dient gedaen te worden, of men Mauritius zoude aangiere off de reijs naar de Caap laaten doorstaen, en naar dat dan alles met den anderen rijpelijck hadden overwoogen, al de ongemacken die door ‘t aandoen zoude konnen ontstaen, dat aldaar in ‘t naederen, mochten een Z. ofte Z.ooste storm beloopen, dat in desen tijt wel apperent is, daer mede wij dan niet alleen boven Madagaskar zoude kunnen geraeken, maar wel geheel van de reijs ontsteeken wezen, tot groot nadeel van de E.Comp., dewijl het aendoen van ‘t eijlant zijn principaelste oogmerck heeft om ‘t vermiste schip Tidoor , dat voorleden jaar onder ‘t lant van de Caap nootzeijnen heeft gedaen. Nu is ‘t quaelijck te gelooven dat een gedefalijeert schip hem weder van de wal zal begeven, zoo dat nootsaekelijck het swaarst ‘t meest moet wegen, dat is ons onderhebbent schip en goet zoo veel het mogelijck is buijten oogscheijnelijck gevaar te houwen, waer mede wy in consientie meenen de Comp. de meeste dienst te doen, hebben dan gesamentlijck geresolveert en beslooten Mauritius in dese tijt niet te konnen aandoen, om reden hier vooren verhaalt, en dat het met de zeemanschap van dit zaeijsoen van ‘t jaar niet over een en komt, die ons van de hooge regeringh sterck aanbevolen is, om ‘t schip in geen prijckel wegens ‘t aangieren te stellen.’

‘Zullen dan bij ‘t commandeursschip, ‘t Huijs te Spijck , continueeren daer mede de reijs naar de Caap voort te zetten, waermede wij meenen d’ E.Compa. de meeste dienst zal konnen geschieden.’

‘Aldus gedaen en gearresteert in ‘t fluijtschip Stavene[sse] den 8n Februarij ao. 1684. Onderstont en was getkn. Marinus Stoop, Jan Boon, Jeroen Rijcquaert, Jacob Louva, Willem Jacobsz, Jaco Felt.¹⁵⁷ ‘

‘Ter zyde stont mij present als boekhouder en was getkt. Bn. de Grave.’

‘Gecollationeert accordeert. In ‘t fluijtschip ‘t Huijs te Spijck , den 28n Maart ao. 1684.’

‘JOHANNES VAN DER GRAAFF, als schriba.’

