|
contents |
 |
Inleiding tot die Resolusies van die
Politieke Raad van die Kaap die Goeie Hoop
|
|
Die Kaap en die stigting van die VOC
Nederland tree teen die helfte van die 16e eeu na vore as ’n bedreiging van die Portugese handel en besittings in die Ooste. Die Nederlanders het toe reeds dekades lank Portugal se Indiese ware in Europa versprei en as vragvaarders vir Spanje opgetree. Hulle het ook die waarde van die Portugese speserymonopolie besef en maak dit hul doelwit om self met die spesery-eilande, die Molukke en nie soseer Indië nie, handel te dryf. Nederland staan nou op die vooraand van groot oorsese uitbreiding en die Goue Eeu.
Na tien jaar se verblyf in Indië keer die Hollander Jan Huygen van Linschoten in 1592 na sy vaderland, die noordelike Nederlande, terug. Danksy aantekeninge wat hy in dié tyd gemaak het, bevat sy Itinerario of reisbeskrywing uiters belangrike inligting oor Indië, die Oosterse eilande, die seeroete daarheen, asook winde en seestrome. Nog voor die Itinerario in 1595 verskyn het, beskik die eerste Nederlandse vlootaanvoerders reeds oor dié gegewens en kon dit met goeie gevolg tydens hul vaart om die Kaap na die Ooste benut.
In hierdie tyd stig ’n aantal Amsterdamse handelaars ’n maatskappy genaamd Compagnie van Verre, met die doel om handelsposte in die Ooste te vestig en met Indië handel te dryf. Op 2 April 1595 vertrek hul eerste handelsvloot met drie skepe uit Texel. Cornelis de Houtman, handelshoof van die onderneming, sluit by hul aankoms op Java ’n handelsverdrag met die vors van Bantam. Tydens hul terugreis doen ook hulle Golfo dos Vaqueiros aan en ruil enkele stuks vee by die Khoi.
Op hul seereise tussen Europa en die Ooste doen die Nederlandse handelskepe die Kaap daarna gereeld aan om vleis, wat hulle deur ruilhandel met die Khoi verkry het, asook vars water in te neem. Dat die Kaap later permanent beset sou word, was eintlik ’n natuurlike ontwikkeling hieruit. In 1601 besoek Paulus van Caerden die baai Golfo dos Vaqueiros en noem dit Mosselbaai, die pleknaam wat van tans nog geld. In dieselfde jaar het admiraal Joris van Spilbergen die baai waaraan De Saldanha sy eie naam gegee het, tot Tafelbaai herdoop.
In 1602 is al die Nederlandse Oos-Indiese handelskompanjies byeengebring en die Generaale Vereenigde Geoctroijeerde Oostindische Compagnie (VOC) gestig. Die Nederlandse Republiek voer in daardie tyd oorlog met Spanje en Portugal (die Tagtigjarige Oorlog) en die Kompanjie moes die ekonomiese krag van die Republiek versterk en dié van die vyand oorsee verswak. Dit was waarom die State-Generaal van die Vereenigde Republiek der Vereenigde Nederlanden aan die VOC ’n handelsmonopolie oos van die Kaap die Goeie Hoop en wes van die Straat Magelhaes (Straat van Magellaan) gee, asook ’n oktrooi wat soewereine magte verleen om soldate en vlote te hanteer, oorlog te maak en vrede te sluit, gebiede te beheer, en forte en kolonies te vestig en te bestuur.
Die VOC was dus ’n handelsonderneming, met aandeelhouers en ses kamers (werksmaatskappye), naamlik in die Nederlandse stede Amsterdam, Rotterdam, Middelburg, Delft, Enkhuizen en Hoorn, elk met kantore, pakhuise en skepe. Die werksmaatskappy in Middelburg is Kamer Zeeland genoem, omdat dit uit aandeelhouers van verskillende Zeeuwse stede bestaan het. Die sentrale liggaam met beslissende bevoegdheid was die Here Sewentien (Here XVII), saamgestel uit afgevaardigdes van dié Kamers.
Die Kompanjie het gereeld skepe na die Ooste gestuur met seelui, soldate en koopliede, om die Portugese teen te staan en te verdryf, en om handel te voer. Ambon in die Molukke was die eerste nedersetting wat van die Portugese verower is. In 1609 is Pieter Both as die eerste Goewerneur-generaal van die Kompanjie se besittings en personeel in die Ooste aangestel. Sedert die stigting van Batavia (tans Jakarta) op Java deur Jan Pieterszoon Coen in 1619 dien dit as die Kompanjie se Asiatiese hoofkantoor, setel van die Goewerneur-generaal en die Raad van Indië, asook die sentrale bymekaarkomplek van al die handelstrome van die Kompanjie se wydvertakte handelskantore, faktorye en nedersettings wat mettertyd van die Kaap tot Mocha en Nagasaki gevestig is.
Top
|