contents

Inleiding tot die Resolusies van die
Politieke Raad van die Kaap die Goeie Hoop


Inwoners van die Kaap die Goeie Hoop

Inheemse stamme

Volgens Jan van Riebeeck se Daghregister maak hy reeds op 6 April 1652 met die inheemse bevolking kennis. Van Riebeeck het aan land gegaan om te kyk waar hy ’n fort sou bou. Twee Strandlopers het saam met hom aan boord gekom en kon in gebroke Engels kommunikeer. Hulle was arm vissers met geen vee nie, terwyl die ander binnelandse groepe wel kuddes beeste en skape gehad het. Volgens die Daghregister is die eerste proklamasie wat in die Kaap voorgelees en aangeplak sou word, tydens die Raadsvergadering op 8 April uitgevaardig. Daarin het gestaan dat ’n fort opgerig sou word en dat daar in vrede met die inheemse bevolking geleef moes word. Volgens die Daghregister het die Nederlanders op 10 April met die mense van “Saldinia” kennis gemaak.

Een van die beste bewyse hoe sinvol historiese bronne mekaar kan aanvul, blyk uit ’n vergelyking tussen hierdie twee brondokumente, naamlik Van Riebeeck se Daghregister en die Resolusies van die Politieke Raad se verwysing en vermelding van bepaalde feite. Die notule van die Raadsvergadering van 8 April 1652 (C. 1) bevat slegs een saak, naamlik die bou van die Fort. Nege maande na vermelding in die Daghregister, word in die Raadsnotule van 22 Desember 1652 (C. 1) die eerste keer na “dese lants natie”, dit wil sê die inheemse bevolking, verwys. Tydens dieselfde vergadering word ook geskryf dat Herrij in sy gebroke Engels vertel het dat “die van Saldanha”, dit wil sê die mense van Saldanha, redelik goed van olifantstande voorsien was. Aan die stukkies ivoor wat “sommige Hottentoos” as halsversiering gedra het, was dit duidelik dat daar ivoor in omloop was.

Die VOC-dienaars se eerste kennismaking en onderhandelinge met inheemse groepe het plaasgevind met die hulp van Khoi-tolke, onder andere Herrij (Autshomao), Claes Das, Eva (Krotoa) en Doman (op eie versoek Anthoni genoem). Veral Eva was van groot hulp. Sy het as jong kind saam met haar suster se man, kaptein Oedasoa van die Kogoukwas, die Fort se mense en hul taal leer ken. In 1659 het sy in die Fort bly woon “om vorder te leeren leesen en bidden” (Daghregister, 3 Jan. 1659). Haar taalvaardigheid was van groot nut, aangesien sy as tolk tussen die nedersetters en haar eie mense kon optree. Ofskoon Eva eers later as Christen gedoop en aangeneem is om daardeur die gelyke van ’n vryburger te word, het sy deurentyd haar dienste aangebied om as voorspraak te dien.

Inligting oor inheemse bevolkingsgroepe is verkry uit daaglikse kontak, asook tydens landtogte en ekspedisies wat gereeld deur die Kompanjie onderneem is. Die dagjoernale wat tydens sulke reise bygehou is, asook verslae wat na afloop daarvan aan die Politieke Raad voorgelê moes word en in die Resolusies opgeneem is, is van groot kultuur-historiese waarde. In plaas daarvan dat die geskrewe bronne met ’n Westerse invalshoek en die mondelinge gebeure-oordrag en volksvertellings met ’n bepaalde inheemse invalshoek teenoor mekaar gestel word, kan leemtes in die een sinvol aangevul word deur gegewens in die ander, en ooreenkomste kan dien as bevestiging van ’n bepaalde gebeurtenis. Sodoende kan die geskiedenis vollediger en getrouer weergegee word.

Die Goringaikonas (Strandlopers), Goringgaikwas (Kaapmans) en Goragoukwas het in die onmiddellike nabyheid van die Fort gewoon. In die rigting van Saldanhabaai was die Kogoukwas onder leierskap van twee hoofde, naamlik Oedasoa en Gonnema. (Hoofman Gonnema se naam leef steeds voort in die van wat deur sy nakomelinge gevoer word, naamlik Goedemans, ’n vervorming en vernederlandsing daarvan (31.10.1739, C. 112).) Noord van hierdie stam tot by die Olifantsrivier was die land van die Klein Grigrikwas. Oorkant die Olifantsrivier het die Namakwas en die Groot Grigrikwas rondgetrek met hul veetroppe. Oos van die Kogoukwas het die Gainoukwas onder leierskap van Sousoa gewoon. Hierdie stam het baie beeste Fort toe gebring om te ruil. In die Raadsvergadering van 14 April 1684 word geskryf van ’n “seecker capiteijn van de Soeswasese natie” wat in die wandel as Claes bekend was en baie beeste by die Kompanjie geruil het. Die Sonkwas, tans die San genoem, het in die berge geskuil omdat almal op hulle jag gemaak het.

Nog ’n Khoi-stam, die Hessekwas, se weigebied het van die Hessekwaskloof by Riviersonderend tot by die Attakwaskloof by die Gouritsrivier gestrek. Hulle het dikwels kamp opgeslaan by Mosselbaai, en ook aan die oewers van die Duivenhoks- en die huidige Gaukourivier gewoon. Hoofman Gaukou van die Hessekwas was blykbaar nabyfamilie (’n broer) van die toenmalige Inkwahoof wat opperhoof oor die hele gebied was. Die Nederlanders het Gaukou “De Oude Heer” genoem, terwyl die Khoi hom aangespreek het op Portugees “Sire”. Na ’n besoek aan Gaukou skryf Simon van der Stel op 14 April 1684 dat hy nie net die hoof was oor baie mense en groot veekuddes besit het nie, maar dat hy vanweë die respek wat hy afgedwing het gereeld daarin geslaag het om geskille tussen Khoi-kapteins by te lê (Elphick, 1977).

Top


vorige Inhoudsopgawe van Inleiding volgende

Site by Hic et Nunc