C. 16, pp. 111-114

Saturdagh {16840415} 15 April 1684,

avonts te ses uren.¹⁵⁸

Den Commandeur van der Stel den Raadt, versterckt met den Commandeur Joan Hendrick Thim¹⁵⁹ en den Commandeur der present ter rheede leggende retourscheepen, Steven Schorer, hebbende doen convoceeren, soo comt sijn E. daer in te deduceeren hoe dat ‘s Comp. wegen voor omtrent 4 maenden met seecker capiteijn van de Soeswaese natie, bij ons in de wandelingh genaamt Claes, was aengegaen seecker conditioneel contract om voor d’E.Compe. bij de verdre aff gelegen Hottentoose natie voor toebacq die hem ‘s Comps. wegen daer toe wert gegeven, groff beestiael te trocqueeren om door dat middel te prevenieeren de swaere ongelden die d’ E.Compe. voor heen heeft moeten dragen met een seecker getal uijt ons garnisoen, om sulcx te verrichten landewaarts aff te senden &a. in nacominge van dien, soo sijn ons door den selve reets 200 schoone hooren beesten uijt ‘t landt herwaarts gebracht en heeft sijn E. op heeden weder kontschap erlanght dat den voorn. captt. nu weder een getal van 197 schoone beesten voor d’ E.Comp. heeft genegotieert, met de welcke om herwaarts te brengen reets op wegh was geweest, dogh door eenige van de sijnen, om de veijligheijt van de passasien t’ ontdecken, voor uijt gesonden, kennisse te rugh erlangt dat de Obiecquase natie haer op de passasien hadden geposteert om hem ‘s Comps.vee aff te rooyen, waer door hij genootsaackt was geworden na sijn coraelen te rugh te keeren, en aengesien d’ voorn. Obiecquaes een natie sijn, die haar met de rooff geneeren, en nogh onlangs eenige borgers met onse licentie landewaarts gegaen, om tot sustentatie haarer familien zeekoeijen te mogen gaen schieten, aen d’ Eliphantsrivier hebben overvallen, en al haar beesten tot een getal van 16 stucx affgenoomen, mitsgr. een der selver gemassacreert, hoedanige outrages, gewelden en moorderijen de voorn. Obiecquas verscheijde maelen omtrent d’ onse hebben gepleeght, sonder dat men tot nogh toe, vermits sij haar in de ontoeganckelijcke gebergten onthouden, occasie is geweest om ons daer over te resenteeren, daer toe nu bequame gelegentheijt scheijnt gebooren, Soo stelt sijn E. de g’assumeerde heeren en d’ verdre leden deser vergaderinge voor off men nu niet behoorden daer over ons reghtvaardigh resentiment te neemen, d’ wijle sigh daer nu bequaeme gelegentheijt toe scheijnt te vertoonen, op welcke gedaene propositie dese saack in deliberatie genoomen sijnde, soo is nae voorgaende overwegen goet gevonden en verstaen ten alderhoogste noodigh te weesen tot voorcoominge van alle verdre moort, roverijen en publiecque gewelden, die bij vervolgh van tijt nogh meerder bij de gemelte natie tegens d’ E.Comp. en d’ goede ingeseetene alhier souden connen werden ondernoomen, 20 militaire onder ‘t oppergesagh van den vendrigh deses garnisoens derwaarts aff te senden om de voorn. capt. Claes met ‘s Comps. vee aff te haelen en met de Soeswaese natie te conjungeeren en met eens op bequame gelegentheijt te speculeeren om de meer gemelte Obiecquas tot den rooff van ‘t vee aen te locken en als openbaare vijanden van d’ E.Comp. te ontfangen en soo danigh te resisteeren dat sij het wederomcomen¹⁶⁰ vergeten, in vertrouwe soo maer eenige daer van sneuvelen off in onse handen vervallen, dat sij haar als dan in toecomende van soodanige maniere van dien sullen comen te onthouden.

Aldus geresolveert in ‘t Casteel d’ Goede Hoop, datum ut supra.

[Signed:] S. v. STEL.

[Signed:] JOAN HENDRICS THIM.

[Signed:] S. SCHORER.

[Signed:] J. CRUSE.

[Signed:] JN. BABTIST.

[Signed:] A. DE MAN, Rt. en Sects.

---

## Footnotes

---

1. Hierdie skepe het Texel op 9 Februarie 1682 verlaat. Vgl. V.C.9:Dagregister, 1680-1683, pp. 634-636. ↩

2. In die H.K. staan “van ‘t Engels schip”. ↩

3. Dieseindig met ‘n krul, wat moontlik ‘nnkan voorstel, sodat ons hier met ‘n afkorting vir “Engelsen” te doen het. Volgens die dagregister was daar 104 skipbreukelinge van die Engelse skip aan die Kaap. Sien V.C.9:Dagregister, 1680-1683, 27 Junie 1682, p. 654. ↩

4. Volgens die dagregister van 20 Junie het reeds 78 Engelse skipbreukelinge by die Kaap aangekom. Hulle was in die Kasteel gehuisves. Sien V.C.9:Dagregister, 1680-1683, p. 645. ↩

5. Hierdie brief is nie deur Robert Browne self geskryf nie, maar waarskynlik deur een van sy offisiere wat Nederlands verstaan het. Die handskrif kom nêrens anders voor nie. ↩

6. Voor “officieren” is die woord “volck” deurgehaal. ↩

7. Onder die ingekome stukke van die jaar 1683 in die Haagse Argief is daar ‘n lys van goedere wat Robert Browne aan die Kaap ontvang het ter waarde van ƒ518: 8:-. SienKol. Arch.1268:Ingek. Stukken, 1683, p. 2848. Die datum op die stuk is 7 Julie 1682. Waarskynlik is die geld wat hy hier terugvra gebruik om die onkoste van die verblyf van hom en sy bemanning aan die Kaap te dek. ↩

8. Hierdie resolusie is geskryf in dieselfde handskrif as die resolusie van 16 Junie 1682. ↩

9. In die H.K. staan “pladt boodem schuijties”. ↩

10. Verouderde vorm wat gebruik word in plaas van “loods”. ↩

11. Die opperchirurgyn het dieselfde salaris as die vaandrig van die garnisoen gekry, naamlik ƒ36. In vergelyking hiermee het die krankbesoeker ƒ15, die predikant ƒ100 en die fiskaal ƒ50 per maand verdien. (Kol. Arch.1249:Brieven en Papieren van de Cabo, p. 1967.) ↩

12. Die gekursiveerde woord is deur Andries de Man tussen die reëls bygeskryf. ↩

13. Eers het hier “bevinden” gestaan. Dit is deur die skrywer van die resolusie in “ondervinden” verander. ↩

14. Ook hammansdoeke genoem; gebruik as omslagdoeke, maar ook as handdoeke. ↩

15. In die H.K. staan “ofrecerende gelegentheijt”, wat aangebode geleentheid beteken. ↩

16. Hierdie resolusie is ook opgeneem in dieKaapse Plakkaatboek, 1652-1707, deel I, p. 185. ↩

17. Jan Baptist Dubertin, soos sy van gewoonlik gespel word, het in 1680 met die retoerskip Sumatra uit Ceylon aan die Kaap gekom. Sy versoek om tydelik aan die Kaap te mag vertoef (sienResolusies van die Politieke Raad, deel II) is toegestaan en in 1681 het Here XVII hom as luitenant aan die Kaap aangestel met ‘n salaris van ƒ60 per maand. (Sien Kol. Arch. 459:Brieven van de Seventienenaer Indiën, 15 November 1681.) Jan Baptist was getroud met Aletta Uijttenbogaert.) ↩

18. Joan Blesius, afkomstig uit Breukelen , het later opgeklim tot winkelier en fiskaal met die rang van opperkoopman. In 1685 het hy met Cristina Diemer in die huwelik getree. (Sien o.a. inventaris van goedere van Elbert Diemer, onderteken deur Christina Diemer op 29 Augustus 1685 in M.O.O.C. 8/1:Inventarissen, 1692-1705, no. 2). ↩

19. Vgl.Kaapse Plakkaatboek, 1652-1707, deel I, pp. 185-186. ↩

20. Gerrit van der Bijl was as vryburger woonagtig te Stellenbosch . Sy vrou, Fijtjen van den Tempel, ook bekend as Sophia van den Tempel en sy seun Pieter het na 1668 uit Rotterdam na die Kaap gekom. (Sien verderResolusies van die Politieke Raad, deel II,passimen M.O.O.C. 8/1, no. 20.) ↩

21. Sien voetnoot 97 van die jaar 1681 van hierdie publikasie. ↩

22. Hans Jurgen Grimp, vryburger van Stellenbosch , was afkomstig van Brunswyk en getroud met Johanna Gerrits ook bekend as Johanna Ferdinandus. Het in 1700 in die huwelik getree met Elizabeth van Brakel. ↩

23. Hendrik Elberts volgens die inventaris van sy goedere getroud met Aaltje ter Meulen, was uit Osnabrück afkomstig en het reeds is 1656 as adelborst aan die Kaap gekom. Sien vorige dele van dieResolusies van die Politieke Raad, asook no. 50 van die inventarisse van M.O.O.C. 8/1.) ↩

24. Vgl.Kaapse Plakkaatboek, 1652-1707, deel I, p. 186. ↩

25. Die 3de September was op ‘n Donderdag. ↩

26. Vgl. voetnoot 32 van die jaar 1681. Waarskynlik is Barent Backer na Junie 1681 weer toegelaat om skoene te maak. Hy was getroud met Lysbeth Roelofs van Bommel en het drie kinders gehad. ↩

27. Vgl. opgaaf in C.330:Attestatiën, 1679-1682, 14 September 1682, p. 627, waar die bedrag aangegee word as ƒ28302. ↩

28. Christoffel Henningh was afkomstig van Fehrbellin en is in 1686 getroud met Antoinette Visser van Lekkerkerk. ↩

29. Bedoel word Hans Jurgen Kling of Cling. Vgl. V.C.9:Dagregister, 1680-1683, 18 Julie 1682, p. 675. ↩

30. Christoffel Henningh was afkomstig van Fehrbellin en is in 1686 getroud met Antoinette Visser van Lekkerkerk. ↩

31. Bedoel word Hans Jurgen Kling of Cling. Vgl. V.C.9:Dagregister, 1680-1683, 18 Julie 1682, p. 675. ↩

32. Mr. Nicolaes Schaegen was oud-bewindhebber van die Kamer Amsterdam. Hy het in 1683 in Batavia aangekom en vise president van die Raad van Justisie geword. In 1684 was hy Goewerneur van Malakka en die volgende jaar is hy bevorder tot Direkteur van Bengale . In 1686 het Hendrik Adriaan van Reede hom van privaathandel beskuldig en is hy na Batavia teruggestuur. Dit het sy loopbaan slegs tydelik benadeel, want in 1690 was hy Goewerneur van Ambon , ‘n pos wat hy tot 1696 beklee het. ↩

33. Wijbrandt Lijcochthon, soos sy van gewoonlik gespel word, is in 1688 as tweede en in 1690 as eerste opperkoopman van die Kasteel Batavia bevorder. In 1690 het hy tewens as Raad Extraordinaris sitting in die Raad van Indië geneem. Hy het in 1699 as vise admiraal op die retoervloot na Patria teruggekeer. ↩

34. Na “sij” is “hebben” deurgehaal en “selver” in die plek daarvan geskryf. ↩

35. In die H.K. staan “hebbende”. ↩

36. In die H.K. staan , ,aggresseeren”. ↩

37. ‘n Uitstekende afskrif van hierdie instruksie, wat op 29 Oktober deur Simon van der Stel onderteken is, het bewaar gebly in C.70l:Memoriën en Instructiën, 1673-1685, pp. 269-280. ↩

38. Dit is Martin Pith se tweede reis na die Ooste. (Sien voetnoot 60 van die jaar 1681.) In 1683 is hy as Raad Ordinaris van Indië in Batavia verwelkom. (SienKol. Arch. 598: Res. van Gouv. Gen. en Raden van Indië, 1683, 21 Februarie, 1683, p. 60.) Hy het ook diens gedoen as president van die weeskamer en is in 1690 oorlede. Vgl.Kol. Arch. 605: Res. van Gouv. Gen. en Raden van Indië, 1690, 25 Sept. 1690, p. 405. ↩

39. Hierdie “advisen” is in die handskrif van Andries de Man. ↩

40. In die H.K. staan “gewenst”. ↩

41. Adriaan van der Heijden was lid van die Raad van Justisie van Batavia. Hy is in 1694 as gevolg van “zijn ergerlijk leven” ontslaan en gedeporteer. ↩

42. In die H.K. staan “te werden ondernomen”, wat die juiste weergawe van die gedagte is, indien die woord “men” weggelaat word. ↩

43. Vgl. brief van 23 Januarie 1681 inKol. Arch. 458: Brieven van Heren XVII tot 23 Jan. 1681. ↩

44. Vgl.Consideratiënvan Rijckloff van Goens … aan Commandeur van der Stel, 24 April 1682 in C.700:Memoriën en Instructien, 1657-1685, pp. 393-399. ↩

45. Vgl. briewe in C.414, deel I:Ink. Stukken, 1679-1681, 21 Nov. 1679, pp. 478-480 en ibid., deel II, 20 Junie 1680, pp. 640-641. Die brief van 23 Jan. 1681, waarna dikwels verwys word, kan nie in die Kaapse Argief opgespoor word nie. ↩

46. In die H.K. staan “geinsinueert”. ↩

47. Elders Jacob Jansz van de Voorde. SienKol. Arch.611, p. 686. ↩

48. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls bygeskryf. Bo dieuvanvroustaan ‘n afkortingsstreep, ‘n aanduiding dat die skrywer “vroetvrouw” as die juiste spelling beskou het. Waarom hulle na Batavia wou vertrek word nader toegelig in C.500 pp. 440-441. ↩

49. Eers het hier “ongevaerlijck” gestaan. Die laaste lettergreep is egter deurgehaal. ↩

50. Skryffout. In die H.K. staan “getekent”. ↩

51. Was getroud met Albert Barends Gildehause (Gildehuijsz of Gildenhuijs.) SienArgief-Jaarboek vir Suid-Afrikaanse Geskiedenis1946, pp. 113-114 asook die testamente in M.O.O.C. 2650, no. 91 en 93. ↩

52. Die gekursiveerde woord is deur die Sekretaris Andries de Man tussen die reëls ingevul. ↩

53. Id. ↩

54. Blanko gelaat. In die dagregister word vermeld dat “een der Maccasaerse hoffgrooten met sijn dienaer” op die skip Jupiter na Robbeneiland vervoer is. Wie dit was word egter nie vermeld nie. Sien V.C.9:Dagregister, 1680-1683, Saterdag, 28 November 1682, p. 775. ↩

55. Skryffout wat in die H.K. verbeter is tot “doliantie”. ↩

56. Eers het hier gestaan “te gehoorsamen”. Die skrywer van die resolusie het “gehoorsamen” in “gehoorsamheijt” verander, maar vergeet om die res van die sin dienooreenkomstig te wysig. ↩

57. In die H.K. staan “geconsidereert”. ↩

58. In die H.K. staan “ontstaande”. ↩

59. Otto Cruse was waarskynlik ‘n broer van Hieronimus Cruse. In die Resolutien van die Raad van Indië te Batavia staan op 30 Oktober 1685 aangeteken dat Otto Croeser van Bylebelt (Bieleveld) toestemming gekry het om sy diens as sersant gedurende ‘n halwe jaar neer te lê om hom as vryburger toe te lê op die bak van brood. Indien hy nie daarin sou slaag om as bakker ‘n bestaan te maak nie, kon hy weer as sersant in diens van die Kompanjie tree. (SienKol. Arch.600, p. 534. Sien ookRes. van die Politieke Raad, deel II p. 312.) ↩

60. Eers het hier “nae middaghs” gestaan. Dit is deur die skrywer van die resolusie in “inmiddels” verander. ↩

61. In die H.K. staan “besoignes”. Dit is die Franse woord “besognes”. ↩

62. Blanko gelaat. In die dagregister van 12 Desember 1682 word vermeld dat die skip “d’ Amaij ” stilswyend vertrek het. ↩

63. “Vergaderingh” is deurgehaal en “regeringh” in die plek daarvan geskryf. ↩

64. Hierdie laaste deel van die resolusie is in ‘n ander handskrif as die voorgaande gedeelte geskryf. Dit is deur Philip Theodoor Welcker onderteken en klaarblyklik sy handskrif. Net bo sy handtekening is ‘n stippellyn aangebring, waarskynlik bedoel vir die handtekening van die Kommandeur. ↩

65. Blanko gelaat. ↩

66. Geskryf in dieselfde handskrif as die resolusie van 11 Desember 1682. ↩

67. Blanko gelaat. Geen attestasie kon in verband hiermee gevind word nie. ↩

68. Prys nie ingevul nie. ↩

69. Id. ↩

70. In die H.K. staan ” Europiaanse “. ↩

71. Verkeerd ingebind: na “sulcx” wat op p. 151 eindig, word die res van die resolusie op p. 154 hervat en beëindig. ↩

72. In die H.K. staan “voijagie”. ↩

73. Blanko gelaat. ↩

74. Dit was Douwe Gerbrants Steyn, baas messelaar van die Kompanjie, uit Leeuwarden in Friesland afkomstig, getroud met Maria Lozee. (SienKol. Arch.4011:Tweede deel van brieven en papieren van de Cabo de Bonne Esperance, overgecomen in den jare1695, p. 235. In 1695 het Steyn die Kompanjie reeds 24 jaar gedien as baas messelaar. Vgl. verder C.J.2597:Testamenten, 1691-1700, p. 225.) ↩

75. Eers het hier ‘n 2 gestaan. Dit is verander in ‘n 3. Aangesien die Deense skip op 30 Januarie aangekom het en die begrafnis van die Heer Siewert Adelaar op Sondag 7 Februarie plaasgevind het, is die juiste datum van hierdie resolusie Maandag, 1 Februarie 1683. ↩

76. Tranquebar in die ou Karnatiek . ↩

77. Volgens die dagregister was Siewert Adelaer opperhoof van die Deense Oos-Indiese Kompanjie en is hy vervang deur die heer Joel. ↩

78. Waarskynlik ‘n skryffout vir “konde”. ↩

79. Geskryf in ‘n handskrif wat nêrens anders in die resolusieboek voorkom nie. ↩

80. In die H.K. staan “jonghste”. ↩

81. Blanko gelaat. In die H.K. staan 8 Junie. Vgl. C.415, deel I:Ink. Stukken, 1682-1684, p. 144, waar opdrag gegee word om meer bome te plant en geen staat te maak om in die toekoms “met eenige houtwercken te werden geprovideert.” ↩

82. Hinrich Dirks van Emden het volgens dr. Hoge in 1660 as matroos na die Kaap gekom. In die monsterrol van 1663 kom sy naam nog voor as baas houtkapper, maar in 1664 word hy vrye houtsager genoem. ↩

83. Hendrick Coster was afkomstig van ‘t Stift Minden . In die monsterrol van 1667 staan hy ingeskryf as een van die knegte van Willem Schalk van de Merwede. ↩

84. In die H.K. staan “sodanigen”. ↩

85. Vgl.Kaapse Plakkaatboek, deel I, 1652-1707, waarin hierdie resolusie oorgeneem is op pp. 188-189. ↩

86. Vgl. deel II van die Resolusies van die Politieke Raad, waar hy voorkom as Hans Michael Calmbach. ↩

87. Blanko gelaat. Uit die dagregister blyk dat die Baeren op die 9de Februarie in sig gekom en Tafelbaai op 10 Februarie bereik het. Sien V.C.9:Dagregister, 1680-1683, pp. 817-818. ↩

88. Blanko gelaat. Ook in die dagregister word die naam van die skip nie genoem nie. ↩

89. In die H.K. staan “ladingh”. ↩

90. Die plek wat uitgesoek was, is volgens die dagregister “de Clapmuts off anders cleijn Hottentoots Hollandt ” genoem. Sien V.C.9:Dagregister, 1680-1683, p. 904. ↩

91. Kaptein Jeronimus Cruse. ↩

92. In H.K. verbeter tot “sijnde”. ↩

93. In die H.K. staan “inhouden”. ↩

94. Eers het hier 23 Junie gestaan. Dit is later verander in 15, maar die brief is ingebind asof dit nog na 22 Junie moes volg. Ons het dit in die juiste chronologiese volgorde geplaas, maar die resolusies van die Breë Skeepsrade van 28 Maart en 14 April opgeneem as aanhangsel van die resolusie van 15 Junie. Albei is in ‘n ander handskrif geskryf. ↩

95. Na die name van die Kommandeur en die kaptein van die Kasteel volg die name van die skippers van die retoervloot. Pieter Lakens van Rotterdam was skipper op Schielandt , Adriaan van der Werf van Rotterdam, skipper op Strijen , Cornelis Valckenburgh skipper op Schiebroek , Beyer Visch van Amsterdam skipper op Goudesteyn en Jacob Jaarsma van Zeewae t skipper op Asia . (Kol. Arch.1261:Overgecomen Stukken, Batavia, 1683, p. 754.) ↩

96. Die woord “gecomen” is verander in “comende”. ↩

97. Hendrik van Outhoorn was opperkoopman en het as bevelvoerder van die retoervloot van 10 skepe in 1683 op ‘t Huijs te Spijck vertrek. Die skip was verkeerd gelaai en moes terugkeer na Batavia. Daarna is die reis oor Mauritius voortgesit, maar Hendrik van Outhoorn is op 27 Julie 1683 oorlede. (Sien C.415, deel III:Ink. Stukken1682-1684, brief uit Batavia van 8 December 1683, p. 854.) ↩

98. Jacob Been van Amsterdam was skipper van die Tidoor en aangestel as vise Kommandeur van die vloot. Hy is egter op die reis na die Kaap oorlede. SienKol. Arch.1261:Overgecomen Stukken, Batavia, 1683, p. 754 (verso). Ook C.415:Ink. Stukken, 1682-1684, brief uit Batavia 8 Des. 1683, p. 852. ↩

99. Albert de Reus was die gewese baas en Kommandeur op die eiland Onrust . Hy het met sy gesin op die skip Java gereis en volgens resolusie van die Raad van India is vasgestel dat sy rang bo die van die skipper van die Java sou wees, sowel aan tafel as in die Skeepsraad. (SienKol. Arch.598:Generale Resolutiën des Casteels Batavia van den jaere1683, p. 61.) ↩

100. Siewert Roos van Amsterdam was skipper van die Java .Generale Resolutiën des Casteels Batavia van den jaere1683, p. 61. ↩

101. In die H.K. staan “geventileert”. ↩

102. Na “meede” is die woord “tijdigh” deurgehaal. ↩

103. Na “boodem” is die woord “genoeghsaam” deurgehaal. ↩

104. Dit is die laaste keer dat die boekhouder van die gamisoen, Philip Theodoor Welcker, die resolusies onderteken. Hy het op 4 Julie 1683 met die Hogergeest na die Ooste vertrek, maar is op die reis oorlede. (Sien C.415, deel III:Ink. Stukken., 1682-1684, brief van Batavia aan die Kaap van 14 Oktober 1684, pp. 1192-1193.) ↩

105. Cornelis Stevens Botma. Vir sy bedrywighede as pagter sienResolusies van die Politieke Raad, deel II, waar hy ook onder die naam Cornelis Stevensz voorkom. Hy was ‘n seun van Stephen Botma van Wageningen. Is in Februarie 1675 getroud met Jannetje Gerrits van Amsterdam, weduwee van Wynand Leenderts. ↩

106. Die gekursiveerde deel van die woord is later tussen die reëls bygeskryf. ↩

107. Blanko gelaat. ↩

108. Die versoek om na Namakwaland te mag gaan, kan gevind word in C.499, deel I:Uitg. Briewe, 1679-1680, pp. 483-484. Die antwoord kan nie in die Kaapse Argief gevind word nie, maar die brief van 23 Januarie 1681 het bewaar gebly in die Haagse Argief inKol. Arch.458,Brieven van Heren XVII, ongenommerd. ↩

109. Hierdie tog na die Namakwas is onderneem deur vaandrig Oloff Bergh. Vgl. V.C.37:Journalen en Dagregisrers, 1659-1791, uitgegee in die12de deel van die Van Riebeeck-vereniging publikasies, pp. 78-141. ↩

110. Sien C.415, deel I:Ink. Stukken, 1682-1684, 2 Okt. 1682, pp. 171-174. ↩

111. Eers het. hier voorgestelt” gestaan. Dit is verander in “voorstelt”. ↩

112. Die slot van hierdie resolusie is opgeneem in dieKaapse Plakkaatboek, 1652-1707, deel I, p. 192 ↩

113. Jan de Bitter is in 1679 oor die stuur van diamante na Patria uit die Raad van Justisie ontslaan en gerepatrieer. Hy het homself blykbaar doeltreffend verdedig en het weer sitting gekry in die Raad, waar hy ‘n sitplek langs die vise-President gekry het. ↩

114. Was opperkoopman wat ook sitting in die Raad van Justisie van die Kasteel Batavia gekry het. ↩

115. Was kaptein van die Kasteel Batavia. ↩

116. Na “te” is “vresen staat” deurgehaal en “beduchten is” in Andries de Man se handskrif tussen die reëls in die plek daarvan geskryf. ↩

117. Die 26ste November het op ‘n Vrydag geval. ↩

118. Klaarblyklik is hierdie resolusie oorgeskryf aan die agterkant van die oorspronklike resolusie, waarna die voorkante van die oorspronklike resolusie teen mekaar vasgeplak is. Aangesien die letters van die eerste ontwerp deurskyn is dit moeilik om hierdie resolusie te lees. ↩

119. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls bygeskryf. Tussen “door” en “leckagie” is die woorde “contrarie winden” deurgehaal. Die stuk wek die indruk asof die betrokke persone gretig was om te bewys dat die Europa deur ‘n lek en nie deur stormwinde nie, verhinder was om sy reis voorspoedig voort te sit. ↩

120. Waarskynlik word “benjuin” bedoel. Dit was ook bekend as “benzoë” uit “storax benzoin” en is opgelos in reukwerk en medisyne. ↩

121. “Houdt” is deurgehaal, sodat daar nou staan “rondt en langhscharp.” ↩

122. Die woord “wesen” is deurgehaal en verander in “werden”. ↩

123. Hierdie resolusie is grotendeels gebaseer op ‘n verklaring van die offisiere van die Europa in C.331:Attestatien, 1683-1686, 24 November 1683, no. 114, pp. 455-456. ↩

124. Besturende skipper van die Europa . ↩

125. Waarskynlik een van die stuurmanne van die Europa . Die naam Elias van Valencijn kom egter nie voor in die verklaringe wat die offisiere en matrose van die Europa in April 1684 onderteken het nie en waarin ‘n aanduiding van hul rang voorkom. (Sien C.331:Attestatien, 1683-1786, 17 April 1684, pp. 563-567.) ↩

126. Ook in die H.K. staan ” Luijckstadt “. Vgl. Argief-jaarboek, 1946, waarin dr. J. Hoge sy geboorteplek aangee as ” Bruckstadt (in Marr. Reg.), Lipstadt . . . en Glückstadt .” Hier het hy dus nou nog ‘n ander geboortestad bygekry. Hy was getroud met Catharina Ustinghs van Lübeck. ↩

127. Die 17de Desember het op ‘n Vrydag geval. ↩

128. Blanko gelaat. Geen verdere gegewens in die dagregister nie, waar egter op 15 Desember vermeld staan dat twee matrose van die Haaghman uit Saldanhabaai gekom het en die Kommandeur saans laat van die ongeluk verwittig het. Sien V.C.9:Dagregister, 1680-1683, pp. 1243-1244. ↩

129. Vgl. C.680:Origineel Placcaat Boek, 1652-1686, pp. 447-450 asook dieKaapse Plakkaat boek, 1652-1707, deel I, pp. 193-194. ↩

130. Na “de” en “wijnen” is woorde deurgehaal wat nie meer gelees kan word nie. ↩

131. Blanko gelaat. Ook in dieOrigineel Placcaatboekword die prys nie verstrek nie. In dieDagregisteris die blanko spasie egter aangevul tot 41 Rdrs. per lêer. Sien C.590:Origineel Dagregister, 19 Jan. 1684, p. 24. ↩

132. C.415, deel II:Ink. Stukken, 1682-1684, pp. 617-618. Vgl. ook relaas in C.590:Origineel Dagregister, 1684, pp. 45-58. ↩

133. Sic. ↩

134. In die H.K. staan “in tijts”. ↩

135. Eers het hier “verleegene” gestaan. Die skribent het die laaste twee, in plaas van net die laaste lettergreep deurgehaal. In die H.K. staan “verleegen”. ↩

136. In die H.K. staan “die geene die”. ↩

137. In die H.K. staan “van den publicatie deses”, wat ongetwyfeld die juiste lesing is. Die skrywer van die H.K. het “duplicaath” verander in “duplicaatie”. ↩

138. Hierdie resolusie is deur Johannes van der Graaff geskryf. ↩

139. Steven Schorer was koopman en is in Desember 1683 deur die Raad van Indië aangestel as Kommandeur van vier retoerskepe. Die res van die vloot is gestel onder die gesag van Kommandeur Josephas Vosch. ↩

140. Hierdie instruksie wat in 18 artikels verdeel was, was reeds op 19 Maart in die Kasteel Batavia opgestel. Sien C.415, deel 2:Ink. Stukken, 1682-1684, pp. 407-430. ↩

141. SienKol. Arch.598:Generale Resolusiën des Casteels Batavia, 1683, resolusie van 8 Dec. 1683, paginanommers ontbreek. ↩

142. Jan van Dorre van Dordrecht was skipper van ‘t Huijs te Spijck . ↩

143. Skipper van die Adrichem . ↩

144. Skipper van die Stavenisse . ↩

145. Skipper van die Stavenisse . ↩

146. Skryffout vir Reijnier. ↩

147. Skryffout vir “crijgen”. ↩

148. Die gekursiveerde woord is tussen die reëls bygeskryf. ↩

149. Id. ↩

150. Hierdie hakie is oorbodig, en die sin word eers verstaanbaar wanneer dit verval en ‘n komma na “zeijlt” geplaas word. ↩

151. Die gekursiveerde woorde is tussen die reëls bygeskryf. ↩

152. Geskryf in ‘n ander handskrif as die vorige resolusie. ↩

153. ‘n Woord wat waarskynlik ,setten” was, is deurgehaal en verander in “brengen”. ↩

154. Arnold de Vlamingh van Oudtshoorn, wat as Raad van Indië in 1661 gerepatrieer het en wie se skip met man en muis vergaan het. ↩

155. Die Nooteboom het in 1665 by Mauritius verlore gegaan. ↩

156. Pieter de Bitter was admiraal van die retoervloot van 1665. Vir lewensloop sienResolusies van die Politieke Raad, deel I, p. 324. ↩

157. Skeepsoffisiere van die Stavenisse . ↩

158. Geskryf in ‘n ander handskrif as die vorige resolusies. Dit kom ooreen met die handskrif van Joan Blesius, wat eerste klerk van die Politieke Raad was. Vgl. sy handskrif in C.331:Attestatiën, 1683-1686, pp. 629-630. ↩

159. Jan Hendrick Thim het as Kommandeur van die vloot uit Nederland na Indië teruggekeer, maar was nog “buijten actueele dienst”. By sy aankoms in Batavia het hy lid van die Raad van Justisie geword en is later bevorder tot Goewerneur van Ternaten . Hy het in 1692 gerepatrieer. ↩

160. “Wedercomen” is as een woord geskryf, terwyl “om” later tussen die reëls bygeskryf is. ↩